Bao giờ cũng thiền về các đối thể cụ thể.
Điều thứ nhất: với thiền Atisha không bao giờ ngụ ý tập trung, nhớ lấy. Tập trung và thiền là các đối lập cực. Tập trung làm hẹp tâm trí của bạn; nó hội tụ vào một điểm. Nó bao gồm chỉ cái gì đó và loại trừ mọi thứ khác. Thiền là bao hàm tất cả, nó không loại trừ bất kì cái gì. Nó không phải là làm hẹp tâm trí, nó là việc mở rộng của tâm thức. Tập trung là của tâm trí, thiền là của tâm thức. Tập trung là tâm trí, thiền là vô trí. Tập trung là căng thẳng: bạn sẽ mệt mỏi về nó sớm hay muộn. Bạn không thể tập trung trong thời gian lâu, nó là nỗ lực. Nhưng người ta có thể có tính thiền hai mươi bốn giờ, vì nó là thảnh thơi.
Cho nên nhớ, Atisha nói:
Bao giờ cũng thiền – ông ấy bao giờ cũng ngụ ý thảnh thơi – về các đối thể cụ thể.
Ông ấy ngụ ý gì bởi “đối thể cụ thể”? Buồn, giận, tham, thèm khát – các thứ tiêu cực; yêu, cái đẹp, vui, tự do – các thứ tích cực.
Bắt đầu với cái tiêu cực đi, vì bạn đang sống trong cái tiêu cực. Khi buồn, thiền về nó. Không vội vàng gạt bỏ nó, không vội vàng bị bận bịu ở đâu đó khác để cho bạn có thể quên nó. Điều đó sẽ là bỏ lỡ cơ hội, vì buồn có chiều sâu riêng của nó, buồn có cái đẹp riêng của nó, buồn có hương vị riêng của nó. Sống nó, thảnh thơi trong nó, là nó – và không có bất kì nỗ lực nào để thoát đi, không có bất kì nỗ lực nào để bị bận bịu ở đâu đó khác. Để nó ở đó – tận hưởng! Nó là việc nở hoa của con người của bạn. Buồn nữa cũng là việc nở hoa của con người của bạn.
Và bạn sẽ ngạc nhiên: nếu bạn có thể thiền về buồn, buồn sẽ để lộ các bí mật của nó cho bạn – và chúng là có giá trị mênh mông. Và buồn, một khi nó đã để lộ các bí mật của nó cho bạn, sẽ biến mất. Công việc của nó được thực hiện, thông điệp của nó được chuyển giao. Và khi buồn biến mất, vui nảy sinh.
Vui chỉ nảy sinh khi buồn biến mất từ thiền; không có cách khác. Vui trào lên khi bạn đã phá vỡ tảng băng của buồn bao quanh nó. Thực ra, buồn giống như cái vỏ bao quanh hạt mầm; nó có tính bảo vệ, nó không phải là kẻ thù. Một khi hạt mầm đã bỏ việc bảo vệ của nó, được buông xuôi trong đất, cái vỏ đã chết, chỉ thế thì chồi được sinh ra.
Điều xảy ra ở bên trong đích xác giống điều đó. Thiền về bất kì cái gì tiêu cực, và dần dần, dần dần bạn sẽ đơn giản bị xâm chiếm bởi ngạc nhiên – buồn đó biến thành vui, giận đó biến thành từ bi, tham đó biến thành chia sẻ, vân vân. Đây là khoa học của giả kim thuật bên trong: cách thay đổi cái tiêu cực thành cái tích cực, cách thay đổi kim loại cơ sở thành vàng.
Nhưng nhớ, không bao giờ bắt đầu bằng cái tích cực vì bạn không biết bất kì cái gì về cái tích cực. Và đó là điều đang được dạy bởi nhiều người trên thế giới – họ được gọi là “người tư duy tích cực”. Họ không biết bất kì cái gì về giả kim thuật bên trong. Bạn không bắt đầu với vàng. Nếu bạn đã có vàng rồi, thế thì phỏng có ích gì mà bắt đầu chút nào? Bạn không cần giả kim thuật. Bạn phải bắt đầu với kim loại cơ sở, kim loại cơ sở phải được biến đổi thành vàng. Và kim loại cơ sở là cái bạn có, là cái bạn đang vậy. Địa ngục là điều bạn là gì; nó phải được biến đổi thành cõi trời. Chất độc là sẵn có; nó phải được biến đổi thành nước cam lồ. Bắt đầu với cái tiêu cực đi.
Mọi chư phật đều nhấn mạnh: Đi qua phủ định, vì cái tiêu cực mang tới cái tích cực, và cái tiêu cực mang tới cái tích cực dễ dàng thế. Bạn không kéo lê nó, bạn không áp đặt nó lên bản thân bạn. Nếu bạn bắt đầu với cái tích cực, như cái gọi là người tư duy tích cực đang dạy, bạn sẽ trở thành rởm. Bạn sẽ làm gì? Làm sao bạn sẽ bắt đầu với vui? Bạn có thể bắt đầu mỉm cười, nhưng nụ cười đó sẽ được sơn vẽ: nó sẽ chỉ trên môi, thậm chí không sâu hơn làn da.
Bắt đầu với cái tiêu cực và bạn không cần nghĩ về cái tích cực chút nào. Nếu bạn thiền về cái tiêu cực, nếu bạn đi sâu vào trong nó, tới rễ sâu nhất của nó, đột nhiên việc bùng nổ xảy ra: cái tiêu cực biến mất và cái tích cực đã tới. Thực ra nó bao giờ cũng đã có đó rồi, ẩn đằng sau cái tiêu cực. Cái tiêu cực đã là chỗ nương tựa. Cái tiêu cực được cần vì bạn còn chưa đủ xứng đáng; cái tiêu cực được cần để cho bạn có thể trở nên đủ xứng đáng để nhận cái tích cực.
Thế giới là cực phủ định của Thượng đế. Bạn không cần từ bỏ nó, bạn đơn giản phải có tính thiền trong nó. Và một ngày nào đó bạn sẽ thấy thế giới đã biến mất và có Thượng đế và duy nhất Thượng đế.
Bayazid ở Bistam, nhà huyền bí người Sufi, thường nói trong những năm cuối của ông ấy, “Ban đầu tôi thường hỏi mọi người, ‘Thượng đế ở đâu?’ Và thế rồi một hôm điều đó xảy ra, tôi bắt đầu hỏi mọi người Thượng đế không ở đâu. Một ngày nào đó đã không có Thượng đế và tôi đã hỏi ngài ở đâu; ngày hôm sau đã duy nhất có Thượng đế, và tôi đã hỏi ‘Có chỗ nào mà ngài không có không?’ ” Cùng thế giới này, nhưng mắt bạn bây giờ là khác; bạn không là cùng người.
Bao giờ cũng thiền về các đối thể cụ thể.
Bắt đầu với cái tiêu cực và bạn sẽ thấy cái tích cực. Đào giếng. Đầu tiên bạn chỉ thấy đất, đá, rác. Dần dần, dần dần bạn đi tới nước. Đầu tiên nó rất bẩn, thế rồi nó trở nên thuần khiết hơn và thuần khiết hơn và thuần khiết hơn. Đích xác theo cùng cách người ta phải đào giếng bên trong con người riêng của người ta. Cái bắt đầu phải là tiêu cực, và cái kết thúc bản thân nó là tích cực. Công việc của bạn phải là cùng với cái tiêu cực; cái tích cực là phần thưởng.
Lời kinh thứ ba:
Ông phải không quan tâm tới các yếu tố khác.
Atisha nói: Trong khi ông thiền về bất kì đối thể cụ thể nào – chẳng hạn, buồn – thế thì là nó và quên mọi thứ khác đi, dường như không cái gì khác tồn tại. Chỉ là buồn một cách toàn bộ. Biết nó, nếm trải nó, để nó chìm vào trong ông, thấm đẫm trong nó; chỉ là miếng bọt biển.
Đó là điều thiền tất cả là gì: chỉ là miếng bọt biển. Và khi tâm trạng này có đó, thấm đẫm trong nó tới toàn bộ năng lực của bạn, tới điều tối ưu. Khi thiền về buồn, là nó đi. Việc thiền đơn giản ngụ ý bỏ sự phân biệt giữa người quan sát và cái được quan sát; để người quan sát trở thành cái được quan sát. Bỏ cách phân loại cũ về đối thể và chủ thể; biến mất vào trong đối thể của thiền của bạn. Không đứng xa cách, không là khán giả. Các bí mật không được hiển lộ cho khán giả; các bí mật được hiển lộ chỉ cho những người lấy cú nhảy, người chìm sâu vào trong cái gì đó, người không giữ bản thân họ lại.
Và nếu bạn là buồn toàn bộ, bạn ở ngay bên bờ của việc khám phá: buồn sẽ bay hơi. Tại sự mãnh liệt nào đó, tại điểm nào đó, nó đơn giản bay hơi như giọt sương bay hơi trong mặt trời buổi sáng. Một khi nhiệt đã đạt tới sự mãnh liệt nào đó, giọt sương biến mất. Đích xác như điều đó buồn sẽ biến mất, và đột nhiên, chẳng từ đâu cả, vui đã tới, vị khách đã tới. Bây giờ là người chủ cho nó. Bây giờ thiền về nó, lại là một với nó. Bây giờ là vui. Lại không đứng tách xa. Không bắt đầu nghĩ, “Kinh nghiệm đẹp thế đang xảy ra, mình đang có kinh nghiệm về vui.” Không bắt đầu tạo ra khoảng cách giữa bạn và vui này. Là vui này. Nhảy múa nó, hát nó. Biểu lộ nó, là nó!
Cho nên, áp dụng cho bản thân ông các vấn đề quan trọng.
Cuộc sống là ngắn ngủi, năng lượng bị giới hạn, rất giới hạn. Và với năng lượng giới hạn này chúng ta phải tìm ra cái vô giới hạn; với cuộc sống ngắn ngủi này chúng ta phải tìm ra cái vĩnh hằng. Nhiệm vụ lớn lao, thách thức lớn lao! Cho nên xin bạn đừng quan tâm tới những thứ không quan trọng.
Cái gì là quan trọng và cái gì là không quan trọng? Theo định nghĩa của Atisha, hay theo định nghĩa của mọi chư phật, cái có thể bị chết lấy đi là không quan trọng và cái không thể bị chết lấy đi là quan trọng. Nhớ định nghĩa này, để điều này là hòn đá thử. Bạn có thể phán xét bất kì cái gì ngay lập tức dựa trên hòn đá thử này.
Bạn đã thấy hòn đá thử mà trên đó vàng được đánh giá không? Để điều này là hòn đá thử xem cái gì là quan trọng: Chết có lấy nó đi khỏi bạn không? Thế thì nó là không quan trọng. Thế thì tiền là không quan trọng – hữu dụng, nhưng không quan trọng, không có tầm quan trọng. Quyền lực, danh tiếng, sự kính trọng – chết sẽ tới và xoá tất cả chúng, cho nên tại sao làm ồn ào về chúng trong vài ngày bạn ở đây? Đây là nhà trọ, nơi ở qua đêm, và đến sáng chúng ta đi.
Nhớ, duy nhất cái mà bạn có thể đem đi cùng bạn khi bạn rời bỏ thân thể là quan trọng. Điều đó nghĩa là, ngoại trừ thiền, không cái gì là quan trọng. Ngoại trừ nhận biết, không cái gì là quan trọng, vì chỉ nhận biết không thể bị lấy đi bởi chết. Mọi thứ khác sẽ bị giằng đi, vì mọi thứ khác tới từ bên ngoài. Duy nhất nhận biết trào lên từ bên trong; cái đó không thể bị lấy đi. Và những cái bóng của nhận biết – từ bi, yêu – chúng không thể bị lấy đi; chúng là phần bản chất của nhận biết.
Bạn sẽ đem đi cùng bạn duy nhất bất kì nhận biết nào bạn đã đạt tới; cái đó là của cải thực duy nhất của bạn. Mọi cái khác là “của nợ,” không phải của cải.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.21
