Thầy có thể nói cái gì đó về chết và nghệ thuật chết không?
Deva Vandana, điều đầu tiên cần được biết về chết là ở chỗ chết là dối trá. Chết không tồn tại; nó là một trong những điều ảo tưởng nhất. Chết là cái bóng của dối trá khác – cái tên của dối trá khác đó là bản ngã. Chết là cái bóng của bản ngã. Vì bản ngã hiện hữu, chết dường như có đó.
Bí mật của việc biết chết, của việc hiểu chết, không phải là trong bản thân chết. Bạn sẽ phải đi sâu hơn vào trong sự tồn tại của bản ngã. Bạn sẽ phải nhìn, theo dõi, quan sát, nhận biết về bản ngã này là gì. Và ngày bạn đã tìm ra rằng không có bản ngã, rằng đã không bao giờ có – nó chỉ dường như có vì bạn đã không nhận biết, nó chỉ dường như có vì bạn đã giữ sự tồn tại riêng của bạn trong bóng tối – ngày bạn hiểu ra rằng bản ngã là bịa đặt của tâm trí vô thức, bản ngã biến mất và đồng thời chết biến mất.
Bạn thực là vĩnh hằng. Sự sống không sinh không diệt. Đại dương tiếp tục, sóng tới và đi – nhưng sóng là gì? Chỉ các hình thể, gió đùa rỡn với đại dương. Sóng không có sự tồn tại bản chất. Chúng ta cũng thế, là sóng, đồ chơi.
Nhưng nếu chúng ta nhìn sâu vào trong sóng ở bên dưới, có đại dương, và chiều sâu vĩnh hằng của nó và điều huyền bí không thể thăm dò được của nó. Nhìn sâu bên dưới trong con người riêng của bạn và bạn sẽ thấy đại dương. Và đại dương đó hiện hữu; đại dương đó bao giờ cũng hiện hữu. Bạn không thể nói, “Nó đã hiện hữu,” bạn không thể nói, “Nó sẽ hiện hữu.” Bạn chỉ có thể dùng một thời cho nó, thời hiện tại: nó hiện hữu.
Đây là toàn thể việc tìm kiếm của tôn giáo. Việc tìm kiếm là để tìm ra cái thực sự hiện hữu. Chúng ta đã chấp nhận mọi thứ mà thực sự không hiện hữu, và cái lớn nhất và cái trung tâm nhất của chúng là bản ngã. Và tất nhiên nó tung ra cái bóng lớn – cái bóng đó là chết.
Những người cố hiểu chết một cách trực tiếp sẽ không bao giờ có khả năng xuyên thấu vào trong điều huyền bí của nó. Họ sẽ tranh đấu với tối. Tối không tồn tại, bạn không thể tranh đấu được với nó. Mang sáng vào, và tối không còn nữa.
Làm sao chúng ta có thể biết bản ngã? Đem thêm chút ít nhận biết vào sự tồn tại của bạn. Từng hành động phải được làm một cách ít tự động hơn bạn đã từng làm mãi cho tới giờ, và bạn có chìa khoá. Nếu bạn đang bước đi, không bước đi như robot. Không liên tục bước đi như bạn bao giờ cũng đã bước, không làm nó một cách máy móc. Đem thêm chút ít nhận biết cho nó, làm chậm lại, để từng bước được làm trong ý thức đầy đủ.
Phật thường nói với đệ tử của ông ấy rằng khi ông giơ chân trái lên, sâu bên dưới nói “Bên trái.” Khi bạn giơ chân phải của bạn lên, sâu bên dưới nói “Bên phải.” Đầu tiên nói điều đó, để cho bạn có thể trở nên quen với quá trình mới này. Thế rồi dần dần, dần dần để lời này biến mất; chỉ nhớ “Bên trái, bên phải, bên trái, bên phải.”
Thử điều đó trong những hành động nhỏ. Bạn không cần nghĩ rằng phải làm những điều lớn. Ăn, tắm, bơi, bước, nghe, nấu đồ ăn, giặt quần áo – giải tự động hoá các quá trình này. Nhớ từ giải tự động hoá; đó là toàn thể bí mật của việc trở nên nhận biết.
Tâm trí là robot. Robot có tiện dụng của nó; đây là cách tâm trí vận hành. Bạn học cái gì đó; khi bạn học nó, lúc ban đầu bạn nhận biết. Chẳng hạn, nếu bạn học bơi bạn rất tỉnh táo, vì sự sống đang trong nguy hiểm. Hay nếu bạn học lái xe hơi bạn rất tỉnh táo. Bạn phải tỉnh táo. Bạn phải chú ý tới nhiều thứ – vô lăng, đường, người đi qua, chân ga, phanh, khớp li hợp. Bạn phải nhận biết về mọi thứ. Có nhiều thứ thế phải nhớ, và bạn bồn chồn, và phạm sai lầm là nguy hiểm. Nó nguy hiểm thế, đó là lí do tại sao bạn phải giữ nhận biết. Nhưng khoảnh khắc bạn đã học được việc lái xe, nhận biết này sẽ không được cần. Thế thì phần robot của tâm trí bạn sẽ tiếp quản.
Đó là điều chúng ta gọi là việc học. Học cái gì đó ngụ ý nó đã được chuyển từ ý thức sang robot. Đó là điều việc học tất cả là gì. Một khi bạn đã học được một thứ, nó không còn là phần của ý thức, nó đã được chuyển giao cho vô thức. Bây giờ vô thức có thể làm được nó; bây giờ ý thức của bạn được tự do để học cái gì đó khác.
Điều này trong bản thân nó là cực kì có ý nghĩa. Bằng không bạn sẽ vẫn còn học mỗi một điều trong cả đời bạn. Tâm trí là người hầu lớn, là máy tính lớn. Dùng nó, nhưng nhớ rằng nó phải không áp đảo bạn. Nhớ rằng bạn phải vẫn còn có năng lực nhận biết, rằng nó phải không sở hữu bạn toàn bộ, rằng nó phải không trở thành tất cả, rằng cánh cửa phải được để mở từ nơi bạn có thể bước ra khỏi robot.
Việc mở cánh cửa này được gọi là thiền. Nhưng nhớ, robot khéo thế, nó thậm chí có thể lôi thiền vào trong kiểm soát của nó. Một khi bạn đã học nó, tâm trí nói, “Bây giờ mình không cần lo nghĩ về nó, mình có năng lực làm nó. Mình sẽ làm nó, mình có năng lực làm nó. Mình sẽ làm nó, cứ để nó cho mình.”
Và tâm trí thực khéo; nó là cái máy rất hay, nó hoạt động tốt. Thực ra mọi khoa học của chúng ta, cùng với mọi cái gọi là tiến bộ trong tri thức, vẫn chưa có khả năng tạo ra cái gì đó phức tạp như tâm trí con người. Máy tính lớn nhất trong sự tồn tại vẫn còn thô sơ khi so với tâm trí.
Tâm trí đơn giản là phép màu.
Nhưng khi cái gì đó là mạnh thế, có nguy hiểm trong nó. Bạn có thể bị nó và sức mạnh của nó thôi miên nhiều tới mức bạn có thể đánh mất hồn của bạn. Nếu bạn đã hoàn toàn quên mất cách nhận biết, thế thì bản ngã được tạo ra.
Bản ngã là trạng thái của vô nhận biết hoàn toàn. Tâm trí đã chiếm quyền sở hữu toàn thể con người bạn; nó đã lan ra như ung thư ở khắp bạn, không cái gì được bỏ ra ngoài. Bản ngã là ung thư của cái bên trong, ung thư của hồn.
Và phương thuốc duy nhất, tôi nói phương thuốc duy nhất, là thiền. Thế thì bạn bắt đầu giành lại vài lãnh thổ từ tâm trí. Và quá trình này là khó nhưng nó làm hồ hởi, quá trình này là khó nhưng nó làm say mê, quá trình này là khó nhưng thách thức, xúc động. Nó sẽ đem tới niềm vui mới trong cuộc sống của bạn. Khi bạn giành lại lãnh thổ từ robot bạn sẽ ngạc nhiên rằng bạn đang trờ thành một người mới toàn bộ, rằng con người của bạn được làm mới, rằng đây là việc sinh mới.
Và bạn sẽ ngạc nhiên rằng mắt bạn thấy nhiều hơn, tai bạn nghe nhiều hơn, tay bạn chạm nhiều hơn, thân thể bạn cảm nhiều hơn, tim bạn yêu nhiều hơn – mọi thứ trở nên nhiều hơn. Và nhiều hơn không chỉ theo nghĩa về lượng mà theo cả nghĩa về chất nữa. Bạn không chỉ thấy nhiều cây hơn, bạn thấy cây sâu hơn. Mầu lục của cây trở nên lục hơn – không chỉ điều đó, mà nó trở nên chói sáng. Không chỉ điều đó, mà cây bắt đầu có tính cá nhân của riêng nó. Không chỉ điều đó, mà bây giờ bạn có thể có giao cảm với sự tồn tại.
Và lãnh thổ được giành lại càng nhiều, cuộc sống của bạn càng trở nên phiêu diêu và mầu sắc hơn. Thế thì bạn là cầu vồng – toàn thể phổ mầu; mọi nốt nhạc – toàn thể quãng tám. Cuộc sống của bạn trở nên giầu có hơn, đa chiều, có chiều sâu, có chiều cao, có những thung lũng đẹp và có những đỉnh đầy ánh mặt trời vô cùng đẹp. Bạn bắt đầu mở rộng. Khi bạn giành lại các bộ phận từ robot, bạn bắt đầu đi tới sống động. Lần đầu tiên bạn được bật lên.
Đây là phép màu của thiền; đây là cái gì đó không bị bỏ lỡ. Những người bỏ lỡ nó đã không sống chút nào. Và biết sự sống trong sự mãnh liệt của nó, trong cực lạc thế, là biết rằng không có chết. Không biết sống tạo ra chết; dốt nát về sống tạo ra chết.
Biết sống là biết không có chết, không bao giờ chết. Không ai đã bao giờ chết, tôi tuyên bố, và không ai đã bao giờ sẽ chết. Chết là không thể được trong chính bản chất của mọi sự – duy nhất sống hiện hữu. Vâng, sống liên tục thay đổi hình thể; ngày này bạn là cái này, ngày khác bạn là cái gì đó khác. Đứa trẻ một thời đã có giờ đâu rồi? Đứa trẻ có chết không? Bạn có thể nói rằng đứa trẻ đã chết không? Đứa trẻ đã không chết, nhưng thế thì đứa trẻ ở đâu? Hình thể đã thay đổi. Đứa trẻ vẫn có đó trong tính bản chất của nó, nhưng giờ bạn đã trở thành thanh niên hay thanh nữ. Đứa trẻ có đó với mọi cái đẹp của nó; nó đã được đặt chồng lên bởi những giầu có mới.
Và thế rồi một ngày nào đó bạn sẽ trở nên già. Thế thì tuổi thanh xuân của bạn ở đâu? Có chết không? Không, lần nữa cái gì đó nhiều hơn đã xảy ra. Tuổi già đã mang tới mùa vụ riêng của nó, tuổi già đã mang tới khôn ngoan riêng của nó, tuổi già đã mang tới cái đẹp riêng của nó.
Đứa trẻ là hồn nhiên, đó là trung tâm của nó. Anh thanh niên đang tràn ngập với năng lượng, đó là trung tâm của anh ta. Và người già đã thấy mọi thứ, đã sống mọi thứ, đã biết mọi thứ; khôn ngoan đã nảy sinh, đó là trung tâm của ông ấy. Nhưng khôn ngoan của ông ấy chứa cái gì đó của anh thanh niên của ông ấy; nó cũng tràn ngập, nó toả sáng, nó rung động, nó đập rộn ràng, nó sống động. Và nó cũng có cái gì đó của đứa trẻ; đó là hồn nhiên.
Nếu người già không có tính trẻ, thế thì ông ấy chỉ thêm tuổi, ông ấy không già. Ông ấy đã lớn lên theo thời gian, theo tuổi, nhưng ông ấy đã không trưởng thành. Ông ấy đã bỏ lỡ. Nếu người già không hồn nhiên như đứa trẻ, nếu mắt ông ấy không biểu lộ trong như pha lê của hồn nhiên, thế thì ông ấy vẫn còn chưa sống.
Nếu bạn sống một cách toàn bộ, tinh ranh và láu lỉnh biến mất, và tin cậy nảy sinh. Đây là tiêu chí để biết liệu người ta đã sống hay không. Đứa trẻ không bao giờ chết mà chỉ được biến hình. Anh thanh niên không bao giờ chết, chỉ có chuyển hoá mới lần nữa. Và bạn có nghĩ ông già chết không? Vâng, thân thể biến mất vì nó đã phục vụ cho chủ định của nó, nhưng tâm thức tiếp tục cuộc hành trình.
Nếu chết mà là thực tại, sự tồn tại chắc đã là ngớ ngẩn hoàn toàn, sự tồn tại chắc là điên. Nếu Phật chết, điều đó ngụ ý âm nhạc hay thế, huy hoàng thế, duyên dáng thế, đẹp thế, thơ ca thế, biến mất khỏi sự tồn tại. Thế thì sự tồn tại là rất ngu. Thế thì phỏng có ích gì? Thế thì làm sao trưởng thành là có thể được? Thế thì làm sao tiến hoá là có thể được?
Phật là ngọc hiếm, điều đó chỉ thỉnh thoảng mới xảy ra. Hàng triệu người thử, và thế rồi một người trở thành vị phật – và thế rồi ông ấy chết và mọi sự được kết thúc, vậy vấn đề là gì?
Không, phật không thể chết. Ông ấy được hấp thu; ông ấy được hấp thu bởi cái toàn thể. Ông ấy là liên tục. Bây giờ tính liên tục là vô thân thể, vì ông ấy đã trở nên được mở rộng tới mức không ai có thể chứa được ông ấy ngoại trừ thân của bản thân vũ trụ. Ông ấy đã trở thành đại dương tới mức không thể có những biểu lộ nhỏ. Bây giờ ông ấy có thể tồn tại chỉ trong bản chất. Ông ấy có thể tồn tại chỉ như hương thơm, không như hoa. Ông ấy không thể có hình thể, ông ấy chỉ có thể tồn tại như thông minh vô hình thể của sự tồn tại.
Thế giới đã tăng trưởng ngày càng nhiều thông minh hơn. Trước Phật nó đã không thông minh thế, cái gì đó bị thiếu. Trước Jesus nó đã không thông minh thế, trước Mohammed nó đã không thông minh thế. Tất cả họ đã đóng góp. Nếu bạn hiểu đúng, Thượng đế không phải là cái gì đó đã xảy ra, nhưng đang xảy ra.
Thượng đế đang xảy ra mọi ngày. Phật đã sáng tạo ra cái gì đó, Mahavira đã sáng tạo ra cái gì đó, Patanjali đã sáng tạo ra cái gì đó, Lão Tử, Zarathustra, Atisha, Tilopa – tất cả họ đều đã đóng góp.
Thượng đế đang được sáng tạo ra. Để tim bạn xúc động rằng bạn có thể trở thành người sáng tạo ra Thượng đế! Bạn đã được bảo đi bảo lại rằng Thượng đế đã sáng tạo ra thế giới.
Tôi muốn nói với bạn: chúng ta đang sáng tạo ra Thượng đế mọi ngày.
Và bạn có thể thấy những thay đổi này. Nếu bạn nhìn vào trong kinh Cựu Ước, những lời mà Thượng đế của kinh Cựu Ước dùng có vẻ xấu thế. Cái gì đó dường như rất nguyên sơ. Thượng đế của kinh Cựu Ước nói, “Ta là Thượng đế rất ghen tị.” Bạn có thể nghĩ về Thượng đế ghen tị không? “Những người không theo ta sẽ bị nghiền nát và tống vào ngọn lửa địa ngục. Những người không vâng lời ta, trả thù lớn sẽ được dồn lên họ.”
Bạn có thể nghĩ những lời này đã được Phật thốt ra không? Không, quan niệm về Thượng đế được đánh bóng mọi ngày. Thượng đế của Moses là thô sơ; Thượng đế của Jesus là phức tạp hơn nhiều, văn hoá hơn nhiều. Khi con người trở nên văn hoá, Thượng đế của con người trở nên văn hoá. Khi con người có nhiều hiểu biết hơn, Thượng đế của con người có nhiều hiểu biết hơn, vì Thượng đế của bạn đại diện cho bạn.
Thượng đế của Moses là luật pháp, Thượng đế của Jesus là yêu. Thượng đế của Phật là từ bi, Thượng đế của Atisha là trống rỗng và im lặng hoàn toàn.
Chúng ta đang đi tìm những chiều mới của Thượng đế, chúng ta đang thêm những chiều mới cho Thượng đế, Thượng đế đang được sáng tạo ra. Bạn không chỉ là người tìm kiếm, bạn cũng là người sáng tạo. Và tương lai sẽ biết những cái nhìn tốt hơn nhiều về Thượng đế.
Phật không chết, ông ấy biến mất vào trong quan niệm của chúng ta về Thượng đế. Jesus tan chảy vào trong đại dương của Thượng đế của chúng ta. Và những người còn chưa thức tỉnh, họ cũng không chết. Họ phải tới đi tới lại trong hình thể nào đó, vì khả năng duy nhất của việc được thức tỉnh là thông qua các hình thể.
Thế giới là hoàn cảnh cho việc trở nên thức tỉnh, là cơ hội.
Nhớ Atisha. Ông ấy nói, “Không đợi cơ hội” – vì thế giới này là cơ hội; chúng ta đã ở trong nó. Thế giới là cơ hội để học. Điều đó có vẻ nghịch lí; thời gian là cơ hội để học cái vĩnh hằng, thân thể là cơ hội để học vô thân thể, vật chất là cơ hội để học tâm thức, dục là cơ hội để học samadhi. Toàn thể sự tồn tại là cơ hội. Giận là cơ hội để học từ bi, tham là cơ hội để học chia sẻ, và chết là cơ hội để đi vào trong bản ngã và thấy “liệu tôi hiện hữu hay tôi không hiện hữu. Nếu tôi hiện hữu, thế thì chết là điều có thể.” Nhưng nếu bạn thấy cho bản thân bạn rằng “Tôi không hiện hữu,” rằng có trống rỗng thuần khiết bên trong, rằng không có người nào cả – nếu bạn có thể cảm thấy rằng tính không ai là ở bên trong bạn, chết ở đâu? Chết là gì? Ai có thể chết?
Vandana, câu hỏi của bạn có ý nghĩa. Bạn hỏi, “Thầy có thể nói cái gì đó về chết không?” Chỉ một điều thôi, rằng chết không hiện hữu.
Và bạn hỏi “… và nghệ thuật chết?” Khi không có chết, làm sao bạn sẽ học nghệ thuật chết? Bạn sẽ phải sống nghệ thuật sống. Nếu bạn biết cách sống, bạn sẽ biết mọi thứ về sống và về chết. Nhưng bạn sẽ phải tiếp cận tới điều khẳng định.
Đừng bao giờ làm điều phủ định cho đối thể của tìm hiểu của bạn, vì điều phủ định không có đó. Bạn có thể liên tục phủ định mãi và bạn sẽ không bao giờ đi tới bất kì chỗ nào. Cố hiểu sáng là gì đi, không phải hiểu tối. Cố hiểu sống là gì đi, không phải hiểu chết. Cố hiểu yêu là gì đi, không phải hiểu ghét.
Nếu bạn đi vào ghét bạn sẽ không bao giờ hiểu nó, vì ghét chỉ là việc thiếu yêu. Tối cũng vậy là thiếu sáng. Làm sao bạn có thể hiểu được việc thiếu? Nếu bạn muốn hiểu tôi, bạn phải hiểu tôi, không phải hiểu sự thiếu của tôi. Nếu bạn muốn tìm hiểu chiếc ghế này, chiếc ghế này phải được tìm hiểu – không phải cái mà khi Asheesh đã đem nó đi, bạn bắt đầu tìm hiểu sự thiếu. Bạn sẽ tìm hiểu cái gì?
Bao giờ cũng tỉnh táo, không bao giờ bị móc vào bất kì cái gì phủ định. Nhiều người liên tục tìm hiểu những thứ phủ định; năng lượng của họ đơn giản bị phí hoài. Không có nghệ thuật chết. Hay, nghệ thuật sống là nghệ thuật chết. Sống đi!
Nhưng cái gọi là người tôn giáo của bạn đã từng dạy bạn không sống. Họ là người tạo ra chết. Theo cách rất gián tiếp họ đã tạo ra chết, vì họ đã làm cho bạn sợ sống thế. Mọi thứ là sai. Sống là sai, thế giới là sai, thân thể là sai, yêu là sai, quan hệ là sai, tận hưởng bất kì cái gì là sai. Họ đã làm cho bạn mặc cảm về mọi thứ, kết án mọi thứ, tới mức bạn không thể sống được. Và khi bạn không thể sống được, cái gì còn lại? Sự thiếu vắng, thiếu vắng sự sống – và đó là chết. Và thế thì bạn run rẩy, run rẩy trước cái gì đó không hiện hữu, điều là bịa đặt riêng của bạn. Và vì bạn bắt đầu run trong nỗi sợ chết lớn, tu sĩ trở nên rất quyền lực. Ông ta nói, “Đừng lo, ta ở đây để giúp ông. Đi theo ta. Ta sẽ cứu ông khỏi địa ngục và ta sẽ đưa ông tới cõi trời. Và những người trong con chiên của ta sẽ được cứu, còn thì không ai khác sẽ được cứu.”
Người Ki tô giáo liên tục nói cùng điều này cho mọi người: “Chừng nào ông chưa là người Ki tô giáo ông không thể được cứu. Duy nhất Jesus sẽ cứu ông. Ngày phán xử cuối cùng đang tới gần hơn, và vào ngày phán xử đó, những người ở cùng với Jesus, ông ấy sẽ nhận ra họ, ông ấy sẽ lọc họ ra. Còn những người khác, hàng triệu và hàng triệu người, sẽ đơn giản bị tống vào địa ngục tới vĩnh hằng. Nhớ lấy, không có lối thoát đâu; với vĩnh hằng họ sẽ bị tống vào địa ngục.”
Và cùng điều này là thái độ của các tôn giáo khác. Nhưng từ sợ mọi người bắt đầu bám lấy cái gì đó, bất kì cái gì sẵn có trong phạm vi gần. Nếu bạn ngẫu nhiên được sinh ra trong gia đình Hindu hay gia đình Jaina hay gia đình Do Thái, bạn trở thành người Do Thái hay người Jaina hay người Hindu, tuỳ hoàn cảnh có thể. Bất kì cái gì là sẵn có cận kề, đứa trẻ bắt đầu bám lấy nó.
Cách tiếp cận của tôi là khác toàn bộ. Tôi không nói sợ – đó là chiến lược của tu sĩ, đó là bí mật thương mại của ông ta. Tôi nói không có gì để sợ, vì Thượng đế ở bên trong bạn. Không có gì để sợ. Sống cuộc sống một cách bạo dạn đi, sống từng khoảnh khắc mãnh liệt nhất có thể đi. Sự mãnh liệt phải được nhớ. Và nếu bạn không sống bất kì khoảnh khắc nào một cách mãnh liệt, thế thì cái gì xảy ra? Tâm trí bạn khao khát sự lặp lại.
Bạn yêu người đàn bà, tâm trí bạn khao khát sự lặp lại. Tại sao? Tại sao bạn khao khát cùng kinh nghiệm lặp đi lặp lại? Bạn ăn thức ăn nào đó, bạn thích nó, giờ bạn khao khát cùng thức ăn đó lặp đi lặp lại. Tại sao? Lí do là ở chỗ bất kì cái gì bạn làm, bạn không bao giờ làm nó một cách toàn bộ. Do đó cái gì đó vẫn còn không được mãn nguyện trong bạn. Nếu bạn làm nó một cách toàn bộ, sẽ không có việc khao khát để lặp lại và bạn sẽ tìm cái mới, thám hiểm cái không biết. Bạn sẽ không đi trong vòng tròn luẩn quẩn, cuộc sống của bạn sẽ trở thành sự trưởng thành. Bình thường mọi người chỉ liên tục đi trong các vòng tròn. Họ dường như đi, nhưng họ chỉ dường như thôi.
Trưởng thành ngụ ý bạn không đi trong vòng tròn, rằng cái gì đó mới đang xảy ra mọi ngày, mọi khoảnh khắc một cách thực sự. Và khi nào điều đó trở thành có thể? Bất kì khi nào bạn bắt đầu sống một cách mãnh liệt.
Tôi muốn dạy bạn cách ăn mãnh liệt và toàn bộ, cách yêu mãnh liệt và toàn bộ, cách là những điều nhỏ bé với cực lạc hoàn toàn tới mức không cái gì bị bỏ lại đằng sau. Nếu bạn cười, để tiếng cười làm rung chuyển chính nền tảng của bạn. Nếu bạn khóc, trở thành nước mắt; để tim bạn được đổ ra qua nước mắt. Nếu bạn ôm ai đó, thế thì trở thành cái ôm. Nếu bạn hôn ai đó, thế thì chỉ là môi, thế thì chỉ là cái hôn. Và bạn sẽ ngạc nhiên bạn đã bỏ lỡ biết bao nhiêu, bạn đã bỏ lỡ nhiều bao nhiêu, bạn đã sống mãi cho tới giờ theo cách hờ hững.
Tôi có thể dạy cho bạn nghệ thuật sống; điều đó ngụ ý cả nghệ thuật chết, bạn không cần học nó một cách tách rời. Người biết cách sống, biết cách chết. Người biết cách rơi vào yêu, biết khi nào khoảnh khắc đã tới để rơi ra khỏi nó. Người đó rơi ra khỏi nó một cách duyên dáng, với lời tạm biệt, với lòng biết ơn – nhưng chỉ người biết cách yêu.
Mọi người không biết cách yêu, và thế thì họ không biết cách nói lời chia tay khi thời gian tới để nói nó. Nếu bạn yêu bạn sẽ biết rằng mọi thứ bắt đầu và mọi thứ kết thúc, và có lúc cho bắt đầu và có lúc cho kết thúc, và không có vết thương trong nó. Người ta không bị thương, người ta đơn giản biết mùa vụ qua rồi. Người ta không thất vọng, người ta đơn giản hiểu, và người ta cám ơn người kia, “Bạn đã cho tôi nhiều món quà đẹp thế. Bạn đã cho tôi cái nhìn mới về sự sống, bạn đã mở vài cánh cửa mà tôi có thể không bao giờ mở ra theo cách riêng của tôi. Bây giờ thời gian đã tới để chúng ta tách ra và con đường của chúng ta chia ra.” Không trong giận, không rồ dại, không phẫn uất, không có bất kì phàn nàn nào, nhưng với lòng biết ơn vô cùng, với yêu lớn lao, với lời cám ơn trong tim.
Nếu bạn biết cách yêu, bạn sẽ biết cách tách ra. Việc tách ra của bạn cũng sẽ có cái đẹp và sự duyên dáng. Và cùng điều đó là hoàn cảnh với sự sống; nếu bạn biết cách sống, bạn sẽ biết cách chết. Chết của bạn sẽ đẹp vô cùng.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.1, Ch.14
