Đây là một trong những điều nền tảng của Thiền — rằng mọi sự đều là kết cấu tâm trí, rằng bất kì cái gì chúng ta biết đều không là gì ngoài phóng chiếu của tâm trí. Cái gọi là thực tại, đó không thực sự là thực. Nó có vẻ là thực vì chúng ta tin rằng nó là thực — chính niềm tin tạo ra thực tại. Tại cội nguồn của mọi cái gọi là thực tại đều không là gì ngoài niềm tin của bạn. Nếu bạn tin, nó là vậy. Nếu bạn không tin, nó không còn là vậy nữa.
Thiền nói tâm trí là sansar, thế giới, và tâm trí là niết bàn nữa. Nó toàn là trò chơi tâm trí. Và nhớ, ngay cả nói nó toàn là trò chơi tâm trí — không có ngoại lệ. Ngay cả Thượng đế của bạn cũng là trò chơi tâm trí tối thượng, siêu trò chơi. Đây là chỗ Thiền rất cao so với các tôn giáo khác.
Các tôn giáo khác nói thế giới là trò chơi tâm trí, nhưng họ không nói moksha là trò chơi tâm trí. Các tôn giáo khác nói thế giới vật chất, thế giới của tiền và quyền và danh, là trò chơi tâm trí — nhưng họ không nói rằng Thượng đế, cõi trời, đức hạnh cũng là trò chơi tâm trí. Chính ở đây mà Thiền là tôn giáo tối thượng. Nó nói mọi thứ đều là trò chơi tâm trí. ‘Mọi’ là mọi — bất kì cái gì Thiền nói, nó ngụ ý vậy. Tâm trí bao gồm mọi thứ mà bạn có thể biết, tâm trí bao gồm mọi thứ mà bạn có thể trải nghiệm, tâm trí bao gồm mọi thứ mà là có thể.
Thế thì có cách nào để biết cái thực mà không phải là trò chơi tâm trí không? Có một cách, và đó là bỏ bản thân tâm trí. Khi tâm trí bị bỏ đi, thực tại có đó. Khi tâm trí còn dai dẳng, nó liên tục tạo ra thực tại riêng của nó. Và thực tại đó, cái mà có đó khi tâm trí bị bỏ đi, không thể được diễn đạt qua tâm trí.
Đó là lí do tại sao Thiền là tuyệt đối im lặng về Thượng đế. Không phải là Thượng đế không hiện hữu — nhưng Thượng đế mà chúng ta nói tới sẽ là trò chơi tâm trí, nó sẽ là phóng chiếu của chúng ta. Meera phóng chiếu Krishna, Theresa phóng chiếu Christ, Ramakrishna phóng chiếu Mẹ Kali — nhưng đây toàn là những phóng chiếu. Những phóng chiếu đẹp. Hiển nhiên, khi Meera thấy Krishna thổi sáo đó là mơ đẹp — nhưng nó là mơ, Thiền nói vậy. Nó là tưởng tượng. Bạn có thể để nhiều tưởng tượng vào trong nó tới mức nó có thể trở thành thực hơn với bạn. Nhưng thực tại này do bạn tạo ra, nó được bạn bịa ra.
Meera sẽ không thấy Christ, đó không phải là đầu tư của cô ta. Và Theresa sẽ không thấy Krishna, đó không phải là đầu tư của bà ấy. Người Ki tô giáo liên tục thấy Christ, và Phật tử liên tục thấy Phật. Bất kì cái gì bạn tin, bạn có thể thấy. Nếu bạn tin đủ mạnh, nó trở thành thực. Nhưng thực tại này chỉ là thực tại tương đối, và thực tại được bịa ra. Không có mấy khác biệt giữa nó và việc mơ.
Mọi đêm bạn đều phát minh ra thực tại, trong khi bạn mơ nó có vẻ thực thế, thực một cách đích thực thế. Mọi sáng bạn thấy nó là giả. Hàng triệu lần bạn đã thấy nó là giả — nhưng lần nữa bạn sẽ đi ngủ đêm nay và lần nữa nó sẽ là thực. Tâm trí sẽ lại chơi trò chơi này.
Ngay cả những giấc mơ ngớ ngẩn cũng có vẻ thực, điều là không thể được, không thể được chút nào. Tảng đá bỗng nhiên trở thành con chó… con chó bắt đầu nói với bạn… nhưng trong mơ điều đó là thực. Logic của bạn ở đâu? Suy luận của bạn ở đâu? Mọi kinh nghiệm quá khứ của bạn đã đi đâu rồi? Bạn lại bị lừa.
Thiền nói cùng điều này đang xảy ra ngay cả khi bạn thức. Cái gọi là thức của bạn không mấy là của nhận biết, thế thì điều đó đang xảy ra nữa. Bạn thấy người đàn bà và bạn gọi cô ấy là đẹp. Có thể bạn đơn giản đang phóng chiếu cái đẹp. Có thể bạn đang thấy những thứ mà không có đó. Đó là điều Phật nói — vì làm sao có thể có cái đẹp trong thân thể? Và làm sao có thể có cái đẹp trong xương, thịt, máu? Mọi loại bệnh đang ẩn nấp ở đó. Chết đang tăng lên ở đó… nhưng bạn thấy cái đẹp. Bạn tin. Khi bạn tin, nó có đó; khi niềm tin biến mất, mọi cái đẹp biến mất.
Quan sát điều đó đi. Bạn thường xuyên tạo ra thế giới riêng của bạn. Chúng ta sống trong các thế giới khác nhau vì chúng ta sống trong mơ khác nhau, và chúng ta sống trong các thế giới khác nhau vì chúng ta sống trong các hệ thống niềm tin khác nhau. Người Hindu có hệ thống niềm tin khác, thực tại tới với người đó theo cách khác. Người Mô ha mét giáo có hệ thống niềm tin khác, thực tại tới với người đó theo cách khác. Cái là thực cho người Hindu là ngớ ngẩn cho người Mô ha mét giáo, và cái là thực cho người Mô ha mét giáo là ngớ ngẩn cho người Hindu. Họ có thể là hàng xóm, họ có thể là bạn bè, nhưng họ thuộc vào các hệ thống niềm tin khác nhau.
Cho nên có cách để biết cái thực không? Có, có cách. Thiền nói: Bỏ mọi hệ thống niềm tin đi. Đó là điều Krishnamurti liên tục nhấn mạnh — bỏ mọi hệ thống niềm tin, thế thì bạn có thể biết. Nhưng không có cách nào để nói cái bạn sẽ biết ở đó, vì ở đó cái biết và người biết không còn tách rời. Ở đó người trải nghiệm và cái được trải nghiệm không còn tách rời.
Do đó, Thiền nói, samadhi không phải là kinh nghiệm. Thượng đế không phải là kinh nghiệm, chứng ngộ không phải là kinh nghiệm — vì kinh nghiệm xảy ra trong tâm trí, và những điều này xảy ra bên ngoài tâm trí. Nếu chúng là kinh nghiệm thế thì chúng lại là một phần của niềm tin của bạn.
Nghe tôi, bạn có thể bắt đầu có trải nghiệm về satori. Nghe tôi liên tục, bạn có thể tạo ra hệ thống niềm tin — máy chiếu mạnh. Mọi ngày nghe, thiền, nghe, thiền, một điều lặp đi lặp lại trở thành việc lặp lại thường xuyên trong tâm trí — tạo ra nếp sống đều đều, đường mòn, trở nên sâu hơn mọi ngày. Một ngày nào đó đột nhiên bạn trải nghiệm tỏ ngộ đã xảy ra. Nhưng nếu nó là kinh nghiệm nó không phải là tỏ ngộ thực. Nếu bạn có thể trải nghiệm nó, nếu bạn có thể thấy nó xảy ra, thế thì nó không phải là satori — vì bạn có đó tách rời. Bất kì chỗ nào bạn tách rời khỏi kinh nghiệm của bạn, cái tách rời bạn ra là tâm trí.
Cho nên Thượng đế có thể là kinh nghiệm và samadhi không thể là kinh nghiệm và chân lí không thể là kinh nghiệm. Tâm trí biến mất, mọi kinh nghiệm biến mất. Đột nhiên thực tại có đó — nhưng bạn không còn tách rời khỏi nó để biết nó. Bạn là nó.
Đây là chuyện ngụ ngôn hay. Trước khi chúng ta đi vào trong nó, vài điều phải được hiểu.
Thầy Takan sắp chết — một Thiền sư lớn, được các đệ tử của ông ấy yêu mến lắm. Đệ tử của ông đã đề nghị rằng ông ấy nên viết ra một bài thơ chết. Trong Thiền đó là truyền thống, bất kì khi nào một thầy chết, xem như lời thốt ra cuối cùng của ông ấy, ông ấy viết bài thơ chết. Nó là hay, rất có tính chỉ dẫn. Chết nên là bài thơ, chết nên là mở hội, bài ca. Và khi thầy sắp lên đường, khi thầy nói lời tạm biệt với tất cả những người đã từng ở cùng thầy và những người đã từng làm việc cùng thầy và những người đã từng trưởng thành qua thầy — với mọi người còn chưa trưởng thành của thầy — thầy để lại di sản cuối cùng trong một bài ca. Có thể hai dòng, bốn dòng — một bài haiku nhỏ. Nhưng đó là món quà của thầy.
Cho nên họ viết bài thơ chết. Và các đệ tử yêu cầu — khi họ thấy rằng thầy sắp rời khỏi họ, họ nói, ‘Điều cuối cùng là, cho chúng tôi bài thơ.’ Chết sẽ xảy ra cùng bài thơ này — đó là nghĩa. Chết không nên là chuyện buồn, nó nên là niềm vui. Và các thầy đã hát những bài ca hay. Chúng phải là tự phát vì thầy có thể không là nhà thơ chút nào, thầy có thể đã không làm thơ bao giờ. Nhưng khi một hiện tượng lớn như vậy như chết có đó, mọi người trở thành nhà thơ, nếu bạn tỉnh táo.
Đó là một kinh nghiệm hay thế. Đi qua chết là đi qua việc thảnh thơi hoàn toàn, đi vào trong chết là đi vào trong nghỉ ngơi không căng thẳng. Mọi thứ bắt đầu trở nên lỏng ra, mọi thứ bắt đầu rơi rụng đi. Và người ta sẵn sàng cho cuộc hành trình, và con thuyền đã tới bờ… và cái không biết bao quanh… và điều huyền bí ở khắp xung quanh. Ngay cả người chưa bao giờ là nhà thơ và chưa bao giờ làm thơ, sẽ thốt ra cái gì đó.
Cho nên họ đã yêu cầu Thầy Takan viết bài thơ chết. Ông ấy đã từ chối. Nhưng khi họ nài nỉ, ông ấy đã viết chữ yume — nó ngụ ý ‘mơ’ — và chết.
Nhiều bài thơ chết đã được viết ra, nhưng không cái gì so sánh được với Thầy Takan: yume — mơ. Sống và chết cả hai đều là mơ: đó là lời phán quyết cuối cùng của ông ấy. Nó rất dứt khoát. Đó là điều các nhà huyền bí Hindu bao giờ cũng nói — maya. Nó không có đó; nó có đó vì bạn muốn nó có đó. Tâm trí là cực kì sáng tạo, tâm trí là đấng sáng tạo thực. Nó liên tục sáng tạo — nó liên tục tạo ra bất kì cái gì bạn muốn tạo ra, nó làm mọi thứ thành sẵn có cho bạn. Bạn chỉ phải mơ, và thực tại bắt đầu thay đổi quanh bạn.
Nhưng nó toàn là mơ. Sống là mơ, chết là mơ, Thượng đế là mơ. Mọi thứ đều là mơ. Chỉ một thứ không là mơ — đó là tâm thức mà trên nó mơ này xảy ra, mà với nó mơ này xảy ra.
Bạn đi xem phim và bạn thấy mơ được phóng chiếu lên màn ảnh. Màn ảnh là trống rỗng và chẳng có gì — chỉ ánh sáng và bóng tối. Nhưng bạn bị tham gia vào, bạn trở nên bị tham gia vào rất nhiều. Lúc thì bạn khóc, lúc thì tim bạn bắt đầu đập nhanh. Lúc thì bạn cười, lúc thì bạn trở nên rất căng thẳng, lúc thì bạn thảnh thơi. Bạn xúc động với câu chuyện, bạn trở thành một phần của câu chuyện. Và bạn biết — việc biết ngầm ẩn có đó, rằng nó toàn là mơ. Nhưng dầu vậy bạn liên tục quên. Bạn quên đi quên lại — thật ra bạn gọi bộ phim đó là hay nhất trong đó bạn hoàn toàn quên rằng nó chỉ là phim. Phim hay nhất là phim không cho phép bạn có bất kì việc nhớ lại nào rằng nó là không thực. Nhà viết chuyện hay nhất, người kể chuyện hay nhất, là người có toàn thể câu chuyện, khi người đó kể nó, trở thành thực — bạn bắt đầu sống nó.
Phim làm bạn xúc động. Nó làm cho xúc cảm của bạn thay đổi, bạn trở nên bị tham gia vào. Nước mắt trào ra, tiếng cười tới, bạn trở nên bị ảnh hưởng. Nó không còn là không thực — bằng không làm sao bạn bị xúc động? Nếu nó là không thực, bạn chắc đã không khóc. Bạn đã quên sự thực, rằng nó là phóng chiếu.
Việc quên này là điều chúng ta gọi là sống. Bạn đã trả tiền cho bộ phim này — để thấy cái gì đó không thực trở thành thực. Và có những người sẽ thậm chí trả tiền để thấy thảm kịch rất kinh khủng, người sẽ đi xem câu chuyện kinh khủng mà sẽ chỉ là tra tấn và không gì khác. Và họ trả tiền cho điều đó, và họ bị xúc động bởi nó. Họ sống trong địa ngục trong ba giờ. Và họ nói câu chuyện là hay, nó cực kì thực. Theo cùng tỉ lệ như họ bị xúc động bởi nó, nó trở thành thực. Nếu bạn không bị xúc động bởi nó chút nào, nó vẫn còn không thực.
Khi bạn bị xúc động, cái gì xảy ra? Bạn không còn là khán giả, bạn đã trở thành một phần của nó. Mọi người bắt đầu bị đồng nhất với diễn viên. Lần sau bạn đi xem phim, chỉ xem thôi — bạn chắc phải đã trở nên bị đồng nhất với ai đó. Bây giờ thành công của người đó là thành công của bạn, thất bại của người đó là thất bại của bạn. Yêu của người đó là yêu của bạn, thảm kịch của người đó là thảm kịch của bạn. Khi người đó cười bạn cười, khi người đó khóc bạn khóc — bạn trở nên bị đồng nhất với một phần nào đó của bộ phim. Nó trở thành câu chuyện của bạn. Trong vài khoảnh khắc bạn bỏ cuộc sống của bạn và bạn trở thành một phần của cuộc sống của những người lạ này, người đang chuyển động trên màn ảnh.
Sau ba giờ, khi bạn về lại nhà, đột nhiên bạn nhớ lại nó đã chỉ là câu chuyện — bạn không cần lo nghĩ về nó. Bạn không cần mang mối lo nghĩ về nhà bạn, bạn không cần làm rối giấc ngủ của bạn. Bạn bắt đầu cười lại — bạn thoát ra khỏi nó. Nhưng ba giờ này trong khi bạn ở bên trong rạp chiếu phim, bạn đã không chỉ ở bên trong rạp chiếu, bạn đã ở bên trong bộ phim. Bạn đã trở thành một phần của nó. Bạn đã không là khán giả, bạn đã trở thành người tham gia.
Lần sau bạn đi, quan sát. Nếu bạn vẫn còn là khán giả bạn sẽ vẫn còn không bị xúc động, vì khán giả sẽ liên tục biết rằng đây không là cái gì. Không cái gì đang xảy ra. Khoảnh khắc bạn trở thành người tham gia, nó không chỉ còn là không cái gì, nó đã trở thành mọi thứ. Ở đây bạn làm mất nhận biết, và ở đó mơ trở thành thực. Ở đây bạn thu lấy nhận biết, và mơ trở thành mơ.
Cho nên toàn thể vấn đề là: Bạn đang làm gì trong thế giới? Bạn có là người tham gia trong nó không? Hay là người quan sát? Nếu bạn là người tham gia bạn đã trở thành không thực và thế giới đã trở thành thực. Chính bạn đặt thực tại của bạn vào trong thế giới, và thế thì thế giới trở thành thực. Điều đó là tùy ở bạn: bạn có thể rút nó lại. Một khi bạn rút nó lại, bạn trở thành nhận biết, thế giới bắt đầu trở thành không thực. Thực tại của thế giới tùy thuộc vào bạn tham gia vào bao nhiều và bạn chứng kiến bao nhiêu. Những khoảnh khắc hiếm hoi đó của việc chứng kiến, và bạn sẽ thấy người Hindu là đúng khi họ nói thế giới là maya — ảo vọng.
Takan là đúng khi ông ấy nói nó toàn là mơ — sống và chết. Phát biểu cuối cùng của ông ấy phải là điều thứ nhất nữa — đây là toàn thể câu chuyện.
Nhưng chúng ta đã bỏ nhiều đầu tư vào hệ thống niềm tin của chúng ta. Bạn phải nhận biết về điều đó — nếu bạn không được tham gia, bạn trở nên nhận biết. Ai đó đã rơi vào yêu người nào đó khác — bạn cười. Mọi người yêu đều có vẻ buồn cười với những người đang không trong yêu. Mọi người yêu đều có vẻ ngu, xuẩn, điên. Đó là lí do tại sao chúng ta nói rằng ai đã đã rơi vào yêu. Rơi vào — anh ta không còn đứng thẳng nữa, anh ta không còn tỉnh táo với điều anh ta đang làm. Đó là lí do tại sao chúng ta nói những người yêu là mù, yêu là mù. Nó là vậy, với những người không là người tham gia. Nhưng với người đang tham gia trong nó, nó không còn là mơ, nó là thực tại duy nhất có đó. Mọi thực tại khác đã biến mất; chỉ một thực tại có đó.
Khi hai người yêu nhau đang đi tay trong tay, thế giới mà bạn thấy họ không thấy. Họ có thế giới riêng của họ, thế giới riêng tư. Đó là lí do tại sao những người yêu nhau không bao giờ được những người khác thích — vì những người yêu nhau không sống trong thế giới chung, họ sống trong thế giới riêng tư riêng của họ. Họ có ngôn ngữ riêng. Họ cảm thấy đủ; cùng nhau họ là đủ. Nếu toàn thế giới biến mất họ không quan tâm, họ càng không thể quan tâm. Thật ra thế giới chỉ dường như là cản trở. Những người yêu muốn được một mình, họ không muốn được quan tâm tới. Họ đang đi vào trong một thực tại khác.
Khi yêu biến mất ngay cả những người yêu này sẽ cười về quá khứ riêng của họ, và họ sẽ nói, ‘Mình ngu làm sao!’ Đó là điều mọi người già nói — họ nói họ đã ngu làm sao khi họ còn trẻ. Điều đó không nhất thiết có nghĩa là họ đã trở nên khôn. Nếu họ trẻ lại, nếu phép màu nào đó xảy ra và họ lại trở thành thanh niên, họ sẽ lại là ngu như bao giờ.
Thật ra, người già bắt đầu đi tới đền chùa hay nhà thờ hồi giáo hay giáo đường guruduwara hay nhà thờ — bây giờ người đó đã bắt đầu sống trong mơ khác, mơ tôn giáo. Bây giờ người đó nói chuyện với Krishna. Ban đầu, người đó thường nói với người yêu của mình — người yêu có thể ở cách xa cả nghìn dặm, và người đó thường nói với cô ấy, và người đó thường được tràn ngập với hình ảnh của cô ấy. Bây giờ người đó nghĩ về Krishna, Christ, Thượng đế, và nói, cầu nguyện. Điều này là lại đi vào trong mơ khác.
Dễ bỏ mơ này và đi vào mơ khác. Rất khó bỏ mọi mơ — và đó là điều Thiền tất cả là gì. Nó nói: Chỉ đổi từ mơ này sang mơ khác là không có nghĩa. Điều cơ bản vẫn còn lại, rằng bạn liên tục tạo ra mơ mới. Và nếu bạn mơ mạnh mẽ, nếu bạn mơ với tin cậy sâu sắc, không hoài nghi, không nghi ngờ nào nảy sinh trong bạn, bạn có thể biến đổi bất kì ý nghĩ nào thành sự việc.
Đây là một trong những ngạn ngữ cổ nhất trong Kinh Thánh: ‘Khi con người nghĩ, con người trở thành vậy.’ Vâng, bạn tạo ra thế giới của bạn, bạn tạo ra bản thân bạn nữa. Ý nghĩ trở thành sự vật. Được tin một cách sâu sắc, ý nghĩ trở thành sự vật — sự vật không là gì ngoài ý nghĩ được cô đặc. Mọi thực tại trong sự sống nảy sinh trước hết như ý nghĩ.
Từ “Thiền: Con đường của nghịch lí”, t.2, ch.5
