Đó là lí do tại sao Bồ đề đạt ma nói, ‘Biểu lộ vô lời.’ Và nếu bạn đã phát ra lời, dỡ chúng ra đi, bỏ chúng đi. Đây là một trong những thông điệp nền tảng nhất của Thiền. Họ gọi trạng thái này trong tiếng Trung Quốc là mặc chiếu – khi bạn không phát ra bất kì lời nào. Mặc nghĩa là trầm lặng hay im lặng và chiếu nghĩa là phản xạ hay nhận biết. Reflection trong tiếng Anh bên cạnh nghĩa suy tư, còn có nghĩa phản xạ. Trong ngữ cảnh này nó ngụ ý phẩm chất tựa gương. Nó đích xác, theo nghĩa đen, ngụ ý phản xạ. Mặc chiếu ngụ ý phản xạ im lặng. Chiếc hồ im lặng – không gợn sóng. Nó phản xạ hoàn hảo. Chính đêm trăng tròn và trăng tròn được phản chiếu trong hồ.
Và bạn có thấy nó không? Trăng trong phản xạ là đẹp hơn nhiều so với trăng trên trời. Cái gì đó được thêm vào nó – cái lặng của hồ, im lặng của hồ, mát mẻ của hồ. Cái đẹp tựa gương của hồ được thêm vào cho nó. Nó là cái gì đó nhiều hơn. Khi Thượng đế phản xạ trong bạn, trong mặc chiếu của bạn, Thượng đế thậm chí trở nên đẹp hơn. Cái gì đó được thêm vào.
Nhưng nếu bạn nghĩ, thế thì có gợn sóng. Thế thì hồ trong rối loạn. Thế thì bạn không trong trạng thái phản xạ. Thế thì bạn rất, rất có tính phá huỷ với thực tại. Thế thì trăng không được phản xạ như nó vậy, nó bị phá huỷ bởi gợn sóng của bạn. Và nếu có sóng lớn, tất nhiên nó bị phá huỷ thậm chí còn nhiều hơn. Thế thì bạn không thêm bất kì cái gì vào cho cái đẹp của trăng, bạn lấy đi mọi cái đẹp. Và đó là việc gây hư hỏng. Nó không đích xác như trăng vậy, đó là cái gì đó khác. Nó không thực, nó là phi thực.
Mặc chiếu này, phản xạ tĩnh lặng, được diễn đạt trong bài thơ nổi tiếng của một Thiền sư, Hung Chin:
Im lặng và trầm lặng người ta quên mọi lời;
cái đó xuất hiện trước người đó rõ ràng và sống động.
Khi người ta nhận ra nó, nó là bao la và không bờ;
trong bản chất của nó, người ta là nhận biết rõ ràng.
Phản xạ phi thường là nhận biết sáng chói này,
đầy ngạc nhiên là phản xạ thuần khiết này.
Sương và trăng,
sao và suối,
tuyết trên cây thông
và mây lơ lửng trên những đỉnh núi –
từ chỗ tối tất cả chúng trở thành sáng sinh động;
từ mờ tối tất cả chúng biến thành ánh sáng chói lọi.
Ngạc nhiên vô hạn thấm đẫm trầm lặng này;
trong phản chiếu này mọi nỗ lực có chủ ý tan biến.
Trầm lặng vậy là lời của mọi giáo huấn.
Chân lí của mặc chiếu
là hoản hảo và đầy đủ.
Ôi nhìn kìa! Hàng trăm sông chảy –
vào trong dòng nước lũ hỗn loạn
đi ra đại dương lớn!
Thiền được dựa trên mặc chiếu – phản xạ trầm lặng. Điều này phải được hiểu. Trầm lặng không ngụ ý tĩnh lặng bị ép buộc. Bạn có thể ép buộc tâm trí bạn là tĩnh lặng nhưng điều đó sẽ không giúp gì mấy đâu. Đó là điều nhiều người thế nghĩ họ là thiền nhân đang làm việc trên thế giới. Họ ép buộc tâm trí một cách bạo hành. Họ rất năng nổ với tâm trí của họ. Nếu bạn liên tục năng nổ bạn sẽ đi tới điểm mà tâm trí, từ mệt mỏi cực kì, chịu nhường bước. Nhưng điều này sẽ chỉ trên bề mặt; sâu trong chỗ thâm sâu của vô thức của bạn, rối loạn sẽ tiếp tục. Nó sẽ là trầm lặng giả. Trầm lặng bị ép buộc là trầm lặng giả, nó không là thực.
Không, bạn sẽ không thể mang nó tới được. Bằng nỗ lực nó không thể được mang tới. Nó tới chỉ qua việc hiểu, không bởi ý chí. Cho nên đừng bao giờ thay thế việc hiểu bằng ý chí – mặc dầu cám dỗ là lớn. Bao giờ cám dỗ cũng có đó vì làm cái gì đó qua ý chí sẽ có vẻ dễ dàng hơn. Làm cái gì đó qua bạo hành có vẻ dễ dàng hơn; làm cùng điều đó qua yêu và hiểu có vẻ rất khó và dường như điều đó sẽ mất hàng nghìn năm để đạt tới. Cho nên chúng ta bao giờ cũng cố tìm lối tắt.
Và không có lối tắt trong trưởng thành tâm linh; không bao giờ có và sẽ không bao giờ có. Đừng bị thành nạn nhân của lối tắt. Trầm lặng phải phát triển, không bị ép buộc. Nó phải tới từ cốt lõi bên trong nhất của bạn, qua việc hiểu.
Cho nên cố hiểu điều ngôn ngữ đã làm cho bạn, cố hiểu điều ngôn ngữ đã phá huỷ trong bạn, cố hiểu rằng sự am tường của bạn không phải là việc biết của bạn. Nhìn vào trong nó đi. Quan sát nó. Trong những tình huống khác nhau có nhận biết về nó – cách nó làm sao lãng bạn khỏi thực tại.
Bạn bắt gặp đoá hồng và khoảnh khắc bạn nhìn thấy nó, lập tức ngôn ngữ nhảy vào và cái gì đó bên trong tâm trí bạn nói, ‘Đoá hồng đẹp.’ Và bạn đã phá huỷ cái gì đó. Bây giờ nó không còn là đẹp cũng chẳng là hoa hồng – lời có đó. Đừng cho phép lời can thiệp vào từng và mọi kinh nghiệm của bạn. Đôi khi chỉ hiện hữu ở đó cùng hoa hồng và không nói, ‘Hoa hồng.’ Không có nhu cầu. Hoa hồng không có tên, cái tên do chúng ta đặt ra. Và cái tên không phải là thứ thực. Cho nên nếu bạn còn quá gắn bó với cái tên bạn sẽ bỏ lỡ cái thực. Cái tên sẽ tới trong mắt bạn và bạn sẽ phóng chiếu cái gì đó – mọi hoa hồng quá khứ.
Khi bạn nói nó là hoa hồng bạn đang phân loại nó và không hoa hồng nào có thể bị phân loại vì mọi hoa hồng là duy nhất và cá nhân tới mức việc phân loại chỉ là không thể được. Đừng cho nó vào một loại hạng, đừng nhét nó vào ngăn kéo, đừng để nó và trong hộp. Tận hưởng cái đẹp của nó, tận hưởng mầu sắc của nó, tận hưởng điệu múa của nó đi. Chỉ hiện hữu ở đó. Không nói bất kì cái gì. Quan sát. Ở trong mặc chiếu, phản xạ im lặng, trầm lặng. Chỉ phản xạ. Để hoa hồng phản xạ trong bạn. Bạn là chiếc gương. Nếu bạn có thể trở thành gương bạn đã trở thành thiền nhân. Thiền không là gì ngoài kĩ năng soi gương. Và bây giờ không lời nào chuyển bên trong bạn cho nên không có sao lãng.
Lời được liên kết lẫn nhau, được móc nối lẫn nhau. Lời này dẫn tới lời khác và lời khác dẫn tới lời khác nữa và bạn đã đi xa rồi. Khoảnh khắc bạn nói ‘Đây là hoa hồng đẹp’ ngay lập tức bạn nhớ tới cô bạn gái người thường thích hoa hồng đẹp. Thế rồi bạn nhớ mọi sự xảy ra với cô bạn gái này – chuyện tình tưởng tượng, tuần trăng mật, và thế rồi khổ tự nhiên theo sau, và li dị… và mọi điều đó.
Và hoa này – bạn đã quên mọi điều về nó. Hoa hồng này không còn đó nữa. Ngôn ngữ, lời, đã làm sao lãng bạn và bạn đã đi vào trong cuộc hành trình. Lời này dẫn tới lời khác, có việc nối lại liên tục. Mọi lời được nối lại, liên nối lại. Có liên kết lớn. Chỉ dùng một lời và cứ đợi và xem nó bắt đầu thêu dệt mọi thứ thế nào.
Bạn nói ‘chó’, chỉ một lời bình thường, và chỉ đợi trong một giây và ngay lập tức bạn bắt đầu đi cùng lời đó. Bạn nhớ tới một con chó trong thời thơ ấu của bạn mà thường gây khiếp hãi cho bạn – chỉ là con chó nhà hàng xóm. Và bạn sợ nhiều thế khi bạn thường về nhà từ trường, và tim bạn bắt đầu lại đập mạnh và bạn bắt đầu cảm thấy hơi chút sợ nảy sinh. Con chó đó vẫn còn quá nhiều. Và thế rồi bạn nhớ tới người hàng xóm và vân vân.
Một điều dẫn tới cả nghìn lẻ một điều và không có kết thúc cho nó. Vâng, lời là lúc bắt đầu – phát biểu của kinh thánh là đúng hoàn hảo. Mọi thứ bắt đầu với lời. Thế giới bắt đầu với lời; khi bạn bỏ lời, thế giới biến mất. Thế thì bạn ở trong Thượng đế. Lần nữa cậu con trai bị đuổi quay trở lại. Anh ta đã thức tỉnh.
Cho nên đừng ép buộc im lặng lên bản thân bạn. Đó là lí do tại sao nhấn mạnh của tôi ở đây là không ép buộc – thay vì thế thì múa, hát. Để hoạt động của bạn được thoả mãn. Để tâm trí bạn chạy đây đó, để nó mệt theo cách riêng của nó. Nhảy và thở và múa và nhảy lùi và bơi và khi bạn cảm thấy rằng bây giờ thân-tâm bạn bị mệt mỏi thế thì ngồi im lặng và quan sát.
Dần dần những khoảnh khắc nhỏ của trầm lặng sẽ bắt đầu đi vào bạn. Chúng tới theo lượng nhỏ. Có một từ đặc biệt cho nó… Phật tử đã gọi nó là chitta-kshana sát na ý thức, một khoảnh khắc của ý thức. Những chitta-kshana này, những khoảnh khắc nguyên tử này của ý thức, bắt đầu nổi trong bạn. Chúng tới như các khoảnh hở. Một lời đã rời đi, lời khác đã chưa nảy sinh. Ngay ở giữa hai lời này đột nhiên cửa sổ mở ra – một khoảng hở, kẽ hở. Và bạn có thể thấy thực tại rất rõ ràng, rất chói sáng. Bạn lại có thể thấy bằng những đôi mắt đó của thời thơ ấu mà bạn đã quên hoàn toàn. Thế giới lại phiêu diêu, rất mầu sắc, rất sống động, đầy ngạc nhiên.
Đó là điều Hung Chin này nói….
Đầy ngạc nhiên là phản xạ thuần khiết này….
Ngạc nhiên vô hạn thấm vào trầm lặng này….
Ngạc nhiên là vị của trầm lặng đó. Tâm trí hiện đại đã mất mọi năng lực của nó để ngạc nhiên. Nó đã mất mọi năng lực nhìn vào trong điều huyền bí, vào trong điều kì diệu, vì tri thức, vì nó nghĩ nó biết. Khoảnh khắc bạn nghĩ bạn biết, ngạc nhiên dừng nảy sinh. Khoảnh khắc bạn lại bắt đầu trở nên ít am tường, ngạc nhiên vào lại, bắt đầu xuyên thấu bạn. Quan sát điều đó đi. Nếu bạn nghĩ bạn biết cây này thế thì bạn không còn trong bất kì ngạc nhiên nào về nó.
Đó là lí do tại sao vợ riêng của bạn và cái đẹp của cô ấy không rót đầy mắt bạn bằng ngạc nhiên. Bạn nghĩ bạn biết cô ấy. Giá mà cô ấy là vợ của ai đó khác bạn chắc sẽ bị hấp dẫn. Nhưng bây giờ bạn nghĩ bạn biết cô ấy, bây giờ bạn nghĩ bạn quen thuộc với cô ấy. Và bạn không vậy – vì từng người là điều bí ẩn duy nhất thế không có cách nào biết. Bạn không thể biết người đàn bà bằng việc trở thành chồng của cô ấy và bạn không thể biết người đàn ông bằng việc trở thành vợ.
Bạn có thể đã sống trong ba mươi năm cùng nhau nhưng bạn không biết. Các bạn vẫn còn là người lạ. Vì chúng ta tất cả đều là những điều bí ẩn không có cách nào để quen thuộc, và từng khoảnh khắc điều không thể dự đoán được là có thể.
Đôi khi bạn bắt gặp điều đó. Bạn đã sống trong mười năm cùng với người đàn bà và đột nhiên một ngày nào đó cô ấy giận và bạn không bao giờ nghĩ rằng cô ấy sẽ giận thế. Trong mười năm bạn đã quan sát cô ấy và cô ấy bao giờ cũng dịu dàng thế, đáng yêu thế, từ bi thế, và đột nhiên một ngày nào đó cô ấy giận tới mức cô ấy muốn giết bạn. Không thể dự đoán được. Và bạn đã được lắng đọng và bạn đã bắt đầu coi cô ấy như đương nhiên có đấy và bạn đã tưởng rằng bạn biết cô ấy. Không ai biết bất kì ai. Cô ấy cũng không biết bạn mà bạn cũng không biết cô ấy.
Vâng, bạn có thể đã cho sinh ra đứa con. Đứa con vẫn còn trong bụng bạn chín tháng, nhưng bạn không biết nó. Khi đứa con tới nó là không dự đoán được như con của bất kì người nào khác. Trong một khoảnh khắc đừng nghĩ rằng bạn biết bất kì ai. Chúng ta là những người lạ.
Toàn thể sự tồn tại này là vậy. Những cây này bao quanh bạn ở đây…. Bạn thấy chúng mọi ngày và dần dần bạn đã dừng việc thấy chúng vì bạn nghĩ rằng bây giờ bạn biết – vấn đề là gì? Xin lắng nghe tôi. Lại có cái nhìn và bạn sẽ ngạc nhiên. Không cái gì đã bao giờ được biết. Tri thức không xảy ra. Tri thức chỉ là dốt nát cực kì. Sự sống vẫn còn là điều huyền bí. Vâng, chúng ta có thể tận hưởng nó, chúng ta có thể nhảy múa nó, chúng ta có thể hát cùng nó, chúng ta có thể mở hội – điều đó là có thể. Nhưng chúng ta không thể biết được nó.
Mọi Thầy lớn của thế giới đều đã nói rằng tri thức là không thể được. Điều đó là không thể được trong bản chất của mọi sự. Và bất kì cái gì bạn nghĩ bạn biết để chỉ làng nhàng vậy – việc giả bộ của bạn. Vì việc giả bộ đó bạn trở nên bị nặng gánh tới mức bạn dừng ngạc nhiên. Đứa trẻ ngạc nhiên vì nó không biết. Một khi nó bắt đầu được làm quen – nó đọc địa lí và lịch sử và đủ loại vô nghĩa – thế thì nó nghĩ nó biết. Thế thì hoa không toả mùi theo cách hoa vẫn thường toả thêm nữa. Thế thì bướm không hấp dẫn nó thêm nữa như bướm vẫn thường hấp dẫn. Thế thì nó sẽ không đi nhặt vỏ sò trên bãi biển. Nó đã trở thành người lớn.
Thực ra, nó đã dừng trưởng thành. Thực ra, nó đã chết. Ngày bạn nghĩ bạn biết, cái chết của bạn đã xảy ra – vì sẽ không có ngạc nhiên và không có niềm vui và không có ngạc nhiên. Bây giờ bạn sẽ sống cuộc sống chết. Bạn có thể đi vào trong mồ của bạn, bạn sẽ không mất bất kì cái gì. Vì bạn sẽ không bị ngạc nhiên bởi bất kì cái gì, phỏng có ích gì mà tiếp tục sống? Tự tử đi. Thực ra, đó là điều bạn thực tại đang làm. Chúng ta tự tử. Ngày bạn nghĩ bạn biết, bạn đã tự tử.
Với mặc chiếu này, với phản xạ trầm lặng này, bạn sẽ lại trở thành đứa trẻ, bạn sẽ lại đạt tới con mắt đẹp đó của thời thơ ấu – hồn nhiên, không biết, vậy mà xuyên thấu.
Cho nên nhớ, trầm lặng hay im lặng không phải là êm ả, không phải là yên tĩnh. Nó ngụ ý siêu việt trên mọi lời hay ý nghĩ biểu hiện cho trạng thái ở bên ngoài, an bình toả khắp. Nó không là tâm trí tĩnh lặng, nó là bản thân tĩnh lặng. Nó không là thứ theo kỉ luật từ nỗ lực của bạn. Nó không là cái gì để được thực hành, nó là cái gì đó để được hiểu, để được yêu. Bạn phải chơi với nó thay vì làm nó. Nó là việc thiếu vắng thiền. Vâng, đó là điều thiền tất cả là gì – thiếu vắng thiền. Tâm trí không còn suy nghĩ, tâm trí im lặng.
Nó không có phảng phất của hoạt động tâm trí, nó là nhận biết rõ ràng trong sự thanh bình của hư không. Người Nhật Bản có một từ hay cho nó: họ gọi nó là kokoro. Kokoro nghĩa là hư không tuyệt đối; kokoro nghĩa là sự thiếu vắng vô cùng; kokoro nghĩa là trống trơn – nhưng không phủ định. Hư không cho nghĩa về cái gì đó bị phủ định. Không. Mọi thứ là rác rưởi bị phủ định, chắc chắn, hiển nhiên, nhưng một khi bạn phủ định mọi thứ là rác rưởi, bản tính bên trong nhất riêng của bạn khẳng định. Nó rất khẳng định.
Khi các gợn sóng đã biến mất khỏi hồ bạn có thể nói rằng bây giờ không cái gì tồn tại trên mặt hồ. Hư không tuyệt đối cư ngụ, nổi. Nhưng đây không phải là trạng thái phủ định. Thực ra, bây giờ hồ khẳng định bản thân nó trong im lặng toàn bộ của nó. Bản tính của nó là thấy được trên bề mặt; những sóng và gợn sóng đó đã che giấu nó. Bây giờ nó có đó, chỉ hiện diện. Không ồn ào, rất im lặng. Không tuyên bố rằng ‘tôi ở đây’ – không có cái ‘tôi’ nào thêm nữa.
‘Tôi’ không là gì ngoài mọi ồn ào của bạn gắn lại với nhau. Khi tiếng ồn biến mất, khi tâm trí không còn nữa, khi thiền không còn đó, đột nhiên bạn hiện hữu lần đầu tiên – và vậy mà bạn không hiện hữu. Bạn không hiện hữu theo cách cũ; bạn đã chết và bạn được tái sinh. Đây là thời thơ ấu thứ hai.
Từ “Thiền: Con đường của ngược đời”, T.1, Ch.3
