BÊN GIƯỜNG NGƯỜI SẮP CHẾT
Một người bạn của tôi, vừa tốt nghiệp một trường y nổi tiếng, bắt đầu làm việc tại một trong những bệnh viện lớn ở Luân đôn. Vào ngay ngày đầu ở phòng bệnh cô ấy trực, đã có bốn năm người chết. Thật quả là một cú sốc nặng cho cô ấy; không có gì trong đào tạo của cô ấy đã trang bị cho cô ấy giải quyết điều đó chút nào. Chẳng phải điều này là lạ kì lắm sao khi cô ấy đã được đào tạo để là bác sĩ? Một ông già đang nằm trên giường, nhìn chăm chăm vào tường. Ông ấy một mình, không gia đình hay bạn bè tới thăm, và ông ấy đang tuyệt vọng cần ai đó nói chuyện. Cô ấy đi tới ông ấy. Ông ấy rưng rưng nước mắt hỏi cô ấy với giọng run run câu hỏi cuối cùng mà cô ấy mong đợi nghe: “Cô có nghĩ Chúa sẽ tha thứ cho tội của tôi không?” Cô bạn tôi chẳng có ý tưởng chút nào về trả lời làm sao; việc đào tạo của cô ấy đã bỏ cô ấy hoàn toàn không được chuẩn bị cho bất kì câu hỏi tâm linh nào. Cô ấy chẳng có gì để nói; mọi điều cô ấy có để nấp đằng sau chỉ là cái danh tiếng bác sĩ của cô ấy. Không có giáo sĩ nào gần đó, cho nên cô ấy đứng như trời trồng, chết cứng, không thể trả lời cho lời kêu gọi tuyệt vọng của bệnh nhân về sự giúp đỡ và việc tái đảm bảo về nghĩa của cuộc sống của ông ấy.
Cô ấy đã hỏi tôi, trong nỗi đau xót và hoang mang: “Thầy sẽ làm gì?” Tôi nói với cô ấy là tôi chắc sẽ ngồi bên ông ấy, cầm tay ông ấy và để cho ông ấy nói. Đã nhiều lần tôi lấy làm lạ về việc nếu chúng ta chỉ để cho người khác nói, cho họ sự chăm chú đầy đủ và từ bi, họ sẽ nói về chiều sâu tâm linh đáng ngạc nhiên, ngay cả khi họ nghĩ là họ không có bất kì niềm tin tâm linh nào. Mọi người có trí huệ sự sống riêng của họ, và khi bạn để cho một người nói ra, bạn cho phép trí huệ sự sống này nổi lên. Tôi thường rất xúc động bởi cách bạn có thể làm cho người khác giúp bản thân họ bằng việc giúp họ khám phá ra chân lí riêng của họ, một chân lí phong phú, dịu dàng và uyên thâm mà họ chưa bao giờ ngờ tới. Nguồn gốc của việc chữa lành và nhận biết ở sâu bên trong mỗi chúng ta, và nhiệm vụ của bạn là trong bất kì hoàn cảnh nào, không bao giờ áp đặt niềm tin của bạn nhưng tạo khả năng cho họ tìm ra những điều này bên trong bản thân họ.
Khi bạn ngồi bên cạnh người sắp chết, tin rằng bạn đang ngồi bên cạnh ai đó có tiềm năng thực là phật. Tưởng tượng bản tính phật của họ như một tấm gương sáng chói và không tì vết, và đau và lo của họ chỉ là đám bụi xám, mỏng bám trên đó mà có thể chùi đi nhanh chóng. Điều này sẽ giúp bạn thấy họ đáng yêu và đáng được tha thứ, và kéo ra từ bạn tình yêu vô điều kiện của bạn; bạn sẽ thấy thái độ này sẽ cho phép người sắp chết mở rất nhiều với bạn.
Thầy tôi Đại sư Dudjom thường nói rằng giúp đỡ người sắp chết giống như là đưa tay ra đỡ cho ai đó sắp ngã, để nâng họ dậy. Qua sự chăm chú mạnh mẽ, an bình và từ bi sâu sắc của sự hiện diện của bạn, bạn sẽ giúp họ đánh thức sức mạnh riêng của họ. Phẩm chất của sự hiện diện của bạn tại khoảnh khắc mong manh và cực đoan này là rất quan trọng. Như Cicely Saunders đã viết: “Người sắp chết đã ném đi mọi mặt nạ và giả tạo của việc sống hàng ngày, và họ là mở hơn và nhạy cảm hơn vì điều này. Họ thấy xuyên qua mọi cái không thật. Tôi nhớ một người nói, ‘Thôi, đừng đọc nữa. Tôi chỉ muốn biết cái gì trong tâm trí anh và tim anh.'”[i]
Tôi không bao giờ đến cạnh giường người sắp chết mà không tu luyện tu luyện trước đó, mà không đắm mình trong bầu không khí linh thiêng của bản tính tâm trí. Thế thì tôi không phải vật lộn để tìm ra từ bi và sự đích thực, vì chúng sẽ có đó và toả chiếu một cách tự nhiên.
Nhớ, bạn không thể làm được gì gây hứng khởi cho người trước bạn nếu bạn không gây hứng khởi cho bản thân bạn trước hết. Cho nên khi bạn không biết phải làm gì, khi bạn cảm thấy khó có thể làm bất kì cái gì để giúp đỡ, thế thì cầu nguyện và thiền, khẩn cầu Phật hay bất kì nhân vật nào khác có quyền năng linh thiêng mà bạn tin tưởng. Khi tôi bị đối diện với ai đó đang trải qua khổ khủng khiếp, tôi tha thiết kêu gọi sự giúp đỡ của mọi chư phật và người chứng ngộ, với tim tôi hoàn toàn mở tới người sắp chết trước tôi, và từ bi về nỗi đau của họ rót đầy con người tôi. Tôi khẩn cầu mãnh liệt nhất có thể về sự hiện diện của các thầy của tôi, chư phật, của người chứng ngộ mà tôi có kết nối đặc biệt. Tập trung mọi sức mạnh của sùng kính và đức tin của tôi, tôi thấy họ rực rỡ phía trên người sắp chết, đang nhìn xuống với tình yêu, và rót xuống ánh sáng và phúc lành lên người sắp chết, làm thuần khiết họ khỏi mọi nghiệp quá khứ của họ và cái đau hiện tại của họ. Và khi tôi làm điều này, tôi vẫn cầu nguyện rằng người trước tôi nên được tha thứ khỏi phải khổ thêm nữa, và tìm được an bình và giải thoát.
Tôi làm điều này với sự tập trung sâu sắc nhất và với thái độ tha thiết nhất, và thế rồi tôi cố gắng an định trong bản tính tâm trí của tôi và cho phép sự an bình và toả chiếu của nó thấm vào bầu không khí của căn phòng. Nhiều, nhiều lần tôi đã bị kính nể bởi cảm giác về sự hiện diện linh thiêng mà tự nó thiết lập ra theo cách rất tự nhiên, và điều đó đến lượt nó lại gây hứng khởi cho người sắp chết.
Bây giờ tôi sẽ nói đến cái gì đó có thể làm bạn ngạc nhiên. Chết có thể cũng rất gây hứng khởi. Theo kinh nghiệm của tôi với người sắp chết, tôi đã thấy rằng bản thân tôi đã kinh ngạc bởi cách thức trong đó lời cầu nguyện và khẩn cầu của tôi đã làm biến đổi bầu không khí, và bản thân tôi đã có đức tin được làm sâu sắc bởi nhìn thấy việc khẩn cầu và lời cầu nguyện này và sự hiện diện của chư phật hiệu quả làm sao. Tôi đã thấy rằng ở bên cạnh giường của người sắp chết đã làm cho việc tu luyện riêng của tôi mạnh mẽ hơn nhiều.
Đôi khi tôi thấy rằng người sắp chết cũng cảm thấy bầu không khí hứng khởi sâu sắc này, và tôi biết ơn đã cung cấp cơ hội cho việc đạt tới của chúng tôi, cùng nhau, vào khoảnh khắc của sung sướng biến đổi và thực.
CHO HI VỌNG VÀ TÌM THA THỨ
Tôi muốn chọn ra hai điểm trong việc cho giúp đỡ tâm linh cho người sắp chết: cho hi vọng, và tìm tha thứ.
Bất kì khi nào bạn ở bên cạnh người sắp chết, nhấn đi nhấn lại vào những điều họ đã hoàn thành hay đã làm được. Giúp cho họ cảm thấy có tính xây dựng và hạnh phúc có thể về cuộc đời họ. Tập trung vào đức hạnh của họ chứ không vào những sai lầm của họ. Những người sắp chết thường cực kì mong manh với mặc cảm, hối tiếc và chán nản; cho phép người đó tự do thổ lộ những điều này, nghe người đó và thừa nhận điều họ nói. Đồng thời, khi thích hợp, phải chắc nhắc nhở người đó về bản tính phật của người đó, và khuyến khích người đó cố gắng an định trong bản tính tâm trí thông qua tu luyện thiền. Đặc biệt nhắc người đó rằng đau và khổ không phải là tất cả điều người đó là vậy. Tìm ra cách thức khéo léo và nhạy cảm nhất có thể để gây hứng khởi cho người đó và cho người đó hi vọng. Cho nên thay vì nhấn vào sai lầm của người đó, người đó có thể chết trong khuôn khổ an bình hơn của tâm trí.
Với những người than thở: “Anh có nghĩ Thượng đế sẽ bao giờ tha thứ cho những tội lỗi của tôi không?” Tôi sẽ nói: “Tha thứ đã tồn tại trong bản tính của Thượng Đế; nó đã có đó rồi. Thượng Đế đã tha thứ cho bạn, vì bản thân Thượng Đế là tha thứ. ‘Phạm lỗi là con người, và tha thứ là điều thiêng liêng.’ Nhưng bạn có thể thực sự tha thứ cho bản thân bạn không? Đó là câu hỏi thực.
“Cảm giác của bạn về không được tha thứ và không thể được tha thứ là điều làm cho bạn khổ thế. Nhưng nó chỉ tồn tại trong tim hay tâm trí của bạn. Bạn đã không đọc trong một số trải nghiệm cận tử về sự hiện diện của ánh sáng vàng lộng lẫy tới, điều là tha thứ hoàn toàn đó sao? Và điều rất thường được nói tới là chung cuộc chúng ta là người phán xét bản thân chúng ta.
“Để xoá bỏ mặc cảm của bạn, hỏi xin làm thuần khiết từ chiều sâu tim của bạn. Nếu bạn thực hỏi về làm thuần khiết, và trải qua nó, tha thứ sẽ có đó. Thượng Đế sẽ tha thứ cho bạn, như người bố trong chuyện ngụ ngôn hay về Christ tha thứ cho đứa con trai hoang phí. Để giúp bản thân bạn tha thứ cho bản thân bạn, nhớ tới những việc tốt bạn đã làm, tha thứ cho mọi người khác trong cuộc đời bạn, và hỏi xin tha thứ từ mọi người mà bạn có thể đã làm hại.”
Không phải mọi người đều tin vào tôn giáo chính thức, nhưng tôi nghĩ gần như mọi người tin vào sự tha thứ. Bạn có thể giúp đỡ vô cùng cho người sắp chết bằng cách tạo khả năng cho họ thấy cách tiếp cận tới chết là thời gian hoà giải và thanh toán.
Khuyến khích họ giảng hoà với bạn bè hay họ hàng, và làm sạch trong lòng họ, để cho không còn giữ ngay cả một dấu vết của hận thù hay đố kị nhỏ nhất. Nếu họ không thể gặp được người họ cảm thấy bất hoà, gợi ý họ gọi điện thoại hay gửi thông báo ghi âm hay gửi thư xin tha thứ. Nếu họ ngờ rằng người họ muốn xin lỗi không thể chấp nhận việc tha thứ đó, việc khuyến khích họ đương đầu trực tiếp với người đó là không khôn ngoan; câu trả lời phủ định sẽ chỉ làm tăng thêm nỗi thất vọng lớn lao đã có của họ. Và đôi khi mọi người cần thời gian để tha thứ. Để họ để lại một thông báo như kiểu xin tha thứ, và ít nhất họ sẽ chết với việc biết rằng họ đã làm hết sức họ. Họ sẽ làm sạch những khó khăn hay giận dữ trong lòng họ. Thời gian trôi đi, tôi đã từng thấy những người có tim đã trở nên chai sạn bởi tự hận và mặc cảm, chỉ qua một hành động đơn giản xin tha thứ, đã có được sức mạnh và an bình không ngờ.
Mọi tôn giáo đều nhấn mạnh vào sức mạnh của tha thứ, và sức mạnh này luôn là cần thiết hơn, được cảm nhận sâu sắc hơn khi ai đó sắp chết. Thông qua việc tha thứ và được tha thứ, chúng ta làm thuần khiết bản thân chúng ta khỏi mọi hắc ám của điều chúng ta đã làm, và chuẩn bị cho chúng ta đầy đủ nhất cho cuộc hành trình qua chết.
TÌM RA TU LUYỆN TÂM LINH
Nếu người bạn hay họ hàng sắp chết của bạn quen thuộc với một loại tu luyện thiền nào đó, khuyến khích người đó an định trong thiền nhiều nhất có thể được, và thiền cùng người đó khi chết tiến tới. Nếu người sắp chết hoàn toàn mở với ý tưởng tu luyện tâm linh, giúp người đó tìm ra cách tu luyện đơn giản, thích hợp, làm nó cùng với người đó thường xuyên nhất có thể được, và luôn nhắc nhở nhẹ nhàng cho người đó về nó khi chết ở gần.
Tháo vát và sáng tạo trong cách bạn giúp đỡ tại khoảnh khắc quyết định này, vì rất nhiều thứ phụ thuộc vào nó: Toàn thể bầu không khí của việc chết có thể được biến đổi nếu mọi người tìm ra cách tu luyện mà họ có thể làm toàn tâm trước và trong khi họ chết. Có rất nhiều khía cạnh của tu luyện tâm linh; dùng nhạy bén và nhạy cảm của bạn để tìm ra cách họ có thể được kết nối nhiều nhất: nó có thể là tha thứ, làm thuần khiết, hiến dâng, hay cảm thấy sự hiện diện của ánh sáng hay tình yêu. Và khi bạn giúp họ bắt đầu, cầu nguyện cho thành công của tu luyện của họ bằng mọi tấm lòng và tâm trí của bạn; cầu nguyện cho họ được trao cho mọi năng lượng và đức tin để đi theo con đường họ chọn. Tôi đã biết về những người thậm chí ở các giai đoạn chót của việc chết đã làm tiến bộ tâm linh đáng ngạc nhiên nhất bởi việc dùng một lời cầu nguyện hay một mật chú hay một cách quán tưởng đơn giản mà họ thực sự đã làm kết nối trong tim họ.
Stephen Levine kể lại câu chuyện về một người đàn bà mà ông ấy tư vấn, người sắp chết vì ung thư.[ii] Bà ấy cảm thấy chới với vì mặc dù bà ấy có sùng kính tự nhiên với Jesus Christ, bà ấy đã rời bỏ nhà thờ. Cùng nhau họ đã thăm dò điều bà ấy có thể làm mạnh đức tin và sự sùng kính đó. Bà ấy đã đi tới nhận ra rằng cá sẽ giúp bà ấy làm mới lại kết nối của bà ấy với Christ, và tìm ra tin cậy nào đó và tin tưởng nào trong khi chết, là lặp đi lặp lại liên tục lời cầu nguyện, “Xin chúa ban phước lành cho con.” Việc nói lời cầu nguyện này đã mở lòng của bà ấy, và bà ấy bắt đầu cảm thấy sự hiện diện của Christ với bà ấy mọi lúc.
TU LUYỆN PHOWA BẢN CHẤT
Cách tu luyện mạnh mẽ và có giá trị nhất trong mọi cách tu luyện tôi đã tìm ra trong việc chăm sóc người sắp chết, một cách mà tôi thấy khá nhiều người thực hiện rất nhiệt tình, là cách tu luyện được gọi theo truyền thống Tây Tạng là phowa (phát âm là “po wa”), điều ngụ ý chuyển tâm thức.
Chuyển thức cho người sắp chết được các bạn bè, họ hàng hay thầy thực hiện, rất đơn giản và tự nhiên, trên khắp thế giới hiện đại – ở Australia, Mĩ và châu Âu. Hàng nghìn người đã được trao cơ hội chết một cách bình thản bởi sức mạnh của nó. Tôi vui mừng được làm cho phần trung tâm của tu luyện chuyển thức thành sẵn có bây giờ cho bất kì ai muốn dùng nó.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng đây là việc tu luyện mà bất kì người nào cũng có thể thực hiện được. Nó là đơn giản, nhưng nó cũng là tu luyện bản chất nhất mà chúng ta có thể chuẩn bị cho cái chết riêng của chúng ta, và nó là tu luyện chính tôi dạy cho học trò của tôi để giúp cho bạn bè và người thân đang hấp hối của họ, những người yêu mến của họ đã chết.
Tu luyện một
Trước hết phải chắc bạn đang thoải mái, và ở trong tư thế thiền. Nếu bạn thực hiện tu luyện này khi bạn tới gần chết, chỉ ngồi thoải mái như bạn có thể, hay nằm tu luyện cũng được.
Thế rồi mang tâm trí bạn về nhà bạn, xả ra, và thả lỏng hoàn toàn.
- Trên trời phía trước bạn, khẩn cầu hiện thân của bất kì chân lí nào bạn tin tưởng, dưới dạng ánh sáng toả chiếu. Chọn bất kì người hay thánh nhân linh thiêng nào bạn cảm thấy gần gũi. Nếu bạn là Phật tử, khẩn cầu vị phật bạn cảm thấy có kết nối mật thiết. Nếu bạn là người tu luyện Ki tô giáo, cảm thấy với toàn tâm sự hiện diện sống động tức khắc của Thượng đế, của Thánh Linh, Jesus hay Mary Đồng trinh. Nếu bạn không cảm thấy được liên kết với bất kì nhân vật tâm linh đặc biệt nào, đơn giản tưởng tượng một khối ánh sáng vàng thuần khiết trong bầu trời phía trước bạn. Điểm quan trọng là ở chỗ bạn coi người bạn đang quán tưởng hay sự hiện diện của người đó bạn cảm thấy là hiện thân của chân lí, trí huệ, và từ bi của mọi chư phật, thánh nhân, thầy, và người chứng ngộ. Đừng lo nghĩ nếu bạn không thể quán tưởng được họ rất rõ ràng, chỉ cần rót đầy tim bạn bằng sự hiện diện của họ và tin cậy rằng họ đang ở đó.
- Thế rồi hội tụ tâm trí, tim và hồn của bạn vào sự hiện diện bạn vừa khẩn cầu, và cầu nguyện:
Với phúc lành, ân huệ, và hướng dẫn của ngài, qua sức mạnh của ánh sáng đang toả ra từ ngài;
Cầu cho mọi nghiệp xấu của tôi, mọi cảm xúc phá huỷ, mọi tăm tối, và mọi nghiệp chướng được làm thuần khiết và tiêu trừ,
Cầu cho tôi biết bản thân tôi được tha thứ về mọi điều hại mà tôi có thể đã nghĩ và đã làm,
Cầu cho tôi hoàn thành được tu luyện chuyển thức sâu sắc này và chết cái chết tốt lành và an bình,
Và qua chiến thắng chết của tôi, cầu cho tôi có khả năng đem lại ích lợi cho mọi chúng sinh khác, dù sống hay chết.
- Bây giờ tưởng tượng rằng sự hiện diện của ánh sáng bạn đã khẩn cầu được cảm động bởi lời cầu nguyện chân thành và tha thiết của bạn tới mức người đó đáp ứng lại bằng một nụ cười yêu thương và gửi ra tình yêu và từ bi trong một luồng tia sáng từ tim của người đó. Khi luồng ánh sáng này chạm tới và xuyên thấu bạn, chúng làm sạch và làm thuần khiết mọi nghiệp xấu của bạn, mọi cảm xúc phá huỷ, mọi nghiệp chướng, cái là nguyên nhân gây ra khổ. Bạn thấy và cảm rằng bạn được hoàn toàn nhấn chìm trong ánh sáng.
- Bạn bây giờ đã được làm thuần khiết hoàn toàn và được chữa lành hoàn toàn bởi luồng ánh sáng từ sự hiện diện này. Xem xét rằng chính thân thể của bạn, bản thân nó được tạo ra bởi nghiệp, bây giờ tan biến hoàn toàn trong ánh sáng.
- Thân ánh sáng bạn có bây giờ bay lên không trung và hội nhập, không tách biệt, với sự hiện diện ánh sáng phúc lạc.
- Vẫn còn trong trạng thái của tính một đó với sự hiện diện đó càng lâu càng tốt.
Tu luyện hai
- Việc làm tu luyện này thậm chí đơn giản hơn, bắt đầu như trước bằng cách an định yên tĩnh, và thế rồi khẩn cầu sự hiện diện của một hiện thân của chân lí.
- Tưởng tượng tâm thức của bạn là một hình cầu ánh sáng ở tim bạn, phát ra từng chớp sáng giống như sao băng, bay thẳng vào tim của sự hiện diện phía trước bạn.
- Nó tan biến và hội nhập với sự hiện diện đó.
Thông qua tu luyện này bạn đang đưa tâm trí của bạn vào tâm trí trí huệ của Phật hay người chứng ngộ, điều giống như buông xuôi hồn của bạn vào bản tính của Thượng đế. Đại sư Dilgo Khyentse nói điều này tựa như ném một hòn đá vào trong một cái hồ; nghĩ về việc nó chìm vào trong nước, ngày càng sâu hơn. Tưởng tượng rằng qua phúc lành này, tâm trí của bạn được biến đổi thành tâm trí trí huệ của sự hiện diện chứng ngộ này.
Tu luyện ba
Cách bản chất nhất để làm tu luyện này là thế này: Đơn giản hội nhập tâm trí bạn với tâm trí trí huệ của sự hiện diện thuần khiết. Nghĩ: “Tâm trí của tôi và tâm trí của Phật là một.”
Chọn bất kì cách nào trong ba cách chuyển thức trên cho cảm giác thuận tiện nhất, hay hấp dẫn nhất với bạn vào bất kì khoảnh khắc đặc biệt nào. Đôi khi những cách tu luyện mạnh mẽ nhất có thể là cách đơn giản nhất. Nhưng dù bạn chọn cách nào đi chăng nữa, nhớ rằng điều bản chất là dành thời gian bây giờ để trở nên quen thuộc với cách tu luyện này. Không thế, làm sao bạn sẽ có tin tưởng để làm nó cho bản thân bạn hay cho người khác vào khoảnh khắc chết? Thầy tôi Jamyang Khyentse đã viết, “Nếu bạn thiền và tu luyện bao giờ cũng theo cách này, vào khoảnh khắc chết nó sẽ tới dễ dàng hơn.”[iii]
Thực ra bạn nên quen thuộc với tu luyện chuyển thức tới mức nó trở thành phản xạ tự nhiên, bản tính thứ hai của bạn. Nếu bạn đã xem phim Gandhi, bạn biết rằng khi ông ấy bị bắn, đáp ứng tức khắc của ông ấy là kêu lên: “Ram … Ram!” mà theo truyền thống Hindu đó là tên linh thiêng của Thượng đế. Nhớ rằng chúng ta không bao giờ biết chúng ta sẽ chết thế nào, hay liệu chúng ta có được cho thời gian để nhớ lại bất kì loại tu luyện nào chút nào không. Chẳng hạn chúng ta sẽ có thời gian nào nếu chiếc xe của chúng ta đâm mạnh vào một xe tải đang chạy 160 km giờ trên đường cao tốc? Sẽ không có đến một giây để nhớ về cách thực hiện chuyển thức, hay để xem lại những hướng dẫn trong cuốn sách này. Hoặc là chúng ta quen thuộc với việc chuyển thức hoặc là chúng ta không quen. Có một cách đơn giản để đánh giá việc này: Nhìn vào phản ứng của bạn khi bạn ở trong tình huống gay cấn hay trong khoảnh khắc khủng hoảng, như trong động đất, hay ác mộng. Bạn có đáp ứng bằng tu luyện chuyển thức hay không? Và nếu có, việc tu luyện của bạn ổn định và tin tưởng thế nào?
Tôi nhớ một sinh viên của tôi ở Mĩ một hôm đi chơi cưỡi ngựa. Con ngựa hất cô ấy ngã xuống; chân cô ấy vướng vào bàn đạp, và cô ấy bị kéo lê trên đất. Tâm trí cô ấy sạch bách. Cô ấy cố gắng một cách tuyệt vọng để nhớ lại tu luyện nào đó, nhưng không cái gì tới chút nào. Cô ấy trở nên kinh hoàng. Chính nỗi khủng khiếp đó là điều tốt làm sao làm cho cho cô nhận ra rằng việc tu luyện của cô ấy phải trở thành bản tính thứ hai của cô ấy. Đây là bài học cô ấy phải học; thực ra nó là bài học mà tất cả chúng ta phải học. Tu luyện chuyển thức mãnh liệt nhất như bạn có thể, chừng nào bạn có thể chắc chắn bạn sẽ phản ứng với nó cho bất kì biến cố nào không dự kiến trước được. Điều này sẽ làm chắc chắn rằng bất kì khi nào chết đến, bạn sẽ luôn sẵn sàng như bạn có thể.
Từ “Sách Tây Tạng về sống và chết”, Ch13 : Giúp đỡ cho người sắp chết
[i] Dame Cicely Saunders, “Spiritual Pain,” a paper presented at St. Christopher’s Hospice Fourth International Conference, London 1987, published in Hospital Chaplain (March 1988).
[ii] Stephen Levine, interviewed by Peggy Roggenbuck, New Age Magazine, September 1979, 50.
[iii] Jamyang Khyentse Chökyi Lodrö đã viết điều này trong Lời khuyên tâm cho bác tôi Ani Pelu (London: Rigpa Publications, 1981).
