THIỀN
Thế thì thiền là gì trong Đại Toàn thiện? Nó đơn giản là an định, không bị sao lãng, trong Nhìn, một khi nó đã được giới thiệu. Đại sư Dudjom mô tả nó: “Thiền bao gồm việc chăm chú tới trạng thái Rigpa như vậy, tự do khỏi mọi kết cấu tâm trí, trong khi vẫn còn được thảnh thơi đầy đủ, không có bất kì sao lãng hay nắm giữ nào. Vì điều được nói là ‘Thiền là không phấn đấu, nhưng tự nhiên trở nên được đồng hoá trong nó.'”
Toàn thể vấn đề của tu luyện thiền Đại Toàn thiện là làm mạnh thêm và ổn định Rigpa, và cho phép nó tăng trưởng tới sự chín muồi đầy đủ. Tâm trí thói quen, bình thường với những phóng chiếu của nó là cực kì mạnh. Nó cứ quay lại và nắm giữ chúng ta một cách dễ dàng khi chúng ta không chú ý hay bị sao lãng. Như Đại sư Dudjom hay nói, “Hiện tại Rigpa của chúng ta giống như đứa trẻ nhỏ, mắc vào trận chiến của các ý nghĩ nảy sinh mạnh mẽ.” Tôi muốn nói chúng ta phải bắt đầu bằng việc trông trẻ Rigpa của chúng ta, trong môi trường an ninh của thiền.
Nếu thiền đơn giản là tiếp tục luồng Rigpa sau khi giới thiệu, làm sao chúng ta biết khi nào nó là Rigpa khi nào không? Tôi đã hỏi Đại sư Dilgo Khyentse câu hỏi này, và ông ấy đáp lại với sự đơn giản đặc trưng của ông ấy: “Nếu con đang trong trạng thái không đổi, đó là Rigpa.” Nếu chúng ta không xoay xở hay thao túng tâm trí theo bất kì cách nào, nhưng đơn giản an định trong trạng thái không đổi của nhận biết thuần tuý và tinh khôi, thế thì đó là Rigpa. Nếu có bất kì xoay xở nào về phần chúng ta hay bất kì loại thao túng hay nắm giữ nào, nó không phải là Rigpa. Rigpa là trạng thái trong đó không còn bất kì hoài nghi nào; thực sự không có tâm trí để hoài nghi: Bạn thấy trực tiếp. Nếu bạn đang trong trạng thái này, sự chắc chắn và tự tin đầy đủ, tự nhiên trỗi dậy với bản thân Rigpa, và đó là cách bạn biết.[i]
Truyền thống của Đại Toàn thiện là truyền thống cực kì chính xác, vì bạn càng đi sâu hơn, những lừa dối vi tế hơn có thể nảy sinh, và điều bị lâm nguy là tri thức về thực tại tuyệt đối. Ngay cả sau giới thiệu, thầy làm rõ chi tiết các trạng thái không phải là thiền Đại Toàn thiện và phải không bị lẫn lộn với nó. Ở một trong những trạng thái này bạn trôi giạt vào vùng đất không người của tâm trí, nơi không có ý nghĩ hay kí ức nào; đó là một trạng thái tối tăm, đờ đẫn, bàng quan, ở đó bạn bị chìm vào nền tảng của tâm trí bình thường. Trong trạng thái thứ hai, có hơi sáng sủa và tĩnh lặng nào đó, nhưng trạng thái tĩnh lặng này là trạng thái trì trệ, vẫn bị chôn vùi trong tâm trí bình thường. Trong trạng thái thứ ba bạn trải nghiệm sự thiếu vắng ý nghĩ, nhưng bị “bỏ trống” trong một trạng thái trống vắng của ngạc nhiên. Trong trạng thái thứ tư, tâm trí của bạn vẩn vơ đi xa, thèm khát suy nghĩ và phóng chiếu. Không một trạng thái nào là trạng thái thiền thực, và người tu luyện phải khéo léo theo dõi để tránh bị đánh lừa theo những cách này.
Bản chất của tu luyện thiền trong Đại Toàn thiện được thâu tóm theo bốn điểm sau:
- Khi một ý nghĩ quá khứ đã dừng lại và ý nghĩ tương lai chưa nảy sinh, trong kẽ hở đó, ở giữa, chẳng phải có tâm thức của khoảnh khắc hiện tại đó sao; nhận biết trần trụi, chói sáng, tươi tắn, trong trắng, không bị xê dịch bởi dù bởi quan niệm tí ti bằng chiều dầy sợi tóc?
Được, đó là điều Rigpa là gì!
- Vậy mà nó không ở lại trong trạng thái đó mãi, vì ý nghĩ khác chợt nảy sinh, phải không?
Đây là tự toả sáng của Rigpa đó
- Tuy nhiên, nếu bạn không nhận ra ý nghĩ này về nó thực sự là gì, chính khoảnh khắc nó nảy sinh, thế thì nó sẽ biến thành ý nghĩ bình thường khác, như trước. Điều này được gọi là “dây chuyền ảo tưởng,” và nó là rễ của luân hồi.
- Nếu bạn có khả năng nhận ra bản tính thực của ý nghĩ này ngay khi nó nảy sinh, và để nó một mình không có việc theo đuổi, thế thì bất kì ý nghĩ nào nảy sinh đều tự động tan biến trở lại vào trong sự mở rộng bao la của Rigpa và được giải thoát.
Rõ ràng phải mất cả đời tu luyện để hiểu và nhận ra sự phong phú và uy nghi đầy đủ của bốn điểm tuy đơn giản nhưng sâu sắc này, và ở đây tôi chỉ có thể cho bạn hương vị của tính bao la của điều thiền Đại Toàn thiện là gì.
Có lẽ điểm quan trọng nhất là ở chỗ thiền Đại Toàn thiện đi tới là một luồng liên tục của Rigpa, giống như sông thường xuyên chảy cả ngày lẫn đêm không có bất kì ngắt quãng nào. Tất nhiên điều này là trạng thái lí tưởng, vì việc an định không bị sao lãng trong Nhìn, một khi đã được giới thiệu và nhận ra, là phần thưởng cho nhiều năm tu luyện kéo dài.
Thiền Đại Toàn thiện là mạnh mẽ tinh tế trong việc giải quyết những sự nảy sinh của tâm trí, và có cảnh quan duy nhất lên chúng. Mọi thứ nảy sinh đều được thấy trong bản tính thực của chúng, không tách rời khỏi Rigpa, và không đối kháng với nó, nhưng thực tại không gì khác hơn – và điều này là rất quan trọng – là “việc tự toả sáng” của nó, việc biểu lộ của chính năng lượng của nó.
Chẳng hạn bạn thấy bản thân bạn trong trạng thái tĩnh lặng sâu; thường nó không kéo dài rất lâu và một ý nghĩ hay một chuyển động bao giờ cũng nảy sinh, như sóng trên đại dương. Đừng bác bỏ chuyển động này hay ôm giữ đặc biệt sự tĩnh lặng, nhưng tiếp tục luồng hiện diện thuần khiết của bạn. Trạng thái an bình, lan toả khắp nơi của thiền của bạn là bản thân Rigpa, và mọi thứ khởi lên không là gì khác hơn việc tự toả sáng Rigpa. Đây là trung tâm và cơ sở của tu luyện Đại Toàn thiện. Một cách để tưởng tượng điều này là dường như bạn đang cưỡi trên các tia sáng mặt trời quay trở về mặt trời: Bạn dõi ngược việc nảy sinh ý nghĩ, ngay lập tức, tới chính gốc rễ của chúng, nền tảng của Rigpa. Khi bạn hiện thân sự ổn định vững vàng của Nhìn, bạn không còn bị lừa và bị sao lãng bởi bất kì cái gì nảy sinh, và do vậy không thể nào trở thành con mồi cho vọng tưởng.
Tất nhiên có những con sóng dữ dội cũng như êm ả trong đại dương; những cảm xúc mạnh kéo đến, như giận, ham muốn, ghen tị. Người tu luyện thực thụ nhận ra chúng không phải như rối loạn hay chướng ngại, mà là cơ hội lớn. Sự kiện là bạn phản ứng lại những cái nảy sinh như những tình cảm trên theo khuynh hướng thói quen của gắn bó và không thích là dấu hiệu chứng tỏ không những bạn đang bị sao lãng mà bạn còn không có việc nhận ra và đã mất nền tảng Rigpa. Phản ứng lại những cảm xúc theo cách này làm mạnh thêm cho chúng và trói buộc chúng ta thậm chí còn chặt hơn vào dây chuyền vọng tưởng. Bí mật lớn nhất của Đại Toàn thiện là nhìn đúng qua chúng ngay khi chúng nảy sinh, với điều chúng thực sự là gì: biểu hiện sinh động và điện của bản thân năng lượng Rigpa. Khi bạn dần học cách làm điều này, ngay cả những cảm xúc rối loạn nhất cũng không nắm giữ được bạn và tan biến đi, như những đợt sóng hoang dã nảy sinh và chồm lên và chìm trở lại trong sự bình thản của đại dương.
Người tu luyện khám phá ra – và đây là sáng suốt cách mạng, có sự tinh tế và sức mạnh không thể được đánh giá quá cao – rằng không chỉ các cảm xúc bạo hành không nhất thiết quét bạn đi và lôi bạn trở lại trong các xoáy nước của chứng loạn thần kinh riêng của bạn, chúng thực tại có thể được dùng để làm sâu sắc, khuyến khích, làm hăng hái và làm mạnh cho Rigpa. Năng lượng náo động trở thành chất liệu thô cho năng lượng thức tỉnh của Rigpa. Cảm xúc càng mạnh và càng cháy bỏng, Rigpa càng được làm mạnh thêm. Tôi cảm thấy rằng phương pháp duy nhất này của Đại Toàn thiện này có sức mạnh phi thường để giải phóng ngay cả những vấn đề tâm lí và cảm xúc được bắt rễ sâu, thâm căn cố đế nhất.
Bây giờ để tôi giới thiệu cho bạn, đơn giản như tôi có thể làm, về cách giải thích quá trình này làm việc đích xác thế nào. Điều này sẽ là vô giá về sau, khi chúng ta đi tới nhìn vào điều xảy ra trong khoảnh khắc chết.
Trong Đại Toàn thiện bản tính cơ bản, cố hữu của mọi vật được gọi là “Chói sáng Nền tảng” hay “Chói sáng Mẹ.” Điều này thấm nhuần toàn thể kinh nghiệm của chúng ta, và do đó là bản tính cố hữu của ý nghĩ và cảm xúc nảy sinh trong tâm trí chúng ta nữa, mặc dù chúng ta không nhận ra nó. Khi thầy giới thiệu chúng ta với bản tính thực của tâm trí, với trạng thái Rigpa, dường như là thầy cho chúng ta chìa khoá chủ. Trong Đại Toàn thiện chúng tôi gọi chìa khoá này, cái sẽ mở cho chúng ta cánh cửa tới toàn bộ tri thức, là “Chói sáng Con đường” hay “Chói sáng Con.” Tất nhiên, Chói sáng Nền tảng và Chói sáng Con đường về cơ bản là một, và chỉ vì chủ định giải thích và tu luyện mà chúng ta phân loại chúng theo cách này. Nhưng một khi chúng ta có chìa khoá của Chói sáng Con đường qua giới thiệu của thầy, chúng ta có thể dùng nó với ý định mở cánh cửa vào bản tính cố hữu của thực tại. Việc mở cánh cửa này trong tu luyện Đại Toàn thiện được gọi là “gặp gỡ của Chói sáng Nền tảng và Chói sáng Con đường” hay “Gặp gỡ của Chói sáng Mẹ và Con.” Cách khác để nói về điều này là ở chỗ ngay khi một ý nghĩ hay cảm xúc nảy sinh, Chói sáng Con đường – Rigpa – nhận ngay ra nó về nó là gì, nhận ra bản tính cố hữu của nó, Chói sáng Nền tảng. Trong khoảnh khắc đó của việc nhận ra, hai chói sáng hoà vào nhau và các ý nghĩ và cảm xúc được giải thoát trong chính nền tảng của chúng.
Điều bản chất là hoàn thiện tu luyện này về việc hợp nhất hai chói sáng và việc tự giải phóng những việc nổi lên trong cuộc sống, vì điều xảy ra vào lúc chết, với bất kì ai, là như thế này: Chói sáng Nền tảng bừng lên trong sự rực rỡ bao la, và với việc này nó đem lại cơ hội cho giải thoát toàn bộ – nếu, và chỉ nếu bạn đã biết cách nhận ra nó.
Có lẽ vấn đề bây giờ đã rõ ràng rằng việc hợp nhất này của các chói sáng và việc tự giải phóng khỏi những ý nghĩ và cảm xúc là thiền ở mức độ sâu nhất. Thực ra, thuật ngữ như “thiền” là không thực sự thích hợp cho tu luyện Đại Toàn thiện, vì chung cuộc nó ngụ ý việc thiền “về” cái gì đó, trong khi trong Đại Toàn thiện mọi thứ chỉ là và mãi mãi là Rigpa. Cho nên không có vấn đề về thiền tách biệt khỏi sự an trú đơn giản bởi sự hiện diện thuần khiết của Rigpa.
Từ duy nhất có thể mô tả được điều này là “vô thiền.” Trong trạng thái này, các thầy nói, cho dù bạn tìm vọng tưởng, không cái gì còn lại. Cho dù bạn đi tìm một hòn đá bình thường trên một đảo toàn vàng và đồ châu báu, bạn chắc sẽ không có cơ may nào tìm được. Khi Nhìn là thường hằng, và luồng Rigpa không mất, việc hợp nhất của hai chói sáng này xảy ra liên tục và tự phát, mọi khả năng ảo tưởng đều bị giải phóng tại chính gốc, và nhận biết hoàn toàn của bạn nảy sinh, không gián đoạn, là Rigpa.
Các thầy nhấn mạnh rằng để ổn định Nhìn trong thiền, trước hết, điều bản chất là hoàn thành tu luyện này trong môi trường riêng của nơi ẩn cư, nơi mà mọi điều kiện thuận lợi đều có đủ; ở giữa những sao lãng và náo nhiệt của thế giới, dù bạn có thiền nhiều đến đâu, kinh nghiệm thực sự sẽ không được sinh ra được trong tâm trí bạn. Thứ hai, mặc dù không có khác biệt trong Đại Toàn thiện giữa thiền và cuộc sống hàng ngày, chừng nào bạn chưa tìm ra ổn định thực thông qua tu luyện trong những phiên luyện đúng, bạn sẽ không có khả năng tích hợp trí huệ của thiền vào kinh nghiệm cuộc sống thường ngày. Thứ ba, ngay cả khi bạn tu luyện, bạn có thể có khả năng kéo dài luồng Rigpa liên tục với tự tin vào Nhìn; nhưng nếu bạn không có khả năng tiếp tục luồng đó mọi lúc và trong mọi tình huống, việc trộn lẫn tu luyện của bạn với cuộc sống hàng ngày, điều đó sẽ không phục vụ như phương cách giải quyết cho bạn khi những hoàn cảnh không thuận lợi nảy sinh, và bạn sẽ bị dẫn đi lạc lối vào ảo tưởng bởi các ý nghĩ và cảm xúc.
Có một câu chuyện thú vị về một hành giả yoga Đại Toàn thiện, người đã sống một cách không khoa trương, tuy nhiên lúc nào cũng được bao quanh bởi đám đệ tử rất đông. Một sư nào đó, người đã thổi phồng về học vấn và bằng cấp của mình, lấy làm ghen tị với hành giả yogi này, người mà ông ấy biết hầu như không đọc chút nào. Ông ấy nghĩ: “Làm sao ông ta, chỉ là người bình thường, dám dạy? Làm sao ông ta dám giả vờ là thầy? Ta sẽ đi và kiểm tra tri thức của ông ta, làm cho ông ta xấu hổ và làm mất mặt ông ta trước các đệ tử của ông ta, để cho họ sẽ rời bỏ ông ta và theo ta.”
Thế rồi một hôm ông ấy đến thăm hành giả yogi này và nói bằng giọng khinh miệt: “Này cái nhóm Đại Toàn thiện các ông, thiền có là mọi điều ông làm không?”
Câu trả lời của hành giả yogi làm cho ông ấy hoàn toàn ngạc nhiên: “Cái gì có đó để thiền?”
“Thế ra các ông thậm chí không thiền,” học giả the thé lên một cách đắc thắng.
“Nhưng có bao giờ tôi bị sao lãng đâu?” hành giả yogi trả lời.
Từ “Sách Tây Tạng về sống và chết”, Ch.10 Bản chất bên trong nhất
[i] Một cách chắc chắn tôi đã tìm ra về phân biệt liệu bạn có đang trong trạng thái Rigpa không là bằng sự hiện diện của Bản chất tựa bầu trời, Bản tính toả sáng của nó, và Năng lượng không bị ngăn trở của nó về từ bi, cũng như năm trí huệ, với phẩm chất của chúng về tính mở, chính xác, bình đẳng bao hàm tất cả, phân biệt, và hoàn thành tự phát, như đã được mô tả ở trang 260.
