Khao khát này là gì trong tôi mà không mối quan hệ nào có thể thoả mãn, mà không nước mắt nào làm giảm nhẹ, mà không bị thay đổi bởi nhiều người và những giấc mơ và phiêu lưu đẹp?
Prem Kavita, nó là vậy, không chỉ với bạn mà với mọi người có chút ít thông minh. Nó không được phát hiện bởi người ngu, nhưng người thông minh nhất định loạng choạng vớ phải sự kiện này sớm hay muộn – và bạn càng thông minh, nó sẽ càng sớm hơn – rằng không mối quan hệ nào có thể thoả mãn.
Tại sao? – vì mọi mối quan hệ chỉ là mũi tên hướng tới mối quan hệ tối thượng; nó là cột mốc, nó không phải là mục đích. Mọi chuyện tình chỉ là chỉ dẫn về chuyện tình lớn hơn ở phía trước – chỉ chút ít hương vị, nhưng chút ít hương vị đó sẽ không làm dịu cơn khát của bạn hay thoả mãn cơn đói của bạn. Ngược lại, chút ít hương vị đó sẽ làm cho bạn khát hơn, sẽ làm cho bạn đói hơn.
Đó là điều xảy ra trong mọi mối quan hệ. Thay vì cho bạn sự mãn nguyện, nó cho bạn sự bất mãn vô cùng. Từng quan hệ thất bại trong thế giới này – và điều tốt là nó thất bại; chắc sẽ là tai hoạ nếu nó mà không như vậy. Chính phúc lành là nó thất bại.
Vì từng quan hệ đều thất bại, đó là lí do tại sao bạn bắt đầu tìm quan hệ tối thượng với Thượng đế, với sự tồn tại, với càn khôn. Bạn thấy cái vô tích sự lặp đi lặp lại, rằng nó sẽ không được thoả mãn bởi bất kì đàn ông nào, bởi bất kì đàn bà nào; rằng từng kinh nghiệm đều kết thúc trong thất vọng vô cùng, bắt đầu trong hi vọng lớn và rời bỏ bạn trong vô vọng lớn. Nó bao giờ cũng là vậy, nó tới với lãng mạn lớn và kết thúc trong vị cay đắng. Khi nó xảy ra lặp đi lặp lại, người ta phải học cái gì đó – rằng từng quan hệ chỉ là thực nghiệm để chuẩn bị cho bạn với mối quan hệ tối thượng, với chuyện tình tối thượng.
Đó là điều tôn giáo tất cả là gì.
Bạn nói: “Khao khát này là gì trong tôi mà không mối quan hệ nào có thể thoả mãn?”
Đó là khao khát về Thượng đế. Bạn có thể biết nó, bạn có thể không biết nó. Bạn có thể chưa có khả năng nói nó ra, đích xác nó là gì, vì lúc bắt đầu nó là rất mơ hồ, mờ mịt, bị bao quanh bởi sương mù lớn. Nhưng nó là khao khát về Thượng đế, nó là khao khát hội nhập với cái toàn thể, để cho không có tách rời nào còn lại.
Bạn không thể hội nhập với người đàn ông hay người đàn bà mãi mãi, việc tách rời nhất định xảy ra. Việc hội nhập chỉ có thể là tạm thời, và sau khi khoảnh khắc đó qua đi bạn sẽ bị bỏ lại trong bóng tối lớn. Sau chớp loé đó, tia sét đó, bị mất đi, tối sẽ thậm chí còn tối hơn nó đã vậy trước đây. Đó là lí do tại sao hàng triệu người quyết định không đi vào trong mối quan hệ yêu – vì ít nhất người ta quen với tối của người ta, người ta đã không biết bất kì cái gì khác. Có một loại thoả mãn: người ta biết rằng đây là điều cuộc sống là gì, rằng không có nhiều hơn cho nó, cho nên không có bất mãn.
Một khi bạn đã nếm trải yêu, một khi bạn đã thấy vài khoảnh khắc của vui, của việc đập rộn ràng vô cùng đó khi hai người không còn là hai…. Nhưng bạn rơi đi rơi lại từ các đỉnh đó; và mỗi lúc bạn rơi vào tối còn tối hơn trước, vì bây giờ bạn biết ánh sáng đó hiện hữu. Bây giờ bạn biết rằng có các đỉnh, bây giờ bạn biết rằng cuộc sống có nhiều thứ hơn để cấp cho bạn, rằng sự tồn tại trần tục này của việc đi tới văn phòng mọi ngày và về nhà và ăn và ngủ – rằng sự tồn tại trần tục này không phải là tất cả, rằng sự tồn tại trần tục này chỉ là hành lang của lâu đài.
Nếu bạn chưa bao giờ được mời vào trong và bạn bao giờ cũng sống ở hành lang, thế thì bạn nghĩ đây là điều cuộc sống là gì, đây là nhà của bạn. Một khi cửa sổ mở ra và bạn có thể nhìn vào bên trong lâu đài – cái đẹp của nó, cái vĩ đại của nó, cái huy hoàng của nó – hay một khi bạn được mời vào trong một chốc và thế rồi lại bị tống ra ngoài, bây giờ hành lang không bao giờ có thể thoả mãn bạn. Bây giờ hành lang này sẽ là gánh nặng trên tim bạn. Bây giờ bạn sẽ khổ, đau khổ của bạn sẽ là lớn.
Đây là quan sát của tôi, rằng những người rất không sáng tạo được thoả mãn nhiều hơn những người có tính sáng tạo. Người sáng tạo không được thoả mãn rất nhiều, vì người đó biết nhiều điều nữa là có thể và nó không xảy ra. Tại sao nó không xảy ra?
Người sáng tạo thường xuyên tìm kiếm; người đó không thể nghỉ, vì người đó đã thấy vài thoáng nhìn. Thỉnh thoảng cửa sổ đã mở ra và người đó đã thấy cõi bên kia. Làm sao người đó có thể nghỉ được? Làm sao người đó có thể cảm thấy thoải mái và ấm cúng trong chỗ hành lang ngu xuẩn đó? Người đó biết về lâu đài, người đó đã thấy nhà vua nữa, và người đó biết, “Lâu đài đó thuộc về mình; nó là quyền tập ấm của mình.” Mọi điều được cần là làm sao đi vào trong lâu đài, làm sao trở thành cư dân thường trú trong nó. Vâng, tạm thời người đó đã ở bên trong, và người đó đã bị tống ra ngoài lặp đi lặp lại.
Một người càng nhạy cảm, bạn sẽ thấy người đó càng trong bất mãn. Người càng thông minh, sự bất mãn càng được thấy ở đó. Nó bao giờ cũng là vậy.
Bạn từ phương Tây tới phương Đông; bạn thấy người đi xin trên đường, người lao động mang bùn trên đầu, và bạn cảm thấy hơi chút ngạc nhiên: mặt họ không biểu lộ sự bất mãn. Họ chẳng có gì để được mãn nguyện, nhưng bằng cách nào đó họ được thoả mãn. Và cái gọi là người tôn giáo Ấn Độ nghĩ đó là vì tôn giáo mà họ được thoả mãn. Và cái gọi là thánh nhân Ấn Độ liên tục khoe khoang về điều đó: “Trông đây! Phương Tây có mọi thứ, khoa học và công nghệ đã cung cấp cho phương Tây mọi tiện nghi có thể, và vậy mà không ai được mãn nguyện. Và ở nước chúng tôi mọi người có tính tôn giáo tới mức họ chẳng có gì, vậy mà họ được mãn nguyện.” Thánh nhân của nước này liên tục khoe khoang về điều đó, nhưng toàn thể việc khoe khoang của họ đều dựa trên nguỵ biện. Người của đất nước này – người nghèo, người vô giáo dục, người chết đói – không được mãn nguyện vì họ có tính tôn giáo, họ được mãn nguyện vì họ không có tính nhạy cảm. Họ được mãn nguyện vì họ không có tính sáng tạo, họ không được mãn nguyện vì họ không bao giờ thấy bất kì thoáng nhìn nào.
Phương Tây đang trở nên bất mãn vì tiện nghi, sự thuận tiện, mọi thứ khoa học đã cung cấp cho họ, đã cho họ nhiều thời gian để thám hiểm, để thiền, để cầu nguyện, để chơi nhạc, để nhảy múa, tới mức vài thoáng nhìn đã bắt đầu xảy ra. Họ đang trở nên nhận biết rằng có nhiều thứ nữa để sống hơn là xuất hiện trên bề mặt; người ta phải chìm sâu.
Phương Đông đơn giản là nghèo – và nghèo làm cho mọi người thành không nhạy cảm, nhớ lấy. Người nghèo phải là không nhạy cảm, bằng không người đó sẽ không có khả năng sống sót chút nào. Nếu người đó rất nhạy cảm, nghèo sẽ là quá nhiều. Người đó phải phát triển da dầy quanh bản thân mình như cái bảo vệ, bằng không làm sao người đó sẽ sống sót được? Người đó phải trở thành rất mù, chỉ thế thì người đó có thể sống trong nước nghèo. Bằng không người đi xin có đó, người ốm có đó trên phố, sắp chết: nếu người đó nhạy cảm, làm sao người đó sẽ đi làm việc chút nào? Những người đi xin kia sẽ ám ảnh người đó. Người đó phải đóng các cánh cửa của mình lại.
Bạn có thể thấy điều đó xảy ra trên các phố Ấn Độ. Khách thăm phương Tây rất phân vân: một người sắp chết trên phố và không người Ấn Độ nào có bất kì để ý gì về điều đó, mọi người liên tục đi qua. Điều này xảy ra mọi ngày.
Nếu họ bắt đầu để ý tới điều đó, họ sẽ không có khả năng sống chút nào; họ không có thời gian cho những thứ xa hoa như vậy. Đây là xa hoa! Họ không thể đưa người đó tới bệnh viện, họ không có thời gian. Nếu họ bắt đầu là từ bi thế, họ sẽ bắt đầu làm chết bản thân họ, vì ai sẽ kiếm sống cho gia đình họ? Họ phải trở thành hoàn toàn mù và điếc. Họ liên tục di chuyển như thây ma, không nhìn cái gì. Bất kì cái gì đang xảy ra bên cạnh chẳng liên quan gì tới họ, nó không phải là việc của họ; mọi người đang chịu nghiệp riêng của họ.
Người đi xin chết trên phố là đang chịu từ nghiệp quá khứ riêng của người đó – có thể người đó đã là kẻ giết người trong kiếp quá khứ. Bạn không cần lo nghĩ về người đó, thực ra bạn nên hài lòng rằng người đó đang chịu đựng từ nghiệp của người đó; bây giờ nghiệp của người đó được kết thúc. Lần sinh tiếp người đó sẽ được sinh ra là vua, hay cái gì đó như thế – cách hợp lí hoá hay để giữ bản thân bạn mù, không nhạy cảm.
Rất khó cho người nghèo có cảm giác thẩm mĩ nào đó, người đó không thể có khả năng có được điều đó. Nếu người đó có cảm giác thẩm mĩ thế thì người đó sẽ cảm thấy cái nghèo của mình là quá nhiều, nó sẽ trở thành không thể chịu nổi. Người đó không thể có cảm giác về sạch sẽ, người đó không thể có cảm giác về cái đẹp. Người đó không thể có khả năng có được những điều này – có ý nghĩa gì mà có sự nhạy cảm cho họ? Điều đó sẽ là việc hành hạ, hành hạ thường xuyên. Người đó sẽ không có khả năng ngủ trong ngôi nhà xấu của mình với đủ mọi loại bẩn thỉu, với đủ mọi loại đồ mục ruỗng – chúng là tài sản duy nhất của người đó! Người đó dường như rất được thoả mãn – người đó phải vậy; người đó không thể có khả năng không thoả mãn.
Điều đó chẳng liên quan gì tới tôn giáo, nhớ lấy. Mọi người nghèo đều được thoả mãn, không có bất kì ngoại lệ nào. Bạn có thể đi tới châu Phi và bạn sẽ thấy những người nghèo được thoả mãn; họ thậm chí còn nghèo hơn người Ấn Độ và việc thoả mãn của họ là sâu hơn nhiều. Bạn có thể đi tới các bộ lạc người nguyên thuỷ Ấn Độ, là những bộ lạc nghèo nhất trên thế giới, nhưng bạn sẽ thấy trên mặt họ một loại thoả mãn, dường như không cái gì sai, mọi thứ là đúng. Họ phải tin rằng mọi thứ là đúng, họ phải thường xuyên tự thôi miên bản thân họ rằng mọi thứ là đúng; bằng không làm sao họ sẽ có khả năng ngủ và làm sao họ sẽ có khả năng ăn?
Một khi một nước trở nên giầu, nó trở nên nhạy cảm. Một khi một nước trở nên giầu có, sung túc, nó trở nên nhận biết về nhiều, nhiều chiều của sự sống mà bao giờ cũng có đó nhưng người ta đã không có thời gian nhìn vào. Nước giầu bắt đầu nghĩ tới âm nhạc, hội hoạ, thơ ca, và chung cuộc là thiền – vì thiền là thứ xa hoa cuối cùng. Không có xa hoa nào lớn hơn thiền. Thiền là xa hoa cuối cùng, vì nó là chuyện tình tối thượng.
Điều đó là tốt, Kavita, rằng bạn không được thoả mãn với các mối quan hệ của bạn. Người Ấn Độ rất được thoả mãn, vì thực ra không có mối quan hệ nào chút nào. Nó là hôn nhân, nó chẳng liên quan gì tới quan hệ. Bố mẹ quyết định nó, và các nhà chiêm tinh và người xem tướng tay quyết định. Nó chẳng liên quan gì tới những người sắp sửa vào hôn nhân; họ thậm chí không được hỏi, họ đơn giản bị đặt vào tình huống nào đó mà họ bắt đầu sống cùng nhau. Nó không phải là quan hệ. Họ có thể sinh con cái, nhưng đó không phải là yêu; không có gì lãng mạn trong nó. Nhưng một điều là tốt về nó: nó rất ổn định. Khi không có quan hệ không có khả năng của li dị. Li dị là có thể chỉ nếu có yêu. Cố hiểu tôi đi. Yêu ngụ ý hi vọng lớn, yêu ngụ ý “Mình đã đạt tới.” Yêu ngụ ý “Mình đã tìm thấy người đàn bà hay người đàn ông.” Yêu ngụ ý việc cảm thấy rằng “Chúng ta được làm ra cho nhau.” Yêu ngụ ý bây giờ không có nhu cầu tìm thêm bất kì cái gì nữa.
Nếu bạn bắt đầu với hi vọng lớn thế, qua thời gian tuần trăng mật kết thúc, mối quan hệ sẽ kết thúc. Những hi vọng lớn này không thể được đáp ứng bởi con người. Bạn đang hi vọng rằng người đàn bà là nữ Thượng đế; cô ấy không phải vậy. Cô ấy hi vọng người đàn ông là Thượng đế; anh ta không phải vậy. Bây giờ, các bạn có thể liên tục lừa dối lẫn nhau được bao lâu? Sớm hay muộn họ sẽ bắt đầu thấy ra thực tại. Họ sẽ thấy sự kiện, và hư cấu sẽ bắt đầu bay hơi.
Không mối quan hệ nào có thể thoả mãn, vì mọi mối quan hệ bắt đầu với hi vọng lớn, và điều đó là không thể được đáp ứng. Vâng, hi vọng đó có thể được đáp ứng, nhưng nó có thể được đáp ứng chỉ khi bạn đã rơi vào yêu với cái toàn thể. Không bộ phận nào có thể đáp ứng được cho nó. Khi bạn đã rơi vào yêu với cái toàn bộ, khi việc hội nhập xảy ra với cái toàn bộ, chỉ thế thì sẽ có mãn nguyện. Sẽ không có ai được mãn nguyện, sẽ chỉ có sự mãn nguyện. Và thế thì không có tận cùng cho nó.
Tôi ủng hộ tất cả cho yêu, vì yêu thất bại. Bạn sẽ ngạc nhiên – tôi có logic riêng của tôi. Tôi ủng hộ tất cả cho yêu, vì yêu thất bại. Tôi không ủng hộ cho hôn nhân, vì hôn nhân thành công; nó cho bạn việc lắng đọng thường hằng. Và điều đó là nguy hiểm: bạn trở nên được thoả mãn với đồ chơi, bạn trở nên được thoả mãn với cái gì đó bằng nhựa, nhân tạo, người làm.
Đó là lí do tại sao ở phương Đông, đặc biệt ở Ấn Độ…. Nó là nước rất cổ đại, và nước cổ đại trở nên tinh ranh cũng như người già trở nên tinh ranh. Từ tính tinh ranh nước này đã quyết định ủng hộ tảo hôn, vì một khi ai đó sắp lớn hi vọng bắt đầu nảy sinh – khao khát, lãng mạn, thơ ca; bây giờ điều đó sẽ là khó. Cách tốt nhất mà Ấn Độ đã tìm ra là hôn nhân con trẻ, hôn nhân của trẻ em. Chúng không biết hôn nhân là gì, chúng không biết mối quan hệ là gì, chúng không biết yêu là gì – chúng thậm chí không thèm khát nó – dục còn chưa trở thành thứ chín muồi trong chúng. Để chúng được lấy nhau.
Nghĩ mà xem – bé gái ba tuổi được lấy bé trai năm tuổi. Bây giờ chúng sẽ lớn lên cùng nhau, hệt như anh em và chị em lớn lên cùng nhau. Bạn đã bao giờ cảm thấy bất kì ham muốn nào để li dị chị em bạn không? Tôi nghĩ chẳng ai đã bao giờ li dị chị em riêng của người đó, không có nhu cầu. Bạn coi điều đó là đương nhiên có. Mọi người đều nghĩ mẹ mình là tốt, đẹp; chị em gái mình là đẹp, anh em trai mình là đẹp. Bạn coi những điều này là đương nhiên vậy.
Chỉ có một quan hệ sẵn có cho bạn để chọn lựa từ tự do riêng của bạn: vợ chồng bạn, người đàn bà của bạn, người đàn ông của bạn. Ở Ấn Độ chúng ta đã phá huỷ ngay cả tự do đó. Chồng và vợ nhiều phần đã được cho như anh và chị. Và khi các bạn đã lớn lên cùng nhau trong nhiều năm, một loại tình bạn nào đó, một loại liên kết nào đó, nảy sinh. Các bạn trở nên quen thuộc với nhau.
Đây không phải là quan hệ, đây không phải là yêu. Nhưng Ấn Độ đã quyết định vì sự ổn định – và nước cổ đại biết hoàn toàn rõ yêu không bao giờ có thể ổn định. Chọn yêu và bạn chọn phiền phức.
Ở phương Tây yêu đã trở thành ngày càng quan trọng hơn, và cùng với nó là mọi loại phiền phức đã nảy sinh. Gia đình đang rã rời ra, thực sự biến mất. Mọi người đang đổi vợ và chồng của họ nhiều lần tới mức mọi thứ dường như chỉ là hỗn độn.
Tôi đã nghe nói về một nữ diễn viên Hollywood, rằng cô ấy đã lấy chồng ba mươi mốt lần. Sau ba ngày cô ấy trở nên nhận biết rằng người đàn ông này đã có lần là chồng cô ấy trước đây. Bây giờ ngay cả để nhớ nhiều lần thế…. Mọi người thay đổi, mặt họ thay đổi. Bây giờ, điều này không thể xảy ra ở Ấn Độ. Ngay cả sau nhiều kiếp vợ bạn sẽ nhớ bạn; ngay cả sau nhiều kiếp bạn không thể thoát được, không có lối thoát.
Nhưng tôi ủng hộ tất cả cho yêu, và tôi chống lại hôn nhân, đặc biệt loại hôn nhân được thu xếp, vì hôn nhân được thu xếp cho bạn sự thoả mãn. Còn yêu? – yêu không bao giờ có thể thoả mãn bạn. Nó cho bạn ngày càng nhiều khao khát về yêu ngày càng tốt hơn, nó làm cho bạn ngày càng khao khát nó hơn, nó cho bạn sự bất mãn vô cùng. Và bất mãn đó là bắt đầu của việc tìm kiếm Thượng đế. Khi yêu thất bại nhiều lần, bạn bắt đầu tìm loại người yêu mới, loại yêu mới, phẩm chất mới của yêu. Chuyện tình đó là lời cầu nguyện, thiền, tính sannyas.
Kavita, điều tốt là không khao khát nào về chuyện tình bình thường đã bao giờ được thoả mãn. Khao khát này sẽ được làm mạnh thêm nữa; không mối quan hệ nào sẽ đáp ứng cho bạn. Chúng sẽ làm cho bạn thất vọng nhiều hơn, và không nước mắt nào sẽ làm nhẹ cho nó, chúng không thể làm được. Chúng có thể giúp cho khoảnh khắc này, nhưng rồi bạn sẽ lại đầy đau đớn và đau khổ. Không cái gì được thay đổi bởi nhiều và những giấc mơ đẹp và các cuộc phiêu lưu, không cái gì được thay đổi. Vậy mà tôi nói đi qua chúng. Không cái gì được thay đổi, nhưng bạn được thay đổi bằng việc đi qua mọi giấc mơ đó và những cuộc phiêu lưu đẹp. Không cái gì được thay đổi trong thế giới.
Nghĩ mà xem, Kavita, câu hỏi này đã nảy sinh trong bạn. Đây là thay đổi. Có bao nhiêu người hỏi kiểu câu hỏi này? Câu hỏi này không phải là câu hỏi thường; nó không là từ tò mò. Tôi có thể cảm thấy đau đớn, đau khổ; tôi có thể cảm thấy nước mắt của bạn, tôi có thể thấy thất vọng của bạn trong nó, tôi có thể thấy mọi điều là khổ và đau khổ mà bạn phải đã trải qua. Nó gần như là hữu hình.
Không cái gì thay đổi trong thế giới. Nhưng, ngã đi ngã lại, cái gì đó thay đổi trong bạn – và cái đó là cách mạng. Ngay cả hỏi một câu hỏi như vậy cũng ngụ ý bạn đang trên bờ của cách mạng. Thế thì cuộc phiêu lưu mới được cần. Những cuộc phiêu lưu cũ đã thất bại, và cuộc phiêu lưu mới – không theo nghĩa rằng bạn phải tìm người đàn ông mới hay người đàn bà mới – cuộc phiêu lưu mới theo nghĩa rằng bạn phải tìm trong chiều hướng mới, là được cần.
Chiều hướng đó là chiều hướng của điều thiêng liêng.
Tôi nói với bạn: tôi được đáp ứng và mãn nguyện. Atisha được đáp ứng và mãn nguyện, không bởi bất kì quan hệ nào của thế gian, không bởi bất kì chuyện tình nào của thế gian, nhưng việc có chuyện tình với toàn thể sự tồn tại là hoàn toàn đáp ứng.
Và khi người ta được đáp ứng, người ta bắt đầu tràn ngập. Người đó không thể giữ sự mãn nguyện riêng của mình. Người đó được phúc lành, và người đó được phúc lành nhiều tới mức người đó bắt đầu ban phúc lành cho người khác. Người đó được phúc lành nhiều tới mức người đó trở thành phúc lành cho thế giới.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.23
