Tôi nghiện nói dối. Tại sao tôi làm điều đó?
Vimal, nó có thể chỉ là để cảm thấy cao siêu! Mọi người bắt đầu nói dối vì điều đó cho bạn sự đặc biệt: họ có thể giả vờ rằng họ biết mọi thứ mà không ai khác biết. Sự thực là phổ quát, dối trá là riêng tư. Nó là bịa đặt riêng của bạn, không ai khác biết về nó; bạn trở thành rất đặc biệt, người biết. Nếu bạn nói sự thực bạn sẽ không là đặc biệt.
Tôi đã nghe nói rằng ở một làng có một người trí huệ. Một lần chuyện xảy ra là từ cung điện của nhà vua những kim cương rất quí nào đó đã bị đánh cắp và người của nhà vua đang đi tìm kho báu bị đánh cắp này. Nhà vua yêu thích những viên đá này nhiều tới mức họ phải mang chúng trở lại bằng bất kì giá nào, nhưng không manh mối nào là sẵn có.
Thế rồi ai đó gợi ý, “Chúng ta có một ông già trí huệ trong thành phố; có thể ông ấy là sự hỗ trợ nào đó, giúp đỡ nào đó, sáng suốt nào đó ông ấy có thể cho. Bất kì khi nào chúng ta bị phiền phức – chúng ta là người nghèo, chúng ta không thể đi tới các học giả rất uyên bác, chúng ta không thể đi tới các chuyên gia – chúng ta bao giờ cũng đi tới ông già trí huệ đó. Điều đó không bao giờ là thất vọng; ông ấy bao giờ cũng tìm ra lời khuyên hay nào đó cho chúng ta.”
Thế là những người có thẩm quyền đi tới người trí huệ này. Người trí huệ nhắm mắt lại, suy ngẫm một chút, và thế rồi ông ấy nói, “Có, ta biết ai đã làm điều đó. Nhưng trước khi ta có thể nói cho các ông, ta cần vài lời hứa từ các ông. Thứ nhất, mọi người phải không bao giờ biết rằng ta đã nói cho các ông về ai đã ăn cắp kim cương.”
Lời hứa tất nhiên được đưa ra. Thế rồi người trí huệ nói, “Các ông đi cùng ta. Chúng ta sẽ phải đi rất xa khỏi mọi người, sâu trong rừng để cho không ai có thể nghe thấy cái gì đó hay thậm chí đoán ra. Và chỉ sếp của các ông phải đi cùng ta.” Ông ấy túm lấy viên sếp, và viên sếp rất kích động: anh ta ở ngày trên bờ việc khám phá ra kho báu và anh ta hi vọng nhiều lắm về việc được nhà vua thưởng cho. Đó đã là việc đi bộ dài vào trong rừng. Anh ta nói đi nói lại, “Bây giờ không có ai cả,” nhưng ông già nói, “Đi thêm chút nữa đi.”
Chung cuộc viên sếp mệt mỏi và anh ta nói, “Sao ông liên tục làm cho tôi cứ phải bước đi thêm mãi thế? Tôi mệt rồi, hoàn toàn mệt. Nếu ông biết, xin ông nói cho. Nếu ông không biết, nói điều đó đi!”
Người trí huệ nói, “Ta biết điều đó. Lại gần ta đi. Ta sẽ thì thào vào tai ông, để cho không ai nghe thấy.”
Viên sếp nói, “Ông dường như gần điên rồi Không có ai ở đây, chúng ta đã bỏ mọi người xa hàng dặm đường.”
Nhưng người trí huệ nói, “Để phòng hờ thôi.” Và ông ấy thì thào vào tai viên sếp, “Điều tuyệt đối chắc chắn là kẻ trộm nào đó đã làm điều đó.”
Bây giờ, nếu bạn nói sự thực phổ dụng như vậy bạn sẽ không rất đặc biệt. Mọi người thích tán chuyện, mọi người thích nói dối, bịa đặt dối trá. Bằng việc bịa ra dối trá họ có tri thức đặc biệt nào đó mà không ai khác trên thế giới có; nó là bịa đặt riêng của họ, cho nên không ai biết về nó. Họ có thể trang điểm cho nó theo cách như vậy, họ có thể hợp lí hoá, họ có thể tạo ra nhiều nhiều chiến lược để bảo vệ nó. Và điều đó bao giờ cũng mang tới vui vẻ cho mọi người khi họ có thể lừa người khác; thế thì họ biết họ là khôn hơn người khác.
Đây là trò bản ngã. Bản ngã là dối trá lớn nhất trên thế giới, và bản ngã bao giờ cũng cảm thấy thoải mái bất kì khi nào nó có thể cảm thấy đặc biệt. Và vấn đề không phải là liệu bạn đang nói dối hay không; toàn thể vấn đề là liệu người khác có tin vào điều đó hay không. Nếu người khác tin, ít nhất trong khoảnh khắc đó nó có vẻ giống sự thực. Và khi bạn tạo ra nhiều người tin theo bạn, điều đó cho bạn quyền lực.
Sự thực không cần người tin. Để tôi nhắc cho bạn: sự thực không cần người tin. Mặt trời mọc buổi sáng – bạn không tin vào điều đó, phải không? Không ai hỏi bất kì ai, “Ông có tin vào mặt trời không, thưa ông? Ông có tin vào mặt trăng không?” Nếu ai đó tới và hỏi, “Ông có tin vào mặt trời không, ông có tin vào mặt trăng không, ông có tin vào cây không?” bạn sẽ nghĩ người đó điên. Người đó đang hỏi những điều này vì cái gì? Chúng hiện hữu, cho nên không có vấn đề về tin vào chúng.
Mọi người tin vào dối trá; sự thực không cần người tin. Và khi bạn bịa ra dối trá bạn trở thành người lãnh đạo lớn. Đó là cách ba trăm tôn giáo tồn tại trên thế giới. Chân lí là một – và ba trăm tôn giáo! Mọi người đã chứng tỏ tính bịa đặt lớn. Khi dối trá là tới mức không ai có thể phát hiện ra chúng và không có cách nào để chứng minh ủng hộ hay chống đối, bạn được bảo vệ. Cho nên nhiều người liên tục nói những lời dối trá tâm linh; điều đó là an toàn hơn.
Vimal, nếu bạn thực sự muốn tận hưởng việc nói dối, nói dối tâm linh đi – rằng trái đất là rỗng, rằng bên trong trái đất có nền văn minh thực, rằng các vật thể bay tới từ trái đất hổng. Nói dối, siêu nhiên, tâm linh – rằng Thượng đế không có ba mặt mà bốn mặt. Không ai có thể chứng minh hay bác bỏ Thượng đế có bao nhiêu mặt; mọi thứ sẽ có tính quyết định khi bạn có thể nói dối với sự tự tin nào. Tự tin của bạn sẽ bắt giữ mọi người, nó sẽ trở nên có tính lây nhiễm. Bạn có thể thấy, suốt nhiều thời đại điều đó đã từng xảy ra.
Adolf Hitler đã viết trong tự tiểu sự của ông ta, Mein Kampf, rằng dối trá được lặp đi lặp lại trở thành sự thực. Và ông ta biết – thực ra không ai khác biết điều đó rõ như ông ta biết; nó là kinh nghiệm riêng của ông ấy. Toàn thể cuộc sống của ông ta đã sống trên dối trá, dối trá rành rành tới mức trên bề mặt của nó không ai đã nghĩ rằng bất kì người nào sẽ tin vào chúng.
Chẳng hạn, “Toàn thế giới đang hư hỏng, toàn thế giới đang đi xuống địa ngục vì người Do Thái.” Làm sao người Do Thái bước vào được? Khi lần đầu tiên ông ta bắt đầu nói về người Do Thái, ngay cả bạn bè của ông ta cũng cười, ngay cả bạn của ông ta đã nói cho ông ta, “Điều này là ngu xuẩn.” Ông ta nói “Các ông đơn giản đợi đấy. Liên tục lặp lại nó đi, và không chỉ người phi Do Thái sẽ tin vào điều đó, ngay cả người Do Thái sẽ tin vào điều đó. Các ông chỉ liên tục lặp lại điều đó.”
Niềm tin được tạo ra bởi việc lặp lại thường xuyên. Và ông ta đã làm cho toàn thể giống nòi Đức tin tưởng – một trong những giống nòi thông minh nhất trên trái đất, và nó trở thành nạn nhân cho người ngu này. Nhưng ông ta đã có vài phẩm chất. Chẳng hạn, ông ta đã có năng lực lặp lại cái gì đó liên tục trong nhiều năm với tự tin, từ trên mái nhà, với sự chắc chắn tuyệt đối, không ngần ngại gì. Nó đã có tính lây nhiễm.
Mọi người không tin vào điều bạn nói, mọi người tin vào cách bạn nói nó. Và một khi bạn đã biết được nghệ thuật nói dối, nó trở thành thứ nghiện, vì mọi người bắt đầu tin vào bạn, bạn bắt đầu trở nên có quyền lực. Và thế thì, nếu bạn có thể xoay xở được vài điều thêm nữa, quyền lực của bạn sẽ là mênh mông.
Chẳng hạn, nếu bạn có thể xoay xở tính cách nào đó, điều đó cho bạn sự tín nhiệm. Nếu tính cách của bạn là tới mức mọi người có thể tin vào bạn dễ dàng hơn, điều đó sẽ giúp bạn. Những người sống trên dối trá bao giờ cũng tạo ra tính cách quanh bản thân họ; nếu không phải là tính cách, thế thì ít nhất dường như là tính cách.
Hitler đã là một mahatma. Ông ta không phải là người nghiện rượu, ông ta không chạm tới bất kì chất gây say nào. Làm sao bạn có thể không tin vào người như vậy được? Ông ta chỉ ăn thức ăn chay, ông ta không chạm vào thức ăn mặn. Làm sao bạn có thể không tin vào người như vậy được? Ông ta thậm chí không uống trà hay cà phê, ông ta không hút thuốc. Làm sao bạn có thể không tin vào người như vậy được? Ông ta đã là một mahatma vĩ đại hơn Morarji Desai, vì ông ta thậm chí không uống nước đái riêng của mình. Làm sao bạn có thể không tin vào người như vậy được? Bạn phải tin! Ông ta có mọi sự tín nhiệm.
Ông ta dậy sớm buổi sáng, như đã được dạy trong nhiều thời đại; ông ta lên giường sớm. Ông ta vẫn còn là vô dục gần như tới kết thúc – tôi nói gần như, vì chỉ ba giờ trước khi ông ta chết, tự tử, ông ta đã lấy vợ. Tôi nghĩ rằng đó là điều duy nhất mà ông ấy đã bao giờ làm, điều có thể được gọi là khôn ngoan – chỉ ba giờ trước! Ông ta phải đã nghĩ, “Bây giờ hôn nhân có thể làm gì cho mình được? Đằng nào mình cũng sẽ chết.”
Chỉ ba giờ trước đó… vào giữa đêm, khi ông ấy quyết định tự tử, ông ấy đã mời tu sĩ tới. Tu sĩ được đánh thức, được mang tới hầm dưới đất của ông ta. Chỉ ba, bốn người bạn đã hiện diện, lễ cưới được làm nhanh chóng, và điều duy nhất họ đã làm sau lễ cưới là tự tử – đó đã là tuần trăng mật của họ. Ông ta vẫn còn là vô dục cả đời mình.
Ba điều này cho sự tín nhiệm. Nếu bạn thực sự muốn là kẻ nói dối, nếu bạn thực sự muốn liên tục nói dối, thế thì bạn phải tạo ra bằng chứng rằng bạn là người của tính cách, làm sao bạn có thể nói dối được? Mọi người sẽ tin bạn. Đó là lí do tại sao các thánh nhân của bạn, người sống theo cái gọi là dối trá tâm linh, phụ thuộc vào tính cách.
Người sống theo chân lí không cần phụ thuộc vào bất kì cái gì khác; chân lí là đủ. Nhưng chân lí không tạo ra niềm tin trong mọi người – thực ra, chân lí làm mọi người khó chịu. Mọi người thích dối trá và bao giờ cũng bị khó chịu bởi chân lí. Vimal, đó là nguyên nhân, không chỉ vì việc nghiện của bạn – hàng triệu người bị nghiện với dối trá, bởi lẽ đơn giản rằng mọi người không bao giờ bị khó chịu bởi dối trá. Thực ra họ muốn nghe mỗi lúc một nhiều hơn. Họ nói, “Cái gì mới?”
Chân lí không bao giờ mới. Nếu bạn nghĩ về chân lí, thế thì không có gì mới dưới mặt trời. Khi bạn nói, “Cái gì mới? Có tin gì?” bạn đang truy hỏi, “Cho tôi thêm vài dối trá nữa đi, vài chuyện phiếm thêm đi, vài tin đồn thêm đi.” Và bạn sẵn sàng tin. Thực ra dối trá càng lớn, khả năng về việc tin vào nó càng lớn, vì nếu chỉ có dối trá nhỏ nó có thể bị mọi người phát hiện; họ có chừng nấy thông minh. Nhưng nếu dối trá là rất lớn, lớn hơn thông minh của họ, họ sẽ không bao giờ có khả năng phát hiện ra nó. Đó là lí do tại sao dối trá lớn sống trong nhiều thế kỉ.
Bây giờ, địa ngục là dối trá; không có địa ngục. Và cõi trời là dối trá; không có cõi trời. Nhưng chúng đã sống hết thế kỉ nọ tới thế kỉ kia, và tôi nghĩ chúng sẽ không biến mất. Chúng sẽ sống. Thượng đế như người là dối trá. Có tính Thượng đế, nhưng không có Thượng đế. Bất kì khi nào tôi dùng từ Thượng đế tôi đơn giản ngụ ý tính Thượng đế, nhớ điều đó. Bao giờ cũng dịch nó là tính Thượng đế. Có phẩm chất của tính Thượng đế trong sự tồn tại, nhưng không có Thượng đế. Nhưng mọi người muốn có Thượng đế, không phải tính Thượng đế; họ không quan tâm tới tính Thượng đế.
Đó là lí do tại sao những người như Phật đã không thể có ảnh hưởng gì mấy. Phật và toàn thể tôn giáo của ông ấy đã biến mất khỏi đất nước này. Một trong những lí do nền tảng nhất đã là thế này: rằng ông ấy đã nhấn mạnh vào tính Thượng đế chứ không vào Thượng đế. Nếu tính Thượng đế có đó, thế thì đó là nhiệm vụ khó khăn. Bạn phải trưởng thành trong tính Thượng đế; nó không phải là cái gì đó được làm sẵn ở đó mà bạn có thể sở hữu. Nó không phải là cái gì đó mà bạn có thể cầu nguyện được, nó không phải là cái gì đó mà bạn có thể ham muốn bất kì cái gì từ đó. Nó đã không có đó, nó phải được tạo ra trong thâm tâm bên trong nhất của con người bạn. Nó giống như yêu – nó phải nở hoa trong bạn, bạn phải toả ra hương thơm của nó. Bạn phải trở thành tínhThượng đế, chỉ thế thì có Thượng đế; bằng không thì không có Thượng đế.
Nhưng điều này là quá nhiều. Không ai muốn trả giá lớn thế. Tại sao không tin vào dối trá đơn giản, rằng có Thượng đế – một người rất rất cổ đại già nua với râu trắng, ngồi trên ngai vàng, sẵn sàng đáp ứng bất kì đòi hỏi nào của bạn nếu bạn thực sự hỏi? Và đó là thủ đoạn. Nếu lời cầu nguyện của bạn được đáp ứng, tu sĩ có thể nói, “Ông đã thực sự hỏi”; nếu nó không được đáp ứng, “Đã không có tin cậy trong lời cầu nguyện của ông.”
Thực ra không bao giờ có tin cậy trong lời cầu nguyện của bạn, vì khi có tin cậy không có nhu cầu cầu nguyện. Mọi lời cầu nguyện nảy sinh từ hoài nghi. Nhưng đôi khi – điều đó chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên – lời cầu nguyện nào đó ngẫu nhiên được đáp ứng. Nó chỉ là việc xảy ra, nó chỉ là tình cờ; không có ai đáp ứng chúng. Nhưng khi chúng được đáp ứng, tu sĩ có thể khai thác tình huống này. Ông ta có thể nói, “Trông đấy – ông đã cầu nguyện sâu sắc, một cách tin cậy, lời cầu nguyện của ông được đáp ứng.”
Nhưng điều này chỉ xảy ra thỉnh thoảng thôi. Chín mươi chín trong một trăm lời cầu nguyện của bạn là không được đáp ứng. Nhưng bản thân bạn biết rằng đã không có tin cậy; hoài nghi đã có đó. Ngay cả khi bạn cầu nguyện, đã có hoài nghi liệu có Thượng đế không, liệu ngài có nghe không, liệu ngài có lắng nghe không, liệu ngài có quên không – mọi loại hoài nghi. Mặc cho tất cả những hoài nghi này, bạn nói, “Sao không thử? Mình sẽ mất cái gì? Cho một lần thử xem sao. Có thể, có lẽ….” Bạn biết điều đó. Cho nên khi nó không được đáp ứng, tu sĩ bao giờ cũng có thể nói với bạn, “Tin cậy của ông là không toàn bộ.”
Thượng đế là dối trá như người. Thượng đế là phẩm cách, không là nhân cách. Bạn không thể cầu nguyện Thượng đế. Bạn có thể hiện hữu trong lời cầu nguyện, nhưng khi lời cầu nguyện thực sự có đó, nó chỉ là phẩm cách của yêu, không gì khác. Không lời nào để diễn đạt nó, không ai phát biểu nó, nó đơn giản là bài ca, bài ca vô lời trong tim, chỉ việc khuấy động của cái sâu nhất trong bạn.
Mọi người thích dối trá. Sự thực là gian nan. Và mọi người cũng thích dối trá vì chúng làm cho họ cảm thấy thoải mái. Bạn phải dối trá về ai đó khác: bạn gặp a và bạn nói dối về b và bạn tạo ra cảm giác thoái mái; thế rồi bạn gặp b và bạn nói dối về a và bạn tạo ra cảm giác thoải mái. Khi bạn nói dối về người khác với mọi người, bạn cho họ ý tưởng rằng họ là tốt hơn người khác. Bạn có thể chơi trò chơi này, và nếu bạn chơi nó một cách láu lỉnh, tinh ranh, bạn có thể khai thác rất nhiều.
Mulla Nasruddin và bạn anh ta Rahimtullah đang đứng trên góc phố lăng mạ lẫn nhau. Người này gọi người kia là đồ ngu, đồ lừa đảo, đồ kẻ cướp. Người kia nói, “Mày là đồ hèn, đồ keo kiệt, đồ đạo đức giả.” Chung cuộc họ bắt đầu lăng mạ gia đình của nhau.
Mulla Nasruddin nhìn thẳng vào mắt của Rahimtullah và nói, “Chị mày là đồ con đĩ già không chịu được; chỉ vì hai mươi nhăm xu mà nó để thằng hủi chột mắt bò lên người.”
Rahimtullah đứng đó, chẳng nói lời nào. Một người đi qua chưng hửng. Anh ta đi tới người này và nói, “Trời, anh bạn, làm sao anh có thể đứng đó và để Mulla xúc phạm chị anh như thế?”
Rahimtullah nói, “Tôi không có chị, tôi không bao giờ có chị, và bây giờ bố mẹ tôi cả hai đã chết rồi tôi sẽ không bao giờ có chị em.”
Thế là người đi qua quay sang Mulla Nasruddin và nói, “Mulla, chẳng ích gì mà anh xúc phạm anh ta như vậy, anh ta không có chị.”
“Chắc chắn,” Mulla nói. “Tất nhiên là không. Tôi biết điều đó và anh ta biết điều đó, và bây giờ ngay cả ông cũng biết điều đó. Nhưng tôi hỏi ông, bao nhiêu người có có cửa sổ để mở và nghe mọi lời của chúng tôi – bao nhiêu người trong họ cũng biết điều đó?”
Mọi người đang sống trong dốt nát vô cùng; họ đã không thắp lên chiếc nến ánh sáng có đó trong tim họ. Lãnh thổ bên trong của họ đầy bóng tối. Họ thậm chí không biết bản thân họ – họ có thể biết cái gì khác? Do đó bạn có thể nói dối dễ dàng và họ sẽ tin vào điều đó, và bạn có thể khai thác việc tin của họ. Các chính khác đã từng làm điều đó, các tu sĩ đã từng làm điều đó, và điều đó đã được làm suốt nhiều thời đại. Khai thác mọi người. Đây là một trong những kinh doanh tinh ranh nhất đã từng được con người phát minh ra.
Nhân danh tôn giáo, chỉ dối trá và dối trá đang được tuyên truyền. Do đó bất kì khi nào một người của chân lí tới, có rối ren lớn. Jesus tạo ra rối ren vì ông ấy bắt đầu nói chân lí như nó vậy, và mọi người đã từng quen thuộc với dối trá. Họ nghĩ dối trá của họ là chân lí, và bây giờ ở đây người này tới và ông ấy bắt đầu nói cái gì đó khác, cái gì đó khác toàn bộ. Hoặc họ phải tin vào người này… thế thì họ phải bỏ toàn thể truyền thống của họ, cái là đầu tư lâu dài, và chỉ rất ít người dũng cảm có thể làm điều đó. Cách dễ hơn là tiêu diệt người này, làm cho người này im đi, để cho họ có thể tiếp tục mơ và tin trong dối trá của họ.
Bạn hỏi tôi, “Tôi bị nghiện nói dối. Tại sao tôi làm điều đó?”
Bạn phải đã biết nghệ thuật cổ đại của các chính khách và tu sĩ; có thể bạn đã loạng choạng vớ phải nó một cách vô ý thức. Và bây giờ những dối trá đó đang thưởng cho bạn.
Tôi biết một người, một người rất tốt theo cách nào đó. Anh ta không bao giờ làm việc, anh ta không bao giờ làm bất kì cái gì, nhưng anh ta rất giỏi ở vài thứ; chơi bài, chơi cờ vua, tán gẫu và những thứ như vậy, anh ta là hoàn hảo. Rất có văn hoá, rất có giáo dục – anh ta là tiến sĩ; chúng tôi đã học cùng nhau. Anh ta đã sống cả đời mình trên dối trá và lừa dối mọi người.
Khi tôi là giáo sư ở đại học, đôi khi anh ta tới tôi và ở cùng tôi trong vài ngày. Một lần tôi đã hỏi anh ta, “Khi nào anh sẽ dừng mọi chuyện nói dối này?”
Anh ta nói, “Không bao giờ!”
Tôi nói, “Nhưng sớm hay muộn anh sẽ bị bắt.”
Anh ta nói, “Không bao giờ… vì có hàng triệu hàng triệu người trên thế giới này, và tôi lừa một người chỉ một lần; thế rồi tôi quên anh ta, thế rồi tôi tìm nạn nhân khác.” Và anh ta nói, “Tôi chỉ có một cuộc sống nhỏ, có thể bẩy mươi năm, nhiều nhất tám mươi năm, và thế giới là lớn và nạn nhân là nhiều thế – tôi có thể liên tục lừa dối.”
Anh ta rất láu lỉnh trong việc làm bạn, anh ta rất láu lỉnh trong việc tạo ra tình cảm trong bạn rằng anh ta là người có thể được tin cậy. Một khi tin cậy đã nảy sinh, anh ta sẽ lập tức lừa bạn. Nhưng chừng nấy là chắn chắn: anh ta không bao giờ lừa một người hai lần. Không có nhu cầu nữa, có nhiều người thế.
Bạn đã tìm ra chất nuôi dưỡng nào đó trong việc nói dối với mọi người. Có thể họ chú ý nhiều hơn tới bạn, có thể họ làm cho bạn cảm thấy rằng bạn biết nhiều hơn họ biết. Có những người liên tục đọc tay của nhau. Không ai biết bất kì cái gì. Có những người – người đọc cỗ bài bói, chuyên gia về đọc Kinh Dịch…. Đây về căn bản toàn là những trò chơi. Bạn có thể phát minh ra trò chơi riêng của bạn. Và nếu bạn bắt đầu chơi những trò chơi này bạn sẽ trở nên ngày càng hiệu quả hơn. Và những điều này đem lại lợi – mặc dầu điều bạn thu được là tầm thường, giả, và điều bạn mất là rất bản chất. Bạn đang làm mất đi chính hồn bạn, bạn đang tự tử, nhưng điều đó cho cảm giác dường như nó đang đem lại lợi.
Dừng việc tận hưởng nó đi, dỡ bỏ toàn thể nghệ thuật này đi! Tất nhiên bạn sẽ cảm thấy nhiều khó khăn nảy sinh, vì bạn phải đã trở nên phụ thuộc vào nghệ thuật nói dối. Nhận rủi ro đi, để cho nó là khó. Trong vài ngày nó sẽ là khó. Dừng lại ngay lập tức! Nghe lời khuyên của Atisha: ba khó khăn.
Thứ nhất: nếu bạn trở nên nhận biết khi bạn đang nói dối với ai đó, ngay lập tức, ở giữa chừng của nó, hỏi xin được tha thứ. Lập tức nói, “Đây là dối trá, và mình lại đi vào thủ đoạn cũ của mình. Tôi xin lỗi.” Điều đó sẽ là khó, nhưng không có cách khác. Khi một thói quen đã trở nên bắt rễ rất sâu, nó phải bị nện búa.
Thứ hai: trở nên nhận biết khi bạn chỉ đang chuẩn bị nói dối. Ngay khi nó ở trên môi, ngay trên lưỡi… dừng nó lại lúc đó và ở đó, bỏ nó lúc đó và ở đó.
Và thứ ba: trở nên nhận biết khi dối trá bắt đầu nảy sinh trong tình cảm của bạn, trong tim.
Nếu bạn có thể làm ba nhận biết này, việc nói dối sẽ biến mất. Và khoảnh khắc việc nói dối biến mất, chân lí tới. Và chân lí là điều duy nhất đáng tìm và kiếm, vì chân lí giải thoát.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.19
