Osho kính yêu, làm sao làm chậm lại?
Anand Somen, sự sống không đi tới bất kì chỗ nào; không có mục đích cho nó, không đích đến. Sự sống là vô chủ định, nó đơn giản hiện hữu. Chừng nào việc hiểu này chưa xuyên thấu vào tim bạn, bạn không thể làm chậm lại.
Làm chậm lại không phải là vấn đề về bất kì cách thức nào; nó không phải là vấn đề kĩ thuật, phương pháp. Chúng ta thu mọi thứ thành cách thức. Có học thuyết lớn về làm sao trên khắp thế giới, và mọi người, đặc biệt tâm trí đương đại hiện đại, đã trở thành người làm sao: làm sao làm cái này, làm sao làm cái kia, làm sao để trở nên giầu, làm sao để thành công, làm sao để ảnh hưởng tới mọi người và thu phục được bạn bè, làm sao thiền, thậm chí làm sao yêu. Một ngày không xa khi anh chàng ngu nào đó sẽ hỏi làm sao thở.
Làm sao không phải là vấn đề chút nào. Đừng thu sự sống thành công nghệ. Sự sống bị thu thành công nghệ mất đi mọi hương vị của niềm vui.
Tôi đã bắt gặp một cuốn sách; tên cuốn sách thật nực cười. Tên đó là Bạn phải thảnh thơi. Bây giờ cái “phải” là vấn đề, nhưng nó có đó. Chính vì cái phải đó mà không ai có khả năng thảnh thơi. Bây giờ cái phải khác ở trên đỉnh của mọi cái phải khác – Bạn phải thảnh thơi – sẽ tạo ra nhiều căng thẳng hơn trong cuộc sống của bạn. Cố thảnh thơi, và bạn sẽ thấy rằng bạn cảm thấy căng thẳng hơn bao giờ. Càng cố gắng vất vả và bạn sẽ cảm thấy càng căng thẳng và căng thẳng hơn.
Thảnh thơi không phải là hậu quả, không phải là kết quả của hoạt động nào đó; nó là sự toả sáng của việc hiểu.
Đây là điều đầu tiên tôi muốn nói cho bạn: sự sống là vô chủ định. Rất khó chấp nhận điều đó. Và tại sao khó chấp nhận thế rằng sự sống là vô chủ định? Nó là khó vì không có chủ định bản ngã không thể tồn tại. Khó quan niệm được rằng sự sống không có mục đích nào vì không có bất kì mục đích nào ở đó, chẳng ích gì mà có tâm trí, mà có bản ngã.
Bản ngã chỉ có thể tồn tại trong cái nhìn hướng theo mục đích; tâm trí có thể tồn tại chỉ trong tương lai. Chủ định mang tương lai vào; mục đích tạo ra không gian cho các ý nghĩ chuyển động, ham muốn nảy sinh. Và thế thì một cách tự nhiên có vội vàng, vì sự sống là ngắn ngủi. Hôm nay chúng ta ở đây và ngày mai chúng ta mất rồi – có thể khoảnh khắc tiếp.
Sự sống là rất ngắn. Nếu có mục đích để được đạt tới, nhất định có vội vàng. Và nhất định có lo nghĩ, lo nghĩ thường xuyên “liệu mình sẽ làm nó hay không” – tim run rẩy, rung chuyển của nền móng. Bạn bao giờ cũng sẽ vẫn còn gần như trong cơn động đất bên trong, bạn bao giờ cũng sẽ trên bờ của suy sụp thần kinh. Có mục đích, và sớm hay muộn bạn sẽ kết thúc trên tràng kỉ của nhà phân tâm.
Cái nhìn của tôi là cái nhìn về cuộc sống vô mục đích. Đó là cái nhìn của mọi chư phật. Mọi thứ đơn giản hiện hữu, chẳng vì lí do nào cả. Mọi thứ đơn giản là hoàn toàn ngớ ngẩn. Nếu điều này được hiểu, thế thì vội vàng ở đâu, và để làm gì? Thế thì bạn bắt đầu sống từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc. Thế thì khoảnh khắc này được trao cho bạn, món quà nhân từ từ Thượng đế hay cái toàn thể hay bất kì cái gì bạn muốn gọi nó – Đạo, pháp, logo.
Khoảnh khắc này là sẵn có cho bạn: hát bài ca, sống nó trong tính toàn bộ của nó. Và đừng cố hi sinh nó vì bất kì khoảnh khắc khác nào mà sẽ tới trong tương lai. Sống nó vì mục đích riêng của nó.
Họ nói nghệ thuật vì nghệ thuật. Điều đó có thể là vậy, điều đó có thể không là vậy – tôi không là nghệ sĩ. Nhưng tôi có thể nói với bạn: Sự sống là vì sự sống. Từng khoảnh khắc là hoàn toàn vì mục đích riêng của nó. Hi sinh nó vì bất kì cái gì khác là không thông minh. Và một khi thói quen hi sinh lắng đọng, thế thì khoảnh khắc này bạn sẽ hi sinh cho khoảnh khắc tiếp, và khoảnh khắc tiếp cho khoảnh khắc tiếp, và cứ thế mãi – hết năm này tới năm tiếp, hết kiếp này tới kiếp tiếp! Thế thì nó là quá trình logic đơn giản: một khi bạn đã lấy bước thứ nhất, thế thì toàn thể cuộc hành trình bắt đầu – cuộc hành trình dẫn bạn vào trong miền đất hoang, cuộc hành trình làm cho cuộc sống của bạn thành sa mạc, cuộc hành trình có tính tự huỷ, tự tử.
Sống trong khoảnh khắc này vì niềm vui vô cùng của việc sống nó. Thế thì từng khoảnh khắc có phẩm chất của cực thích. Vâng, nó là cực thích. Đây là cách các sannyasin của tôi phải sống, không có cái phải, không có cái nên, không có cái bắt buộc phải, không có lời răn. Bạn không ở đây cùng tôi để trở thành kẻ tử vì đạo, bạn ở đây để cùng tôi tận hưởng sự sống tới sự đầy đủ của nó. Và cách duy nhất để sống, yêu, tận hưởng, là quên tương lai. Nó không tồn tại.
Và nếu bạn có thể quên được tương lai, nếu bạn có thể thấy rằng nó không có đó, không có vấn đề trong việc thường xuyên được sẵn sàng cho nó. Khoảnh khắc tương lai bị bỏ đi, quá khứ trở thành không liên quan theo cách riêng của nó. Chúng ta mang quá khứ để cho chúng ta có thể dùng nó trong tương lại. Bằng không ai sẽ mang quá khứ? Nó là không cần thiết. Nếu không có tương lai, phỏng có ích gì mà mang tri thức mà quá khứ đã trao cho bạn? Nó là gánh nặng sẽ phá huỷ niềm vui của cuộc hành trình.
Và để tôi nhắc bạn, nó là cuộc hành trình thuần khiết. Cuộc sống là cuộc hành hương tới không đâu, từ không đâu tới không đâu. Và giữa hai cái không đâu này là bây giờ-ở đây. Không đâu (nowhere) bao gồm hai từ: bây giờ-now, ở đây-here. Giữa hai cái không đâu (nowhere) này là bây giờ-ở đây (now-here).
Vấn đề không phải là đi theo kĩ thuật nào đó để đi chậm lại, vì nếu cách tiếp cận cơ bản của bạn hướng tới cuộc sống vẫn còn là như cũ – hướng đích – bạn có thể cố làm chậm lại, và bạn thậm chí có thể thành công trong việc làm chậm lại, nhưng bây giờ bạn đã bắt đầu căng thẳng khác trong cuộc sống của bạn. Bạn phải thường xuyên canh chừng để cho bạn vẫn còn chậm; bạn phải giữ bản thân bạn để cho bạn vẫn còn chậm.
Bạn không thể có dòng chảy tự do của năng lượng của bạn. Bạn sẽ thường xuyên sợ, vì nếu bạn quên kĩ thuật, lập tức thói quen cũ sẽ chiếm quyền sở hữu bạn. Và thói quen này có đó, vì thực ra thói quen được bắt rễ trong triết lí về cuộc sống của bạn. Bạn đã được dạy trở thành người thành đạt: Đạt tới cái gì đó!
Từ chính khoảnh khắc đầu tiên đứa trẻ được sinh ra, chúng ta bắt đầu cấp cho nó chất độc: tham vọng, thành đạt, thành công, giầu có, tên tuổi, nổi tiếng. Chúng ta bắt đầu đầu độc cội nguồn con người của nó; chúng ta cho sự chú ý lớn… hai mươi nhăm năm bị phí hoài trong việc cho trẻ em sự giáo dục độc hại. Đó là một phần ba cuộc đời; điều đó dường như là sự phí hoài. Và nó là một phần ba quan trọng nhất, vì đến lúc người ta hai mươi nhăm người ta đã bắt đầu sút giảm theo nhiều cách. Đỉnh cao nhất của tính dục của người đó không còn đó, nó ở quãng người đó mười bẩy tuổi rưỡi; quãng mười tám tuổi người đó có đỉnh dục cao nhất. Đến lúc người đó hai mươi nhăm, người đó đã bắt đầu già.
Hai mươi nhăm năm bị phí hoài trong việc tạo ra tâm trí của người thành đạt…. Và thế rồi có cạnh tranh, xung đột. Trên từng mức độ cuộc sống, mọi nơi đều có chính trị. Ngay cả trong mối quan hệ thân thiết riêng tư có chính trị: chồng cố kiểm soát vợ, vợ cố kiểm soát chồng, con cố kiểm soát bố mẹ, bố mẹ cố kiểm soát con cái. Thân thiết không còn lại, vì với tâm trí thành đạt, thân thiết là không thể được. Người đó chỉ biết cách dùng người khác; người đó không thể kính trọng người khác. Người đó có tính khai thác. Mối quan hệ của người đó với cuộc sống là điều Martin Buber gọi là mối quan hệ “tôi-nó”: mọi thứ bị thu lại thành hàng hoá.
Bạn yêu người đàn bà: ngay lập tức bạn bắt đầu thu cô ấy thành món hàng, thu cô ấy thành việc là vợ, và cô ấy đang cố thu bạn từ đàn ông thành chồng. Là đàn ông là cái gì đó đẹp, là đàn bà là cái gì đó thiêng liêng, nhưng là vợ hay là chồng đơn giản là xấu. Yêu không còn đó, nó là luật pháp. Thân thiết mất rồi; bây giờ nó là việc mặc cả, kinh doanh. Bây giờ thơ ca chết. Và cả hai đang trong chính trị bây giờ: ai chi phối ai?
Từ mối quan hệ thân thiết nhất tới mối quan hệ vô nhân nhất, nó là cùng câu chuyện. Câu chuyện là về tôi-nó. Đó là lí do tại sao chúng ta đã tạo ra một thế giới xấu xí. Và một cách tự nhiên, khi có nhiều cạnh tranh thế và nhiều đối thủ cạnh tranh thế, Somen, làm sao bạn có thể chậm lại được? Nếu bạn chậm lại bạn sẽ thất bại, nếu bạn chậm lại bạn sẽ không bao giờ có khả năng thành công, nếu bạn chậm lại bạn thua cuộc! Nếu bạn chậm lại bạn sẽ là vô danh, bạn sẽ không có khả năng để lại chữ kí của bạn trên thế giới. Bạn sẽ là ai nếu bạn chậm lại? Mọi người khác không đi chậm lại.
Điều đó gần như là bạn đang trong cuộc đua Olympic và bạn hỏi tôi, “Làm sao chậm lại?” Nếu bạn chậm lại, bạn là người bỏ cuộc! Thế thì bạn không còn trong cuộc đua Olympic nữa. Và toàn thể cuộc sống này đã biến thành cuộc đua Olympic. Mọi người đang đua, và mọi người phải đua tới tối đa, vì đó là vấn đề sống và chết. Hàng triệu kẻ thù… chúng ta đang sống trong một thế giới mà mọi người là kẻ thù của bạn, vì bất kì ai bạn đang cạnh tranh, họ là kẻ thù. Họ đang phá huỷ khả năng thành công của bạn, bạn đang phá huỷ khả năng thành công của họ.
Trong thế giới tham vọng này, thân thiện không thể nở hoa, yêu gần như là không thể được, từ bi không thể tồn tại. Chúng ta đã tạo ra đống lộn xộn xấu thế, và gốc rễ là ở chỗ chúng ta nghĩ rằng có cái gì đó để đạt tới.
Không có khác biệt giữa nước tư bản hay nước cộng sản, đó là cùng triết lí. Chủ nghĩa cộng sản là sản phẩm phụ của chủ nghĩa tư bản, cũng như Ki tô giáo là sản phẩm phụ của Do Thái giáo. Không có mấy khác biệt; chỉ lời là thay đổi. Trò chơi vẫn còn là một – được dịch sang ngôn ngữ khác, nhưng trò chơi là một.
Chính trị quyền lực là lớn trong nước cộng sản – thực ra còn lớn hơn trong nước tư bản – vì chúng ta không bao giờ thay đổi nền móng, chúng ta chỉ liên tục sơn trắng tường. Bạn có thể sơn trắng chúng, bạn có thể đổi mầu; điều đó sẽ không làm ra bất kì khác biệt thực nào. Và đó là điều chúng ta liên tục làm trong các kiếp sống cá nhân của chúng ta nữa.
Một chính khách tới tôi và ông ta muốn học cách thiền. Tôi hỏi tại sao. Ông ta nói “Tại sao à? Thiền cho an bình, im lặng, và tôi muốn là im lặng, tôi muốn là an bình.”
Tôi hỏi ông ta, “Ông có thực sự muốn là im lặng và an bình không?”
Ông ta nói, “Có, đó là lí do tại sao tôi đã tới từ nơi xa thế.”
“Thế thì,” tôi nói, “điều đầu tiên ông sẽ phải hiểu là ở chỗ tâm trí không bao giờ có thể là im lặng và không bao giờ có thể là an bình. Ông sẽ phải chọn. Nếu ông thực sự muốn đi vào trong thế giới của thiền, ông sẽ phải thoát ra khỏi thế giới chính trị. Ông không thể cưỡi lên hai con ngựa được, và hai con ngựa đang đi theo các hướng đối lập đối xứng.”
Ông ta nói, “Điều đó là quá thể! Thực ra tôi đã tới ông vì công việc chính trị của tôi. Có nhiều căng thẳng thế trong tâm trí, tôi không thể ngủ được ban đêm, tôi không thể nghỉ ngơi, tôi trằn trọc trở người, và cả ngày và đêm nữa, cùng những lo âu chính trị liên tục. Tôi phải tới ông để cho ông có thể dạy tôi kĩ thuật thiền mà có thể giúp tôi thảnh thơi và cạnh tranh hiệu quả hơn trong thế giới. Tôi không sẵn sàng trả giá nhiều thế cho thiền. Tôi muốn thiền phục vụ tôi trong cạnh tranh chính trị của tôi. Hai mươi năm tôi đã ở trong chính trị, và vậy mà tôi đã không trở thành bộ trưởng chính trong bang của tôi.”
Bây giờ, người này không thể thiền được. Thiền không phải là cái gì đó mà có thể mọc lên trong bất kì đất nào. Nó cần việc hiểu cơ bản; thay đổi phải là rất nền tảng. Nó cần mảnh đất mới để mọc lên; nó cần động thái mới.
Thiền nhân tự nhiên làm chậm lại mà không nỗ lực gì. Người đó không luyện tập nó. Thứ được luyện tập không bao giờ là thực; nó là nhân tạo, tuỳ tiện. Tránh các thứ luyện tập ra – nhiều nhất chúng có thể là việc diễn, chúng không là thực. Và duy nhất chân lí giải thoát.
Thiền nhân tự nhiên là chậm – không phải vì người đó cố là chậm nhưng chỉ vì không có chỗ nào mà đi. Không có gì để đạt tới, không có gì để trở thành, việc trở thành đã dừng lại. Khi việc trở thành dừng lại, việc hiện hữu có đó. Và hiện hữu là chậm, không năng nổ, không vội vàng.
Thế thì bạn có thể thưởng thức hương vị của từng khoảnh khắc với sự hiện diện toàn bộ, bạn có thể hiện diện với hiện tại; bằng không bạn đang trong vội vàng tới mức không thể nào có bất kì cái nhìn nào vào cái đang hiện hữu. Mắt bạn bị hội tụ vào mục đích xa xôi, ngôi sao xa xăm; bạn đang nhìn ra đó.
Tôi đã nghe một câu chuyện cổ, chuyện xảy ra ở Hi Lạp. Một nhà chiêm tinh lớn, nổi tiếng nhất vào thời đó, ngã xuống giếng. Vì ban đêm ông ấy nghiên cứu sao, bước đi trên đường và ông ấy quên mất rằng có cái giếng bên cạnh và ngã vào trong nó.
Tiếng ông ấy ngã xuống và tiếng ông ấy kêu…. Một bà già sống trong lều bên cạnh bước ra, giúp ông ấy ra khỏi giếng. Ông ấy rất sung sướng. Ông ấy nói, “Bà đã cứu mạng tôi! Bà có biết tôi là ai không? Tôi là nhà chiêm tinh hoàng gia đấy. Phí của tôi rất cao – ngay cả các vua cũng phải đợi nhiều tháng để tham vấn tôi – nhưng với bà tôi sẽ dự đoán tương lai của bà. Bà tới nhà tôi vào sáng mai đi, và tôi sẽ không tính phí đâu.”
Bà già cười và bà ấy nói, “Quên mọi thứ về chuyện đó đi! Ông thậm chí không thể thấy được phía trước nửa mét – làm sao ông có thể thấy được tương lai của tôi?”
Đây là tình huống của hàng triệu người trên trái đất này. Họ không thể thấy được cái đang đó, họ bị ám ảnh với cái phải là. Ám ảnh lớn nhất mà nhân loại đang chịu là về “cái phải là.” Đó là một loại điên.
Người mạnh khoẻ thực sự không quan tâm tới cái phải là. Toàn thể mối quan tâm của người đó là cái tức khắc, cái đang hiện hữu. Và bạn sẽ ngạc nhiên: nếu bạn đi vào trong cái tức khắc, bạn sẽ thấy cái tối thượng trong nó. Nếu bạn đi vào trong cái ở cận kề, bạn sẽ thấy mọi ngôi sao xa xăm trong nó. Nếu bạn đi vào trong khoảnh khắc hiện tại, toàn thể vĩnh hằng ở trong tay bạn. Nếu bạn biết hiện hữu của bạn, không có vấn đề về trở thành. Mọi thứ bạn có thể đã bao giờ tưởng tượng ra để trở thành thì bạn đã là cái đó rồi.
Bạn là các Thượng đế những người đã quên mất họ là ai. Bạn là các hoàng đế đã rơi vào giấc ngủ và đang mơ rằng họ đã trở thành người đi xin. Bây giờ người đi xin đang cố trở thành hoàng đế – trong mơ họ đang làm nỗ lực lớn để trở thành hoàng đế, và mọi thứ được cần là thức dậy thôi! Và khi tôi nói thức dậy, bạn có thể thức dậy ở đâu? Trong tương lai? Trong quá khứ? Quá khứ không còn nữa, tương lai chưa có – bạn có thể thức dậy ở đâu? Bạn có thể thức dậy chỉ bây giờ, và bạn có thể thức dậy chỉ ở đây. Đây là khoảnh khắc duy nhất có đó, và đây là thực tại duy nhất có đó, và đây là thực tại duy nhất mà bao giờ cũng hiện hữu và bao giờ cũng sẽ hiện hữu.
Đổi triết lí cơ bản của bạn về triết lí của người đạt tới đi. Thảnh thơi trong con người bạn. Không có bất kì lí tưởng nào, không cố làm ra cái gì đó từ bản thân bạn, không cố cải tiến Thượng đế. Bạn là hoàn hảo như bạn vậy. Với mọi sự không hoàn hảo của bạn, bạn là hoàn hảo. Nếu bạn là không hoàn hảo, bạn là không hoàn hảo một cách hoàn hảo – nhưng hoàn hảo có đó.
Một khi điều này được hiểu, vội vàng ở đâu? Lo nghĩ ở đâu? Bạn đã chậm lại rồi. Và thế thì nó là việc đi dạo buổi sáng không có đích đến, không đi đâu cả. Bạn có thể tận hưởng từng cây và từng ánh mặt trời và từng chim và từng người đi qua.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.18
