Lúc bắt đầu và lúc kết thúc
có hai điều để làm.
Lúc bắt đầu được ngụ ý là sáng, và lúc kết thúc, là tối. Buổi sáng nhớ một điều, Atisha nói, rằng ngày mới, cơ hội mới, đã lại được trao cho bạn. Cảm thấy biết ơn đi. Sự tồn tại là hào phóng thế. Bạn đã phí hoài nhiều ngày thế, và lần nữa một ngày lại được trao cho bạn. Sự tồn tại hi vọng thế về bạn! Bạn đã làm phí hoài và phí hoài và chẳng làm gì; bạn đã làm phí hoài nhiều cơ hội và thời gian và năng lượng có giá trị nhiều thế, nhưng sự tồn tại vẫn hi vọng. Một ngày nữa được trao cho bạn.
Atisha nói: Buổi sáng nhớ đó là ngày mới, sự bắt đầu mới. Có quyết định sâu trong tim ông rằng “Hôm nay mình sẽ không làm phí hoài cơ hội này. Thế là đủ rồi! Hôm nay mình sẽ nhận biết, hôm nay mình sẽ tỉnh táo, hôm nay mình sẽ cống hiến nhiều sinh lực nhất có thể được cho một sự nghiệp duy nhất, sự nghiệp thiền. Mình sẽ thiền trong mọi hành động. Mình sẽ làm mọi hoạt động, những hoạt động thường ngày, nhưng với phẩm chất mới: mình sẽ đem phẩm chất của nhận biết cho chúng.”
Chào mừng ngày mới. Cảm thấy biết ơn, hạnh phúc rằng sự tồn tại vẫn tin cậy vào bạn; vẫn có khả năng, biến đổi vẫn có thể xảy ra. Bắt đầu ngày mới với tính quyết định lớn đi.
Và đến tối lại cảm thấy biết ơn rằng một ngày đã được trao cho bạn, và cảm thấy biết ơn về mọi điều đã xảy ra – tốt và xấu, hạnh phúc và bất hạnh cả hai, vì chúng toàn là các thầy giáo.
Mọi thứ là cơ hội. Được nhận đúng, mọi khoảnh khắc đều là bàn đạp. Thất bại cũng giúp bạn trở nên tỉnh táo như thành công; thực ra đôi khi thất bại giúp bạn trở nên nhận biết hơn thành công. Thành công giúp bạn rơi vào giấc ngủ. Trong hạnh phúc mọi người quên; trong hạnh phúc không ai nhớ tới Thượng đế. Trong bất hạnh đột nhiên việc nhớ kéo tới.
Người may mắn là người có thể nhớ được ngay cả khi người đó hạnh phúc; người may mắn là người có thể nhớ được khi mọi thứ diễn ra trôi chảy và tốt lành. Khi biển động, mọi người nhớ tới Thượng đế; chẳng có gì đặc biệt trong điều đó, nó chỉ là từ sợ mà ra.
Chuyện xảy ra: Trên biển có một con tàu, con tàu đang chở nhiều người Mô ha mét giáo tới Mecca. Họ đang trên cuộc hành hương. Họ tất cả đều bị ngạc nhiên bởi một điều: vì họ toàn là người hành hương tới nơi linh thiêng của những linh thiêng, từng người đều cầu nguyện cả năm lời cầu nguyện được qui định sẵn cho người Mô ha mét giáo mọi ngày – ngoại trừ một nhà huyền bí Sufi. Nhưng nhà huyền bí này rạng ngời với niềm vui tới mức không ai dám hỏi ông ấy tại sao.
Thế rồi một hôm biển rất động và thuyền trưởng tuyên bố, “Dường như không có khả năng nào chúng ta có thể được cứu, cho nên xin các ông làm lời cầu nguyện cuối cùng. Tàu sắp chìm.” Và mọi người sụp xuống trong lời cầu nguyện ngoại trừ nhà huyền bi Sufi.
Bây giờ điều này là quá thể. Nhiều người quây lại quanh nhà huyền bí. Họ thực sự giận và họ nói, “Ông là người của Thượng đế. Chúng tôi đã quan sát ông, ông đã không bao giờ cầu nguyện. Nhưng chúng tôi đã không nói gì; chúng tôi cảm thấy rằng điều này sẽ là bất kính – ông được coi là người linh thiêng. Nhưng bây giờ điều đó là không thể chịu được. Tàu sắp chìm, và ông là người của Thượng đế – nếu ông cầu nguyện, lời cầu nguyện của ông sẽ được nghe. Sao ông không cầu nguyện?”
Nhà huyền bí nói, “Cầu nguyện từ sợ là bỏ lỡ toàn thể vấn đề, đó là lí do tại sao ta không cầu nguyện.”
Và thế rồi họ hỏi, “Thế thì tại sao ông không cầu nguyện khi không có vấn đề sợ?”
Ông ấy nói, “Ta là lời cầu nguyện, cho nên ta không thể cầu nguyện được. Chỉ những người không trong lời cầu nguyện mới có thể cầu nguyện. Nhưng phỏng có ích gì về lời cầu nguyện của họ? Nghi lễ trống rỗng! Ta là lời cầu nguyện, thực ra ta là lời cầu nguyện. Từng khoảnh khắc đều là lời cầu nguyện.”
Lời cầu nguyện của người Sufi cho cùng phẩm chất mà Atisha sẽ dùng cho từ nhận biết.
Cho nên vào buổi tối lại cám ơn, cám ơn toàn thể sự tồn tại. Với Atisha không có Thượng đế, nhớ lấy. Cho dù tôi dùng từ Thượng đế đó không phải là từ của Atisha; với Atisha toàn thể sự tồn tại là thiêng liêng, không có Thượng đế người.
Điều đó bao giờ cũng là thái độ của thiền nhân. Nếu bạn là người của lời cầu nguyện, sự tồn tại xuất hiện như Thượng đế, như người. Nếu bạn là người của thiền, sự tồn tại là không mang tính người, chỉ là cái toàn thể, sự thiêng liêng. Với người của lời cầu nguyện có Thượng đế; với người của nhận biết có tính Thượng đế nhưng không có Thượng đế.
H.G. Wells tương truyền đã nói rằng Phật Gautam đã là người phi Thượng đế nhất, vậy mà có tính Thượng đế nhất. Điều này là đúng – phi Thượng đế nhất vì ông ấy không bao giờ tin vào bất kì Thượng đế nào, vậy mà có tính Thượng đế nhất vì bản thân ông ấy đã là thiêng liêng. Bản thân ông ấy đã có tính Thượng đế như người ta đã bao giờ có thể là vậy hay đã bao giờ hi vọng là vậy.
Cho nên buổi tối cảm thấy biết ơn vì bất kì cái gì đã xảy ra trong ngày đi. Và hai điều nữa: nhớ khi nào bạn không nhận biết và không từ bi trong ngày – chỉ nhớ. Atisha không nói hối hận, chỉ nhớ thôi. Và để tôi nhắc lại cho bạn: khi trong Kinh Thánh Jesus nói đi nói lại “Repent-Hối hận!” đó là việc dịch sai từ tiếng Aramaic. Trong tiếng Anh nó đã lấy nghĩa khác toàn bộ, nghĩa đối lập đối xứng. Nó đã trở thành hối hận – “Cảm thấy mặc cảm!”
Trong tiếng Aramaic, repent đơn giản có nghĩa là quay lại, nhìn lại; có vậy thôi. Lấy cái nhìn lại: ngày qua rồi, nhìn lại. Chỉ quan sát lại, để ý khi nào bạn không trong nhận biết – điều đó sẽ giúp bạn ngày mai, nó sẽ tôn cao nhận biết của bạn. Và lưu ý khi nào bạn không trong từ bi – điều đó sẽ giúp bạn ngày mai để là từ bi hơn. Và cũng lưu ý khi nào bạn thành công trong việc là nhận biết và từ bi. Không cảm thấy bất kì tự hào nào về điều đó nữa – không mặc cảm, không tự hào. Vấn đề không phải là mặc cảm hay tự hào; nó đơn giản là nhìn lại ngày đã qua đi trước khi bạn đi vào giấc ngủ, chỉ nhìn lại, không đánh giá – cũng không kết án bản thân người ta là tội nhân, cũng không rất rất tự hào rằng “Hôm nay mình đã nhận biết thế, từ bi thế; mình đã làm nhiều hành vi tốt thế.” Không cái gì thuộc loại đó – chỉ điểm lại, điều đã xảy ra từ sáng tới tối. Đây cũng là phương pháp để trở nên nhận biết nhiều hơn.
Kiên nhẫn, dù bất kì cái nào trong hai điều này xuất hiện.
Nhớ, dù bạn thành công trong nhận biết hay bạn thất bại, kiên nhẫn đi. Không nóng vội, vì nóng vội sẽ không giúp đỡ. Chỉ quan sát một cách kiên nhẫn và chờ đợi trong tin cậy mênh mông rằng nếu chừng này có thể xảy ra, nhiều điều nữa là có thể. Lá khác sẽ được sinh ra ngày mai, hoa khác sẽ nở ra ngày mai.
Cũng nhớ rằng thân thể này không là thân thể duy nhất. Bạn đã có nhiều thân thể nữa trước đây, và bạn sẽ có nhiều thân thể nữa trong tương lai. Không có vội vàng. Kiên nhẫn đi, vì vội vàng chỉ có thể quấy rối mọi sự. Vội vàng sẽ không giúp đỡ, mà cản trở.
Quan sát hai qui tắc ngay cả với mạo hiểm mạng sống.
Hai qui tắc này về nhận biết và từ bi là có giá trị tới mức cho dù bạn đôi khi phải hi sinh mạng sống của bạn vì chúng, điều đó là xứng đáng với nó. Sự sống không là gì ngoài cơ hội để đạt tới nhận biết và từ bi. Nếu bạn không đạt tới nhận biết và từ bi, phỏng có ích gì mà tiếp tục sống? Nó là vô nghĩa.
Suy ngẫm về nó mà xem. Nếu người ta sẵn sàng, mải mê, cam kết sâu sắc để là nhận biết và từ bi tới mức người đó sẵn sàng hi sinh cuộc sống của mình, người đó sẽ vẫn còn không nhận biết lâu được không? Không thể được! Chính khoảnh khắc này, nếu sự mãnh liệt này có đó, nhận biết sẽ xảy ra từ sự mãnh liệt này. Sự mãnh liệt này sẽ toé lửa như ánh sáng bên trong, và từ ánh sáng đó, có việc rạng ngời của từ bi.
Cuộc sống trong bản thân nó là không có nghĩa. Nó có nghĩa chỉ nếu bạn có thể hát bài ca của vĩnh hằng, nếu bạn có thể toả ra hương thơm nào đó của điều thiêng liêng, của tính Thượng đế, nếu bạn có thể trở thành hoa sen – bất tử, vô thời gian. Nếu bạn có thể trở thành yêu thuần khiết, nếu bạn có thể làm đẹp sự tồn tại này, nếu bạn có thể trở thành phúc lành cho sự tồn tại này, chỉ thế thì cuộc sống có ý nghĩa; bằng không nó là vô nghĩa. Nó giống như vải vẽ trống rỗng: bạn có thể liên tục mang nó cả đời bạn và bạn có thể chết dưới trọng lượng của nó, nhưng giá trị là gì? Vẽ cái gì đó lên nó đi!
Nghĩa phải được tạo ra trong cuộc sống; nghĩa không được cho sẵn. Bạn được cho tự do, bạn được cho tính sáng tạo, bạn được cho sự sống. Mọi thứ được cần để tạo ra nghĩa đều được cho. Mọi chất liệu bản chất của nghĩa đều được cho, nhưng nghĩa không được cho, nghĩa phải được bạn tạo ra. Bạn phải trở thành người sáng tạo theo quyền riêng của bạn.
Và khi bạn trở thành người sáng tạo theo quyền riêng của bạn, bạn tham gia cùng Thượng đế, bạn trở thành một phần của Thượng đế.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.17
