Tại sao mọi người phải kìm nén điều siêu phàm? Cái gì đe doạ thế về thiên đường?
Có đấy. Có nhiều thứ đe doạ về thiên đường.
Mọi người rất sợ hạnh phúc. Bạn sẽ ngạc nhiên, vì bình thường bạn bao giờ cũng nói, ‘Tôi khao khát hạnh phúc. Tôi muốn mọi thứ là có thể trong cuộc sống.’ Nhưng quan sát riêng của tôi là… và nó không phải là của riêng một mình tôi, nó là quan sát của mọi người quan sát, của mọi thời đại. Tôi đã từng làm việc với hàng nghìn người, nhưng quan sát này trở nên mạnh hơn mọi ngày — rằng mọi người bám lấy khổ, họ không muốn là hạnh phúc.
Thật ra không ai cản trở họ khỏi việc là hạnh phúc — họ có thể hạnh phúc ngay bây giờ, không cái gì thiếu. Nhưng họ bám vào khổ. Họ nói về hạnh phúc — vì họ khổ, cho nên một cách tự nhiên họ nói về hạnh phúc. Họ càng khổ, họ càng nói về hạnh phúc, họ càng tìm và kiếm và họ càng tạo ra nhiều ồn ào hơn — ‘Tôi muốn hạnh phúc. Tôi muốn hạnh phúc.’ Nhưng họ không bỏ khổ mà họ đang mang — và chừng nào họ chưa bỏ nó, họ không thể trở nên hạnh phúc được.
Bạn không thể trở nên hạnh phúc với tâm trí khổ. Hạnh phúc không ở đâu đó chờ đợi bạn. Hạnh phúc chính là thiếu vắng khổ, có vậy thôi — một khi bạn dừng việc tạo ra khổ, bạn hạnh phúc. Hạnh phúc là bản tính của con người. Bạn không cần lo nghĩ về hạnh phúc chút nào, nó đã có đó rồi. Nó là trong tim bạn — bạn chỉ phải dừng việc là bất hạnh, bạn phải dừng sự vận hành của cơ chế này, cái tạo ra bất hạnh.
Nhưng không ai dường như sẵn sàng cho điều đó. Mọi người nói, ‘Tôi muốn hạnh phúc.’ Điều đó cũng dường như bạn liên tục nói, ‘Tôi muốn mạnh khoẻ’ — và bạn liên tục bám vào bệnh của bạn, và bạn không cho phép bệnh ra đi. Nếu bác sĩ kê đơn cho thuốc, bạn vứt thuốc đi; bạn không bao giờ cho phép bất kì đơn thuốc nào. Bạn không bao giờ đi dạo buổi sáng, bạn không bao giờ đi bơi, bạn không bao giờ chạy trên bãi biển, bạn không bao giờ tập bất kì thể dục nào. Bạn liên tục ăn một cách ám ảnh, bạn liên tục phá huỷ sức khoẻ của bạn — và lặp đi lặp lại bạn liên tục hỏi chỗ để tìm ra mạnh khoẻ. Nhưng bạn không thay đổi cơ chế tạo ra không mạnh khoẻ.
Mạnh khoẻ không phải là cái gì đó để được đạt tới ở đâu đó, nó không phải là đối thể. Mạnh khoẻ là cách sống khác toàn bộ. Cách bạn đang sống tạo ra bệnh, cách bạn đang sống tạo ra khổ.
Chẳng hạn, mọi người tới tôi và họ nói họ muốn là hạnh phúc, nhưng họ không thể bỏ ghen tị của họ. Nếu bạn không thể bỏ được ghen tị của bạn, yêu sẽ không bao giờ tăng trưởng — cỏ dại ghen tị sẽ phá huỷ hoa hồng của yêu. Và khi yêu không tăng trưởng, bạn sẽ không hạnh phúc. Vì ai có thể hạnh phúc mà không có tăng trưởng của yêu? Chừng nào hoa hồng đó chưa nở bung trong bạn, chừng nào hương thơm đó chưa được thoát ra, bạn không thể hạnh phúc.
Bây giờ mọi người muốn hạnh phúc — nhưng chỉ bằng việc chờ đợi, bạn không thể có được nó. Việc muốn là không đủ. Bạn sẽ phải nhìn vào trong hiện tượng khổ của bạn, cách bạn tạo ra nó — cách ngay chỗ đầu tiên bạn trở nên khổ, cách bạn liên tục trở thành khổ mọi ngày — kĩ thuật của bạn là gì? Vì hạnh phúc là hiện tượng tự nhiên — nếu ai đó hạnh phúc không có kĩ năng trong nó, nếu ai đó hạnh phúc điều đó không cần tri thức chuyên gia để là hạnh phúc.
Con vật là hạnh phúc, cây là hạnh phúc, chim là hạnh phúc. Toàn thể sự tồn tại là hạnh phúc, ngoại trừ con người. Chỉ con người là láu lỉnh thế để tạo ra bất hạnh — không ai khác dường như khéo thế. Cho nên khi bạn hạnh phúc điều đó là đơn giản, điều đó là hồn nhiên, nó không là cái gì để khoe khoang. Nhưng khi bạn bất hạnh, bạn đang làm điều lớn lao cho bản thân bạn; bạn đang làm cái gì đó thực sự khó.
Nghe phát biểu của tôi: Là khổ cần tri thức chuyên gia lớn, là khổ cần láu lỉnh và tinh ranh lớn. Là khổ là rất khó — tapascharya. Là khổ là rất khó — cách mọi người xoay xở được gần như là phép màu.
Là hạnh phúc là rất đơn giản. Nhìn vào mắt bò mà xem. Nhìn đấy, chó liên tục nghỉ ngơi. Nhìn mèo, cách nó kêu gừ gừ. Mọi thứ dường như là hạnh phúc và không có vấn đề gì về điều đó! Ngoại trừ con người.
Cho nên điều đầu tiên cần được hiểu: mọi người sợ hạnh phúc. Tại sao? Có điều tinh vi cần được nhớ: trong khổ bạn hiện hữu — đó là lí do tại sao bạn bám vào khổ. Trong hạnh phúc bạn biến mất — đó là lí do tại sao bạn sợ hạnh phúc. Trong hạnh phúc bản ngã không thể tồn tại. Bản ngã là phi tự nhiên, bản ngã là nhân tạo, bản ngã không thực sự có đó, nó chỉ là niềm tin. Khi bạn khổ, mọi khổ và mọi thứ giả tạo của khổ trở thành cái chống đỡ cho bản ngã. Bản ngã có thể tồn tại cùng với khổ — mọi sự diễn ra ổn thoả hoàn hảo, chúng là trong hoà điệu. Nếu khổ biến mất mọi cái chống đỡ biến mất, và lâu đài của bản ngã bắt đầu sụp đổ.
Trong hạnh phúc, không ai có bản ngã. Bạn đã không quan sát điều đó sao? Vì tôi nghĩ, đôi khi… những khoảnh khắc đó là hiếm hoi, nhưng chúng vẫn có đó — đôi khi bạn hạnh phúc bạn đã không quan sát sao? cách bạn hoàn toàn không có đó khi bạn hạnh phúc. Đôi khi nghe nhạc, cửa sổ mở ra và bạn hạnh phúc. Trong khoảnh khắc đó bạn không hiện hữu — âm nhạc hiện hữu, bạn không hiện hữu. Múa, một khoảnh khắc tới như làn gió thoảng, và bạn được thấm đẫm với cái gì đó không biết… phúc lành trút lên bạn. Điệu múa hiện hữu, người múa không còn nữa.
Đôi khi trên núi, hay đôi khi ở bãi biển chỉ tắm nắng, bạn biến mất. Những khoảnh khắc đó của việc thiếu vắng bạn là những khoảnh khắc của hạnh phúc, phúc lạc, của cực lạc. Không phải là bạn có đó, và bạn hạnh phúc đâu, không. Không ai có thể là hạnh phúc và hiện hữu. Hạnh phúc hiện hữu, thế thì bạn không hiện hữu — bạn không bao giờ gặp hạnh phúc đâu. Bạn có thể rất rất khéo với bất hạnh, khổ. Khổ và bạn có thể cùng tồn tại với nhau — thật ra bạn không thể tồn tại một cách tách rời khổ. Do đó mọi người liên tục bám lấy khổ. Mọi người thực sự khao khát địa ngục.
George Bernard Shaw tương truyền đã nói, ‘Nếu tôi sẽ là người thứ hai trong hàng đợi vào cõi trời thế thì tôi không muốn vào cõi trời đâu. Nếu tôi có thể là người đầu tiên vào địa ngục thế thì tôi sẽ chọn địa ngục — nhưng tôi muốn là người đầu tiên.’ Địa ngục là được, chấp nhận được; nhưng là người thứ hai sau bất kì người nào là không chấp nhận được. Và đấy không chỉ là George Bernard Shaw nói điều đó — đây là ham muốn của mọi con người.
Bạn sẵn sàng đi vào địa ngục, địa ngục là được — nếu bạn có thể tồn tại như bản ngã. Trong cõi trời bạn không thể tồn tại như bản ngã.
Tại sao mọi người phải kìm nén điều siêu phàm? Vì với điều siêu phàm bạn biến mất. Và một điều nữa: mọi người không chỉ đè nén điều siêu phàm, họ đè nén cả điều tự nhiên nữa. Bây giờ, điều này phải được hiểu theo cách nào đó….
Con người có ba tầng ý thức. Ý thức thông thường được gọi là tâm trí có ý thức. Dưới nó là tâm trí vô thức, trên nó là tâm trí siêu thức. Giữa hai tầng này, siêu thức và vô thức, là tâm trí có ý thức nhỏ bé bị kẹp ở giữa. Nó là một mảnh rất nhỏ. Vô thức là bao la, có tính đại dương; siêu thức cũng vậy là bao la, có tính đại dương. Giữa hai tầng này ý thức chỉ là một thứ nhỏ bé, như hòn đảo — hòn đảo bản ngã.
Nếu bạn đi vào trong vô thức, ý thức biến mất — hòn đảo này biến mất, dường như hòn đảo này đã không thực sự là hòn đảo mà chỉ là tảng băng lớn. Nếu bạn đi vào trong vô thức, nó biến mất. Do đó, mọi người sợ cái tự nhiên nữa. Họ sợ Thượng đế nhiều như họ sợ dục, họ sợ lời cầu nguyện nhiều như họ sợ yêu. Họ sợ, nhưng lí do là cùng một — họ sợ nếu họ rơi xuống dưới ý thức, nếu họ cho phép vô thức vận hành, thế thì họ không còn đó nữa. Thế thì bản ngã của họ tan chảy và biến mất.
Khi làm tình, bạn không hiện hữu — trừ phi bạn là người đạo đức và người thuần khiết đạo đức. Khi làm tình bạn biến mất, bạn tan chảy. Có rung động lớn nhưng bạn không có đó, có nhịp đập rộn ràng lớn nhưng bạn không hiện hữu. Có cực thích… nhưng bạn không hiện hữu. Điệu vũ sinh lực, nhịp điệu lớn, sự hài hoà — cái gì đó không được nghe thấy lại được nghe thấy, cái gì đó không được biết tới lại được nếm trải… nhưng bạn không hiện hữu. Do đó có sợ cái vô thức.
Và cùng điều này xảy ra khi bạn đi ra ngoài ý thức và bạn đi hướng tới điều siêu phàm — đi tới Thượng đế, lời cầu nguyện, thiền. Lần nữa cùng nỗi sợ này, bạn sẽ bị tan chảy.
Với vô thức đôi khi bạn có thời hạn. Vì với vô thức có một điều hay — bạn biến mất, nhưng bạn có thể quay lại. Trong một điều cả vô thức và siêu thức là như nhau — rằng bạn biến mất trong cả hai. Trong một điều chúng là khác — với vô thức bạn biến mất chỉ trong một khoảnh khắc, thế rồi bạn lại quay lại, trở về nhà. Lần nữa hòn đảo là an toàn và bạn là cùng người cũ. Nó chỉ là nhất thời, cuộc hành hương này chỉ mất vài khoảnh khắc.
Cho nên đôi khi mọi người có thời hạn với vô thức, nhưng với siêu thức họ liên tục né tránh nó. Vì một khi bạn đi vào trong nó bạn bị mất mãi mãi. Gate gate paragate parasangate bodhi svaha — qua rồi, qua rồi, qua mãi mãi; qua mãi mãi, không bao giờ quay lại. Do đó có sợ, cực kì sợ hãi. Nhưng sợ này phải bị bỏ đi, bằng không bạn sống trong địa ngục — và bạn sống ở đó từ chọn lựa riêng của bạn. Bạn sống trong khổ, và đây là quyết định của bạn.
Toàn thể nỗ lực của tôi ở đây là để làm cho bạn tỉnh táo thấy khổ tồn tại thế nào. Nó tồn tại cùng với hỗ trợ của bạn, với cộng tác của bạn; nó không thể tồn tại một mình. Bạn tồn tại với hỗ trợ của nó, nó tồn tại với hỗ trợ của bạn — đó là mưu đồ giữa bản ngã và khổ. Bạn đã không quan sát điều đó sao? Mọi người nói nhiều về khổ của họ hơn họ nói về hạnh phúc của họ. Thật ra họ không nói về hạnh phúc của họ. Mọi người liên tục nói và làm cho nhau chán về khổ của họ, bệnh của họ, thế này thế nọ.
Tôi đã nghe nói về một người đàn bà đi tới bác sĩ, và bác sĩ nói, ‘Cái gì sai với bà vậy?’ Bà ấy nói, ‘Đừng bận tâm về cái gì sai — cứ cắt cái gì đó đi.’
Bác sĩ nói, ‘Nhưng bà ngụ ý gì? Để làm gì? Bà đã phát điên sao?’ Bà ấy nói, ‘Cái gì cũng được — cắt amidan, hay cắt ruột thừa, bất kì cái gì cũng được. Nhưng tôi mệt về nghe các câu chuyện của người khác về việc mổ của họ. Bất kì khi nào tôi gặp một bà, bà ấy liên tục nói về amidan của bà ấy đã được cắt ra sao, và tôi phải nghe toàn thể câu chuyện này. Ruột thừa của ai đó đã được cắt… và toàn thể câu chuyện này. Và tôi chẳng có gì để nói. Cắt bất kì cái gì đi, để tôi cũng có cái gì đó mà nói tới.’
Mọi người nói về khổ của họ và cảm thấy rất thoải mái. Vì họ càng có khổ, họ càng hiện hữu: Họ phóng đại khổ của họ. Bạn có thể thấy điều đó trong bản thân bạn — khi bạn nói về khổ của bạn, bạn phóng đại nó lên, bạn làm nó có vẻ lớn hơn, bạn khuếch đại nó lên.
Tôi có một bà bạn đồng nghiệp khi tôi còn là giáo sư trong đại học. Và bà ấy thường làm cho tôi phát chán về các ốm bệnh của bà ấy và…. Một hôm tôi gọi điện thoại cho chồng bà ấy — chồng bà ấy là một luật sư rất nổi tiếng — và tôi bảo ông ấy, ‘Vợ ông đã hành hạ tôi như bất kì cái gì. Bất kì khi nào bà ấy thấy tôi bà ấy lập tức bắt đầu — chỉ vì lịch sự tôi phải nghe mọi thứ vô nghĩa này.’
Ông chồng cười. Ông ấy nói, ‘Đó là lí do tại sao tôi cảm thấy hơi chút được nguôi ngoai — vậy là bà ấy đang làm điều đó cho ông! Nhưng đừng tin bà ấy! Nếu bà ấy nói ‘ung thư’ cứ nghĩ rằng bà ấy phải bị đau đầu hay cái gì đó, đừng… đừng tin bà ấy! Bản thân tôi thường tin vào bà ấy, lúc ban đầu.’
Bà ấy phóng đại nhiều thế. Nhưng tại sao mọi người phóng đại khổ của họ? Khổ càng lớn, họ càng lớn. Họ đang đối diện nhiều rắc rối thế, nhiều thách thức thế — họ đang tranh đấu cuộc chiến lớn. Họ phóng đại kẻ thù vì chỉ bằng việc phóng đại kẻ thù họ trở thành lớn hơn. Và thế thì họ chinh phục kẻ thù.
Nếu nó chỉ là đau đầu bình thường và bạn chinh phục nó, phỏng có ích gì? Nếu nó là ung thư và bạn chinh phục nó, thế thì bạn có cái gì đó, cái gì đó như phép màu.
Quan sát, và dừng việc vận hành của những cơ chế này. Đừng bao giờ nói về khổ của bạn – không đáng nói về nó chút nào, nó chỉ đáng quên lãng. Đừng bao giờ chú ý quá nhiều tới khổ của bạn, vì nếu bạn chú ý, bạn đang nuôi nó. Chú ý là thức ăn — nếu bạn chú ý tới bất kì cái gì, nó trở thành mạnh hơn.
Đừng bao giờ nuôi dưỡng khổ của bạn bằng việc chú ý tới nó. Cứ vẫn còn xa cách, không quan tâm. Cho dù nó có đó, điều đó là được, vẫn còn không quan tâm đi. Và dần dần, bạn sẽ ngạc nhiên — khổ lớn sẽ bắt đầu trở nên nhỏ hơn, nhỏ hơn, nhỏ hơn… một ngày nào đó đột nhiên nó đã biến mất. Bạn đã giúp nó ở đó bằng việc cho nó sự chú ý.
Nhớ, chú ý thực sự là thức ăn, chất nuôi dưỡng. Bây giờ có những thực nghiệm khoa học chứng minh sự kiện rằng chú ý là thức ăn. Bạn chú ý tới bất kì cái gì, và nó tăng trưởng. Bây giờ họ thậm chí nói cây tăng trưởng nhanh hơn nếu người làm vườn chú ý tới. Nếu người làm vườn đặc biệt chú ý tới một cây, các cây khác sẽ không tăng trưởng nhanh như cây này sẽ tăng trưởng.
Bạn có thể tự bản thân bạn làm thực nghiệm — nó không phải là vấn đề lớn, bạn không cần có phòng thí nghiệm lớn cho việc đó. Bạn cứ chọn mười cây có cùng kích cỡ và chú ý tới một cây thôi. Tưới nước cho mọi cây, bón phân cho mọi cây — nhưng chú ý tới một cây. Đôi khi chăm nom cây đó, ôm nó, hôn nó, chú ý tới nó. Ngồi cạnh bên, chuyện trò với nó, hát bài hát cho nó. Và bạn sẽ ngạc nhiên — các nhà khoa học đã từng ngạc nhiên — cây đó mọc nhanh hơn. Trong vòng vài tháng nó sẽ gấp đôi kích cỡ của mọi cây khác. Chúng đã bị bỏ mặc — không phải là bạn đã quên không tưới nước cho chúng; mọi thứ là hệt như nhau. Chỉ một điều bị thiếu: sự chú ý đã không được dành cho.
Đó là lí do tại sao trẻ em lớn nhanh hơn khi chúng ở cùng mẹ chúng. Bạn có thể cho chúng một người vú nuôi, người sẽ làm mọi chăm sóc — có thể còn tốt hơn bản thân người mẹ, vì cô ấy là người được huấn luyện, cô ấy biết cách chăm sóc. Nhưng cái gì đó bị thiếu: người vú nuôi không thể cho sự chú ý như người mẹ có thể cho. Người mẹ có thể là người không được huấn luyện, nhưng đó không phải là vấn đề — đứa trẻ biết rằng mẹ liên tục chú ý, đứa trẻ cảm thấy quan trọng. Nó biết mẹ ở quanh, nó có thể tin cậy. Cái ôm của mẹ, hơi ấm của mẹ, và chính sự chú ý, làm cho nó cảm thấy được kính trọng.
Nó được cần tới. Ai đó cần nó, hạnh phúc của ai đó cần nó. Nếu nó không có đó mẹ trở nên bất hạnh, nếu nó ốm mẹ bất hạnh. Cho nên nó không phải là vô dụng trên thế giới này, ai đó phụ thuộc vào nó. Ai đó có đầu tư vào trong nó — có ai đó sẽ bất hạnh nếu nó không có đó, nó đang làm cho ai đó hạnh phúc. Khi bạn cảm thấy được cần, bạn cảm thấy ấm lòng. Có nhu cầu được cần tới — sự chú ý cho nó điều chắc chắn rằng nó được cần tới. Không có nó người mẹ chắc sẽ không là cùng người đàn bà. Cô ấy chắc sẽ không mỉm cười, và cô ấy chắc sẽ không chạy như thế này, như cô ấy chạy quanh nó; cô ấy sẽ buồn và khổ. Cho nên nó là có ý nghĩa; nó đã mang nghĩa tới thế giới.
Khi bạn yêu người đàn bà cô ấy trở nên đẹp hơn. Khi người đàn bà yêu bạn, bạn trở nên duyên dáng hơn, đột nhiên mọi vụng về của bạn mất đi. Bạn trở nên sạch sẽ hơn — bạn tắm mọi ngày, bạn đánh răng cẩn thận hơn, bây giờ bạn lo nghĩ liệu bạn có vã mồ hôi nhiều quá không.
Bạn thay đổi qua đêm nếu người đàn bà rơi vào yêu bạn. Cái gì xảy ra? Cô ấy chú ý tới bạn, bạn trở thành quan trọng. Bây giờ đôi mắt kia đang chờ đợi bạn — bạn phải thoả mãn cho đôi mắt kia, hạnh phúc của chúng phụ thuộc vào bạn. Bạn không chỉ là không liên quan trong thế giới này, bạn được cần. Bạn là điều phải có ở đây — không có bạn thế giới chắc sẽ không cùng là vậy. Đột nhiên, ý nghĩa, niềm vinh quang, nảy sinh quanh bạn; bạn được bao quanh bởi hào quang. Bạn có thể thấy trong người đàn ông liệu anh ta đang trong yêu hay không. Chỉ bằng việc quan sát anh ta bạn có thể thấy liệu anh ta có đang trong yêu hay không. Khi người đàn ông không trong yêu anh ta trở thành lờ phờ. Chân anh ta mất điệu vũ, anh ta trở thành thẫn thờ, không có niềm vui, anh ta không sôi sục. Anh ta không còn có cánh nào, cánh của anh bị què.
Nhưng khi người đàn ông trong yêu, đột nhiên anh ta có cánh. Lại mơ, lại thơ nảy sinh. Không có một người đàn ông hay đàn bà nào trên thế gian mà đã không trở nên có tính thơ ca khi người đó trong yêu. Thật ra những người được gọi là nhà thơ là những người đang trong yêu liên tục. Đối thể của họ có thể là bất kì cái gì — có thể là tự nhiên, có thể là Thượng đế, có thể là đàn bà, có thể chỉ là nhân loại — nhưng những người được biết tới là nhà thơ là những người liên tục ở trong yêu. Do đó, họ vẫn còn có tính thơ ca. Ngoài ra mọi người đều có tính thơ ca — bạn chỉ làm mất dấu vết của yêu, và thơ ca bị mất.
Chú ý là thức ăn, thức ăn rất tinh tế. Nhớ điều đó: Đừng chú ý tới điều tiêu cực, đừng chú ý tới khổ của bạn.
Đừng nói về nó, đừng khuếch đại nó — bạn đang phá huỷ bản thân bạn đấy, nó có tính tự phá huỷ. Bỏ mặc nó đi, và bị bỏ mặc nó chết. Là dửng dưng với nó. Dửng dưng là chất độc — nếu bạn muốn phá huỷ nó, huấn luyện bản thân bạn vào trong dửng dưng nhiều hơn với nó.
Quan tâm nhiều hơn tới hạnh phúc, chú ý nhiều hơn tới hạnh phúc đi. Những hạnh phúc nhỏ nên được trao cho mọi chú ý — những khoảnh khắc nhỏ, nhưng bạn phải hội tụ toàn thể sinh lực của bạn vào trong chúng, bạn phải rót bản thân bạn hoàn toàn vào trong chúng. Và chúng sẽ tăng trưởng, và chúng sẽ lan toả khắp sự sống của bạn.
Thiên đường không phải là cái gì đó mang tính địa lí, nó không ở đâu đó đằng kia — thiên đường là cách sống, cũng như địa ngục là cách sống. Địa ngục là ở đây, và thiên đường là ở đây. Và đôi khi có thể là bạn ở trong địa ngục và người ngồi cạnh bạn có thể ở trong cõi trời. Cho nên cõi trời và địa ngục không phải là tách rời. Chúng là những trạng thái tâm lí, cách sống, và điều đó là tuỳ ở bạn.
Từ “Thiền: Con đường của nghịch lí”, t.2, ch.6
