Thiền là vô khái niệm, vô trí tuệ. Nó là tôn giáo duy nhất trên thế giới thuyết giảng về sự lập tức; lập tức từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc; hiện diện trong khoảnh khắc, không quá khứ, không tương lai.
Nhưng mọi người đã sống cùng thượng đế học. Và những thượng đế học đó giữ họ vẫn là trẻ con, chúng không cho phép họ trưởng thành. Bạn không thể trưởng thành bằng việc bị giới hạn trong thượng đế học, bằng việc là người Ki tô giáo hay người Hindu hay người Mô ha mét giáo hay thậm chí là Phật tử. Bạn không thể trưởng thành; bạn không có đủ không gian để trưởng thành. Bạn bị giới hạn rất nhiều, trong không gian rất hẹp; bạn bị cầm tù.
Một linh mục trẻ lấy một trăm nghìn đô la từ két sắt nhà thờ và làm mất nó trên thị trường chứng khoán. Thế rồi cô vợ đẹp của anh ta bỏ anh ta. Trong thất vọng anh ta đi ra sông và định nhảy xuống từ cầu thì anh ta bị một người đàn bà trong bộ áo choàng mầu đen với bộ mặt nhăn nheo và tóc xoã hoa râm ngăn lại.
‘Đừng nhảy,’ bà ấy the thé nói. ‘Ta là phù thuỷ đây, và ta sẽ ban cho anh ba điều ước nếu anh làm cái gì đó cho ta!’
‘Tôi chả giúp được gì đâu,’ anh ta đáp.
‘Đừng có đần,’ bà ấy nói. ‘Alakazam! Tiền trở lại hầm mộ nhà thờ. Alakazam! Vợ anh ở nhà đang đợi anh với tình yêu trong tim cô ấy. Alakazam! Anh bây giờ có hai trăm nghìn đô la trong ngân hàng!’
‘Điều đó là kì-ì-ì diệu,’ linh mục nói lắp. ‘Tôi có thể làm gì cho bà?’
‘Dành đêm nay làm tình với ta.’
Ý nghĩ về ngủ với mụ phù thuỷ già móm thật kinh tởm, nhưng chắc chắn xứng đáng với điều đó, cho nên họ ẩn dật ở một khách sạn cạnh đó. Đến sáng, thử thách khó chịu đã qua, linh mục mặc quần áo định đi về nhà thì con dơi trong giường nói, ‘Cu con nói xem, cu bao nhiêu tuổi?’
‘Tôi bốn mươi hai!’ anh ta đáp. ‘Sao vậy?’
‘Cu chưa lớn mà tin vào phù thuỷ sao?’
Đó là điều xảy ra. Nếu bạn tin vào Thượng đế bạn có thể tin vào phù thuỷ, đó là cùng một gói. Nếu bạn có thể tin vào một loại vô nghĩa, bạn có thể tin vào mọi loại vô nghĩa. Nhưng bạn không bao giờ trưởng thành. Bạn vẫn còn vị thành niên.
Thiền ngụ ý trưởng thành. Thiền ngụ ý bỏ mọi ao ước và thấy cái gì đang là hoàn cảnh. Đừng mang mơ của bạn vào trong thực tại. Lau sạch mắt bạn hoàn toàn khỏi mơ để cho bạn có thể thấy cái gì là hoàn cảnh. Cái đây này đó được gọi là konomama hay sonomama. Kono hay sonomama nghĩa là tính đây này của một vật – thực tại trong tính đây này của nó. Mọi ý thức hệ ngăn cản bạn khỏi việc thấy. Các ý thức hệ toàn là khăn bịt mắt, chúng cản trở cái nhìn của bạn. Người Ki tô giáo không thể thấy được, người Hindu cũng không thể thấy được, người Mô ha mét giáo cũng không thấy được. Vì bạn là đầy những ý tưởng thế, bạn liên tục thấy điều bạn muốn thấy, bạn liên tục thấy điều không có đó, bạn liên tục phóng chiếu, bạn liên tục diễn giải, bạn liên tục tạo ra thực tại riêng tư của riêng bạn, điều không có đó. Việc này tạo ra một loại không lành mạnh. Trong một trăm cái gọi là thánh nhân của bạn, chín mươi chín người là người không lành mạnh.
Thiền mang lành mạnh cho thế giới, hoàn toàn lành mạnh. Nó bỏ đi mọi ý thức hệ. Nó nói: ‘Là trống rỗng. Nhìn mà không có ý tưởng nào. Nhìn vào trong bản chất của mọi thứ mà không có ý tưởng nào, không định kiến nào, không giả định trước.’ Không bị bận tâm – đó là một trong những điều nền tảng. Cho nên thượng đế học phải bị bỏ đi bằng không bạn vẫn còn bị bận tâm.
Bạn có thể thấy ra vấn đề không? Nếu bạn có ý tưởng, có mọi khả năng rằng bạn sẽ tìm thấy nó trong thực tại – vì tâm trí là rất, rất sáng tạo. Tất nhiên, sáng tạo đó sẽ chỉ trong tưởng tượng. Nếu bạn đang tìm Christ bạn có thể bắt đầu có linh ảnh về Christ, và chúng sẽ toàn là tưởng tượng. Nếu bạn đang tìm Krishna bạn sẽ bắt đầu thấy Krishna, và chúng sẽ toàn là tưởng tượng.
Thiền là rất thực tế. Nó nói rằng tưởng tượng phải bị bỏ đi. Tưởng tượng tới từ quá khứ của bạn. Từ thời thơ ấu bạn đã bị ước định theo những ý tưởng nào đó. Từ thời thơ ấu bạn đã được đưa tới nhà thờ, tới đền chùa, tới nhà thờ Hồi giáo; bạn đã được đưa tới học giả, bác học, tu sĩ; bạn đã bị ép buộc nghe buổi thuyết pháp – mọi thứ đã được ném vào trong tâm trí bạn. Bị đè nặng với mọi điều đó, không đi tới thực tại – nói cách khác bạn sẽ không bao giờ đi tới biết thực tại là gì.
Dỡ gánh nặng đi. Việc dỡ gánh nặng đó là Thiền.
Một mục sư về Phúc âm đang tiến hành buổi lễ tôn giáo trong nhà thương điên cho những người điên. Bài nói của ông ta đột nhiên bị ngắt quãng bởi một người bị giam giữ đang kêu lên một cách hoang dã, ‘Tôi nói, chúng tôi đã nghe chuyện vớ vẩn này rồi?’
Ông mục sư, ngạc nhiên và bối rối, quay sang người trông nom và nói, ‘Tôi thôi nói chứ?’
Người trông nom đáp, ‘Không, không, cứ làm tiếp đi, điều đó sẽ không xảy ra nữa đâu, ít nhất không trong bảy năm. Người đó chỉ có một khoảnh khắc lành mạnh cứ mỗi bẩy năm.
Thực sự rất khó là lành mạnh trong một thế giới không lành mạnh.
Thiền là đơn giản vậy mà khó. Đơn giản khi có liên quan tới Thiền – nó là điều đơn giản nhất, đơn sơ nhất, vì nó là thứ tự phát – nhưng rất khó vì tâm trí bị ước định của bạn, vì thế giới không lành mạnh trong đó chúng ta đang sống, bởi điều chúng ta đã được nuôi dưỡng lớn lên, bởi điều chúng ta đã bị làm biến chất.
Điều thứ hai: Thiền không là triết lí, nó là thơ ca. Nó không đề nghị, nó đơn giản thuyết phục. Nó không tranh cãi, nó đơn giản hát bài ca riêng của nó. Nó là thẩm mĩ tới chính cốt lõi, nó không phải là khổ hạnh. Nó không tin vào việc là cao ngạo, hung hăng với thực tại, nó tin vào yêu. Nó tin rằng nếu chúng ta tham gia cùng thực tại, thực tại hiển lộ các bí mật của nó cho chúng ta. Nó tạo ra ý thức tham gia. Nó là thơ ca, nó là thơ ca thuần khiết – cũng như nó là tôn giáo thuần khiết.
Thiền rất rất quan tâm tới cái đẹp – ít quan tâm tới chân lí, quan tâm nhiều tới cái đẹp. Tại sao? Vì chân lí là biểu tượng khô khan. Nó không chỉ là khô khan trong bản thân nó nhưng những người trở nên quan tâm quá nhiều tới chân lí cũng trở thành khô khan. Họ bắt đầu chết. Tim họ co lại, nhựa sống của họ không còn chảy. Họ trở thành không có tình yêu, họ trở thành bạo hành, và họ bắt đầu đi ngày càng nhiều vào trong cái đầu.
Và Thiền không là chuyện cái đầu, nó là thứ toàn bộ. Không phải là đầu bị phủ nhận, nhưng đầu phải được để đúng chỗ của nó. Đầu không được đưa ra bất kì qui chế chi phối nào. Nó phải vận hành với tính toàn bộ. Ruột là quan trọng như đầu, chân là quan trọng như đầu, tim là quan trọng như đầu. Cái toàn bộ phải vận hành như một cơ thể. Không ai phải bị chi phối.
Triết lí là hướng đầu; thơ ca nhiều tính toàn bộ hơn. Thơ ca có nhiều dòng chảy cho nó. Thơ ca quan tâm nhiều hơn tới cái đẹp. Và cái đẹp là bất bạo hành và cái đẹp là yêu và cái đẹp là từ bi.
Người tìm kiếm Thiền nhìn vào trong thực tại để tìm ra cái đẹp… trong những tiếng hót của chim, trong cây, trong điệu múa của công, trong mây, trong sét, trong biển, trong cát. Nó cố tìm cái đẹp.
Một cách tự nhiên, tìm cái đẹp có tác động khác toàn bộ. Khi bạn đang tìm chân lí bạn nhiều nam tính hơn; khi bạn tìm cái đẹp, bạn nhiều nữ tính hơn. Khi bạn tìm chân lí bạn quan tâm nhiều tới lí trí; khi bạn tìm cái đẹp bạn phải mỗi lúc quan tâm nhiều hơn tới trực giác. Thiền mang nữ tính. Thơ ca mang nữ tính. Triết học rất nam tính, rất năng nổ. Nó là tâm trí nam tính.
Thiền có tính thụ động – đó là lí do tại sao trong Thiền, việc ngồi trở thành một trong những cách thiền quan trọng nhất. Chỉ ngồi – toạ thiền. Thiền nhân nói rằng nếu bạn đơn giản ngồi không làm gì, mọi sự sẽ xảy ra. Mọi sự sẽ xảy ra theo cách riêng của chúng; bạn không cần đi theo chúng, bạn không cần tìm kiếm chúng, bạn không cần dò tìm chúng. Chúng sẽ tới. Bạn đơn giản ngồi. Nếu bạn có thể ngồi một cách im lặng, nếu bạn có thể rơi vào trong nghỉ ngơi vô cùng, nếu bạn có thể ‘thả lỏng’ bản thân bạn, nếu bạn có thể bỏ mọi căng thẳng và trở thành vũng năng lượng im lặng, không đi đâu, không tìm cái gì, Thượng đế bắt đầu rót vào trong bạn. Từ mọi nơi Thượng đế xô tới bạn. Chỉ ngồi, không làm gì, xuân tới và cỏ tự nó mọc lên.
Và nhớ, khi Thiền nói ‘chỉ ngồi’ nó ngụ ý chỉ ngồi – không cái gì khác, thậm chí không mật chú. Nếu bạn đang nhẩm mật chú bạn không chỉ ngồi, bạn lại đang lâm vào chuyện vớ vẩn nào đó, lại trong việc tâm trí nào đó. Nếu bạn không làm bất kì cái gì…. Ý nghĩ đang tới, tới đi; chúng đang đi, đi đi – nếu chúng tới, tốt; nếu chúng không tới, tốt. Bạn không quan tâm tới cái gì đang xảy ra, bạn đơn giản ngồi đó. Nếu bạn cảm thấy mệt bạn nằm ra. Nếu bạn cảm thấy chân bạn căng cơ bạn duỗi chúng ra. Bạn vẫn còn tự nhiên. Thậm chí không theo dõi. Không làm bất kì nỗ lực thuộc bất kì loại nào. Đó là điều họ ngụ ý bởi chỉ ngồi. Chỉ ngồi nó xảy ra.
Thiền là cách tiếp cận nữ tính và tôn giáo về căn bản là nữ. Khoa học là nam, triết học là nam – tôn giáo là nữ. Mọi cái là đẹp trong thế giới – thơ ca, hội hoạ, múa – tất cả đã bắt nguồn từ tâm trí nữ tính.
Điều đó có thể đã không tới từ đàn bà vì đàn bà chưa được tự do để sáng tạo. Ngày của họ đang tới. Khi Thiền trở nên ngày càng có ý nghĩa hơn trên thế giới, tâm trí nữ tính sẽ có sự bột phát lớn, bùng nổ lớn.
Mọi thứ đi vào sự cùng nhau. Quá khứ đã từng bị chi phối bởi nam – do đó có Hồi giáo và Ki tô giáo và Hindu giáo. Tương lai sẽ nhiều nữ tính hơn, hiền dịu hơn, thụ động hơn, thảnh thơi hơn, thẩm mĩ hơn, thơ ca hơn. Trong bầu không khí thơ ca đó Thiền sẽ trở thành điều có ý nghĩa nhất trên thế giới.
Triết học là logic; thơ ca là yêu. Triết học mổ xẻ, phân tích; thơ ca tổng hợp, đặt mọi thứ vào cùng nhau. Triết học về căn bản mang tính phá huỷ; thơ ca cho sự sống. Phân tích là phương pháp của triết học – và nó là phương pháp của khoa học, phương pháp của các nhà phân tâm. Sớm hay muộn phân tâm học sẽ phải bị thay thế bởi tổng hợp tâm lí sâu sắc hơn. Assagioli là đúng hơn Sigmund Freud vì tổng hợp gần chân lí hơn. Thế giới là một. Nó là một thể thống nhất. Không cái gì là tách rời. Mọi thứ đập cùng nhau. Chúng ta được nối lẫn với nhau, liên móc nối. Toàn thể sự sống là một mạng lưới. Ngay cả nhành cỏ nhỏ nhất quanh thính phòng Trang Tử này cũng được nối với ngôi sao xa nhất. Nếu cái gì đó xảy ra cho chiếc lá này, cái gì đó sẽ xảy ra cho ngôi sao xa nhất kia nữa. Mọi thứ là cùng nhau, tính cùng nhau này. Sự tồn tại là một gia đình.
Thiền nói không mổ xẻ, không phân tích.
Một nông dân, người là nhân chứng trong một vụ kiện đường sắt ở Vermont, được yêu cầu kể lại theo cách riêng của anh ta về tai nạn xảy ra thế nào.
‘Thế này, Jake và tôi đang bước đi theo đường tầu thì tôi nghe thấy tiếng còi, và tôi đi ra khỏi đường ray và tầu hoả đi qua, và tôi trở lại đường tầu và tôi không thấy Jake. Nhưng tôi bước dọc đường ngay khi đó tôi thấy cái mũ của Jake, và tôi bước tiếp và tôi thấy một trong các chân của Jake, và thế rồi tôi thấy một trong các cánh tay của Jake, và thế rồi chân kia, và thế ở một phía là đầu của Jake, và tôi nói, “Mèn ơi! Cái gì đó phải đã xảy ra cho Jake!”‘
Đó là điều đã xảy ra cho nhân loại. Cái gì đó đã xảy ra. Con người đã bị chặt thành các bộ phận. Bây giờ có các chuyên viên: ai đó chăm nom cho mắt và ai đó chăm nom cho tim và ai đó chăm nom cho đầu và ai đó chăm nom cho cái gì đó khác. Con người bị phân chia.
Thiền nói con người là một tổ chức toàn bộ.
Trong khoa học hiện đại một khái niệm mới đang trở nên phổ biến – họ gọi nó là lưỡng tính (androgeny). Buckminster Fuller đã định nghĩa lưỡng tính là đặc trưng của toàn thể hệ thống, một cơ quan. Một cơ quan có cái gì đó không chỉ là tổng cộng các bộ phận của nó. Cái đó được gọi là sinh năng – tức là, nhiều hơn tổng đơn giản của các bộ phận của nó. Khi các bộ phận này được thống nhất trong toàn thể vận hành, theo thứ tự làm việc, một phần sinh năng xuất hiện – cái ‘tích tắc’. Bạn mở đồng hồ và bạn tách rời mọi thứ – cái tích tắc biến mất. Bạn gắn các bộ phận lại với nhau theo thứ tự vận hành – cái tích tắc lại xuất hiện. Cái tích tắc là cái gì đó rất mới. Không một bộ phận nào có thể được coi là chịu trách nhiệm cho nó; không một bộ phận nào có nó. Chính cái toàn thể là ra tích tắc.
Cái tích tắc đó là hồn. Bạn lấy tay tôi ra, bạn lấy chân tôi ra, bạn lấy tim tôi ra, và cái tích tắc biến mất. Cái tích tắc là chính hồn. Nhưng cái tích tắc chỉ còn lại trong sự thống nhất tổ chức.
Thượng đế là cái tích tắc của toàn thể sự tồn tại. Bạn không thể tìm ra Thượng đế bằng việc mổ xẻ, Thượng đế chỉ có thể được tìm ra trong cái nhìn thơ ca về thể thống nhất. Thượng đế là kinh nghiệm kết năng. Khoa học không bao giờ có thể làm lộ được nó ra, triết học không bao giờ có thể đi tới nó – chỉ cách tiếp cận thơ ca, cách tiếp cận rất thụ động, rất đáng yêu, mới có thể. Khi bạn rơi vào mối quan hệ với sự tồn tại, khi bạn không còn tách biệt như người tìm kiếm, khi bạn không còn tách rời như người quan sát, khi bạn không còn tách rời như người ngắm nhìn, khi bạn bị mất hút trong nó, hoàn toàn mất hút, nó có đó, cái tích tắc.
Điều thứ ba: Thiền không phải là khoa học nhưng là phép thần thông của thuật sĩ, nó là phép thần như cách để nhìn vào sự sống. Khoa học thuộc về trí tuệ. Nó là nỗ lực để phá huỷ điều huyền bí của sự sống. Nó giết chết sự kinh ngạc. Nó chống lại điều kì diệu. Thiền tất cả ủng hộ điều kì diệu – vì điều huyền diệu, vì điều huyền bí.
Điều huyền bí của sự sống phải không được giải vì nó không thể được giải. Nó phải được sống. Người ta phải đi vào trong nó, yêu nó. Chính niềm vui lớn là ở chỗ sự sống là điều huyền bí. Nó phải được mở hội.
Thiền là phép thần. Nó cho bạn chìa khoá để mở điều huyền diệu. Và điều huyền diệu là trong bạn và chìa khoá cũng ở trong bạn.
Khi bạn tới với một Thiền sư ông ấy đơn giản giúp bạn là im lặng để cho bạn có thể tìm ra chìa khoá của bạn mà bạn đang mang dọc con đường, và bạn có thể tìm ra cửa của bạn – cái có đó – và bạn có thể đi vào trong điện thờ bên trong nhất của riêng bạn.
Và điều nền tảng cuối cùng: Thiền không là đạo đức, nó là thẩm mĩ. Nó không áp đặt bộ luật đạo đức, nó không cho bạn bất kì lời răn nào: làm cái này, không làm cái kia. Nó đơn giản làm cho bạn nhạy cảm hơn hướng tới cái đẹp, và chính sự nhạy cảm đó trở thành đạo đức của bạn. Nhưng thế thì nó nảy sinh ra từ bạn, từ tâm thức của bạn, Thiền không cho bạn bất kì lương tâm nào như ngược lại ý thức; nó đơn giản cho bạn nhiều ý thức hơn và ý thức nhiều hơn của bạn trở thành lương tâm của bạn. Thế thì không phải là Moses cho bạn lời răn, không phải là nó tới từ Kinh Thánh hay Koran hay Vedas… nó không tới từ bên ngoài. Nó tới từ cốt lõi bên trong nhất của bạn.
Và khi nó tới từ đó, không có sự nô lệ, nó là tự do. Khi nó tới từ đó, không phải là bạn đang làm nó như nghĩa vụ, do dự. Bạn tận hưởng làm nó. Nó trở thành tình yêu của bạn.
Từ “Thiền: con đường của nghịch lí”, T.1, Ch.1
