Điều thứ hai cần nhớ là: bản ngã bị đồng nhất với vai trò, với nhiệm vụ. Ai đó là thư kí, ai đó là đại diện chính quyền, ai đó là người làm vườn và ai đó là thống đốc. Đây là những nhiệm vụ, đây là những thứ mà bạn làm; chúng không là con người bạn.
Khi ai đó nói ‘Bạn là ai?’ và bạn nói ‘Tôi là kĩ sư’ phát biểu của bạn là sai về mặt tồn tại. Làm sao bạn có thể là kĩ sư được? Đó là điều bạn làm, đó không phải là điều bạn là. Đừng bị quá rào kín bởi nhiệm vụ của bạn vì trở nên bị rào kín bởi nhiệm vụ là trở nên bị cầm tù. Bạn đang làm công việc của kĩ sư hay công việc của bác sĩ hay công việc của thống đốc nhưng điều đó không có nghĩa rằng bạn là cái đó. Bạn có thể bỏ công việc của kĩ sư và bạn có thể trở thành hoạ sĩ, và bạn có thể bỏ công việc của hoạ sĩ và bạn có thể trở thành người quét rác… bạn là vô hạn.
Khi được sinh ra đứa trẻ có sự sẵn có vô hạn, nhưng dần dần cái vô hạn đó không còn sẵn có, nó bắt đầu bị cố định vào chiều hướng nào đó. Đứa trẻ được sinh ra là đa chiều nhưng sớm hay muộn nó sẽ bắt đầu chọn. Và chúng ta sẽ giúp nó chọn để cho nó sẽ trở thành ai đó.
Có câu ngạn ngữ Trung Quốc nói rằng con người được sinh ra là vô hạn nhưng chỉ rất ít người chết đi là vô hạn. Con người được sinh ra là vô hạn và chết đi là hữu hạn. Khi bạn được sinh ra bạn chỉ là sự tồn tại thuần khiết, khi bạn chết đi bạn sẽ là bác sĩ hay kĩ sư hay giáo sư. Bạn đã là người thua trong cuộc sống. Khi bạn được sinh ra mọi phương án được để mở, vô hạn khả năng được để mở – bạn có thể đã trở thành giáo sư, bạn có thể đã trở thành nhà khoa học, bạn có thể đã trở thành nhà thơ – hàng triệu cơ hội đã sẵn có, mọi cánh cửa đã mở. Thế rồi dần dần bạn lắng đọng, bạn đã trở thành giáo sư – bạn đã trở thành giáo sư toán học, bạn đã trở thành chuyên gia, nhà chuyên môn. Bạn liên tục trở nên ngày càng hẹp lại hơn. Và bây giờ bạn như đường hầm nhỏ mà liên tục mỗi lúc một hẹp hơn. Bạn đã được sinh ra như toàn thể bầu trời, nhưng bạn sớm đi vào trong đường hầm và bạn sẽ không bao giờ đi ra khỏi nó.
Đường hầm này là bản ngã. Nó bị đồng nhất với nhiệm vụ. Chính điều rất sỉ nhục là nghĩ về con người dường như người đó là thư kí. Chính điều rất sỉ nhục là nghĩ về bản thân bạn dường như bạn chỉ là thư kí, điều đó rất mất danh giá. Các bạn là các Thượng đế nam và Thượng đế nữ, không cái gì ít hơn là đúng. Có thể nhiều hơn nhưng không ít hơn. Khi tôi nói rằng các bạn là những Thượng đế và nữ Thượng đế tôi ngụ ý rằng khả năng của bạn là vô hạn, tiềm năng của bạn là vô hạn.
Có thể bạn không thử làm toàn thể tiềm năng thành thực tại – không ai thực sự có thể làm được vì nó bao la thế, điều đó sẽ là không thể được. Bạn là toàn thể vũ trụ; ngay cả trong thời gian vĩnh hằng bạn sẽ không có khả năng vét cạn tiềm năng của bạn. Đó là điều tôi ngụ ý khi tôi nói bạn là Thượng đế – bạn là không thể vét cạn.
Nhưng cái gì đó sẽ trở thành thực tại. Bạn học ngôn ngữ, bạn trở nên nói rất giỏi, và bạn trở thành nhà hùng biện. Bạn có khả năng nào đó về dùng từ, và bạn trở thành nhà thơ. Bạn có cái tai âm nhạc nào đó, bạn yêu âm nhạc, bạn có cảm giác về âm thanh, và bạn trở thành nhạc sĩ. Nhưng đây chỉ là những khả năng rất, rất tí hon. Đừng nghĩ rằng với chúng bạn bị kết thúc; không ai đã bao giờ bị kết thúc với bất kì cái gì. Bất kì cái gì bạn đã làm đều không là gì khi so sánh với cái mà bạn có thể làm. Và bất kì cái gì bạn có thể làm cũng không là gì khi so sánh với cái bạn đang là.
Bản ngã ngụ ý bị đồng nhất với nhiệm vụ. Chắc chắn thống đốc có một loại bản ngã – ông ấy là thống đốc và ông ấy nghĩ ông ấy đã đạt tới. Thủ tướng có bản ngã và ông ấy nghĩ ông ấy đã đạt tới. Cái gì hơn nữa có đó? Điều này là ngu thế, ngốc thế. Sự sống là lớn thế không có cách nào kết thúc nó. Không có cách nào. Bạn càng đi vào trong nó, những khả năng càng bao la mở ra cánh cửa của chúng. Vâng, bạn có thể đi tới đỉnh này và đột nhiên có đỉnh khác – nó là không kết thúc. Con người liên tục được sinh ra mọi khoảnh khắc nếu người đó vẫn còn sẵn có cho con người tiềm năng của mình.
Nhấn mạnh của bản ngã là vào việc làm và nhấn mạnh của tâm thức là vào hiện hữu. Thiền tất cả ủng hộ cho hiện hữu và chúng ta tất cả ủng hộ cho việc làm. Cho nên chúng ta bị khổ vì con người của chúng ta là lớn thế và chúng ta buộc chúng vào trong những đường hầm nhỏ thế. Điều đó tạo ra khổ, điều đó tạo ra giam hãm. Tự do bị mất và từ mọi nơi bạn bắt đầu cảm thấy bị gõ búa, bị chặn, bị ngăn cản, bị bế tắc, bị cản trở. Bạn bắt đầu cảm thấy bị giới hạn từ mọi nơi. Nhưng không người nào khác chịu trách nhiệm, người chịu trách nhiệm là bạn.
Con người của việc hiểu thì vận hành, làm việc ở cả nghìn lẻ một thứ, nhưng bao giờ cũng thoát ra khỏi chúng. Khi người đó đi tới văn phòng người đó có thể trở thành thống đốc, nhưng khoảnh khắc người đó bước ra khỏi văn phòng, người đó không còn là thống đốc, người đó lại là toàn thể bầu trời, người đó lại là Thượng đế. Khi người đó về tới nhà, người đó trở thành người bố, nhưng người đó không trở nên bị đồng nhất với điều đó. Người đó yêu vợ mình, người đó trở thành chồng, nhưng người đó không bị đồng nhất với điều đó. Người đó phải làm cả nghìn lẻ một thứ nhưng người đó vẫn còn tự do với mọi nhiệm vụ. Người đó là người bố, người đó là người chồng, người đó là người mẹ, người đó là người anh, đứa trẻ, thầy giáo, thống đốc, thủ tướng, tổng thống, người quét rác, ca sĩ, cả nghìn lẻ một điều – nhưng dầu vậy người đó vẫn giữ tự do với tất cả những điều này. Người đó vẫn còn siêu việt, người đó vẫn còn ở ngoài. Không cái gì có thể chứa được người đó. Người đó đi qua mọi căn phòng này nhưng không căn phòng nào trở thành nơi giam cầm người đó. Thực ra, người đó càng di chuyển nhiều, người đó càng trở thành tự do hơn.
Nhìn thấy điều đó đi. Khi bạn ở trong văn phòng là thư kí, là người đại diện chính quyền, là thống đốc – điều đó là hoàn toàn được – nhưng khoảnh khắc bạn bước ra khỏi văn phòng thì đừng là thống đốc, đừng là thư kí, đừng là người đại diện chính quyền. Nhiệm vụ đó bị kết thúc. Tại sao mang nó? Đừng bước đi trên đường dường như bạn là thống đốc, bạn không là vậy đâu. Chức thống đốc đó sẽ là nặng trên đầu bạn, nó sẽ không cho phép bạn tận hưởng. Chim sẽ hót trên cây nhưng làm sao thống đốc có thể tham gia được? Làm sao thống đốc có thể múa cùng chim? Và mưa đã tới và công có thể múa – làm sao thống đốc có thể đứng đó trong đám đông và xem? Không thể được. Thống đốc phải vẫn còn là thống đốc. Ông ấy đi theo cách của ông ấy, ông ấy không bao giờ nhìn đây đó, ông ấy không bao giờ nhìn vào mầu xanh của cây, ông ấy không bao giờ nhìn vào trăng. Ông ấy vẫn còn là thống đốc.
Những sự đồng nhất cố định này giết chết bạn. Bạn càng bị cố định, bạn càng chết hơn. Điều này phải được nhớ. Bạn không bị giới hạn bởi bất kì cái gì mà bạn làm. Hành động của bạn là rất, rất không liên quan tới con người bạn. Hành động của bạn không phải là có nghĩa chút nào khi có liên quan tới con người bạn.
Đôi khi mọi người tới tôi và họ nói, ‘Nghiệp quá khứ là gì? Về các kiếp sống quá khứ thì sao?’ Vì tôi nói bạn có thể trở nên chứng ngộ trong một khoảnh khắc họ hỏi, ‘Về nghiệp quá khứ thì sao?’ Tôi nói rằng nghiệp không bao giờ là giam cầm, hành động không bao giờ là giam cầm. Nếu bạn vẫn còn bị giam cầm điều đó đơn giản là vì bạn muốn vẫn còn bị giam cầm, bằng không thì không có giam cầm nào cả. Cũng như bạn ra khỏi văn phòng và bạn bỏ nhiệm vụ của bạn là thống đốc, nó cũng vậy với từng kiếp sống, bạn có thể thoát ra khỏi kiếp sống đó. Mơ kia qua rồi, dù ngọt ngào hay ác mộng. Bạn thoát ra khỏi nó.
Đây là điều thiền nhân thường xuyên làm. Từng khoảnh khắc ông ấy thoát ra khỏi quá khứ, ông ấy bỏ quá khứ hoàn toàn. Nó không còn đó, nó không treo quanh, ông ấy tự do khỏi nó. Thế thì không có nghiệp. Nghiệp không cản trở bạn, bạn đang bám lấy nó. Đây là thói quen, chỉ là thói quen, và bạn đang thực hành thói quen đó liên tục.
Khi bạn không ở cùng vợ bạn, bạn không là chồng. Làm sao bạn có thể là chồng mà không có vợ? Điều đó đơn giản là ngu xuẩn. Khi bạn không ở cùng với con bạn, bạn không là bố hay là mẹ. Làm sao bạn có thể là vậy được? Khi bạn không làm thơ bạn không là nhà thơ. Khi bạn không múa bạn không là vũ công. Chỉ khi bạn múa bạn mới là vũ công. Trong khoảnh khắc đó bạn đập rộn ràng theo nhiệm vụ nào đó như vũ công. Nhưng đó chỉ là cho khoảnh khắc thôi. Khi điệu vũ dừng lại vũ công biến mất, và bạn ở ngoài nó. Theo cách này người ta giữ cho bản thân mình được tự do – nổi, chảy.
Tôi đã nghe.
Anh hề của nhà vua chơi chữ liên miên tới mức nhà vua, trong tuyệt vọng, đã kết án anh ta bị treo cổ. Tuy nhiên, khi người hành hình đưa anh hề tới giá treo cổ, nhà vua, nghĩ rằng sau rốt anh hề giỏi là không dễ tìm được, động lòng thương, và phái một sứ giả mang thư ân xá của hoàng gia vội vàng đi tới. Khi tới giá treo cổ vừa đúng lúc anh hề bị tròng dây thừng vào cổ, sứ giả đọc chỉ dụ của nhà vua – có hiệu lực rằng anh hề sẽ được ân xá nếu anh ta hứa không bao giờ làm việc chơi chữ lần nữa. Anh hề không thể cưỡng được cám dỗ của cơ hội này, tuy nhiên, anh ta nói lảm nhảm ra, ‘Không dây thòng lọng là tin tốt.’ Và họ treo cổ anh ta.
Nghiệp quá khứ. Kiếp quá khứ của bạn không còn đó nữa, làm sao nó có thể liên tục treo quanh bạn được? Nó treo đó chỉ bởi vì thói quen của bạn, vì bạn liên tục thực hành nó. Trong kiếp sống này bạn liên tục thực hành nó. Ngày bạn dừng việc thực hành này bạn được tự do khỏi nó. Trong một khoảnh khắc mọi quá khứ có thể bị bỏ đi.
Đây là một trong những thông điệp vĩ đại của Thiền: bạn có thể trở nên chứng ngộ ngay lập tức. Mọi tôn giáo khác là rất keo kiệt về chứng ngộ nhưng Thiền thì không. Họ rất keo kiệt, rất kiểu kinh doanh. Họ nói rằng tài khoản phải được đóng lại, nghiệp xấu của bạn phải được làm cân bằng bởi nghiệp tốt của bạn; điều đó sẽ mất thời gian, nó là không dễ dàng. Nhưng bạn đã từng ở đây trong vĩnh hằng rồi, gần như vĩnh hằng, và bạn đã làm nhiều thứ thế. Nếu mọi thứ phải được xoá bỏ điều đó sẽ là không thể được.
Và trong khi đó, trong khi bạn đang xoá mọi thứ của quá khứ, bạn sẽ làm nhiều thứ khác – chúng sẽ trở thành vấn đề tương lai của bạn. Bạn sẽ ăn – hay ít nhất bạn sẽ thở. Và khi bạn ăn bạn đang là bạo hành, khi bạn ăn bạn sẽ bạo hành. Và bạn sẽ sống, và cuộc sống là bạo hành. Cho nên cái gì đó lại tụ tập xung quanh. Đây sẽ là cái vòng luẩn quẩn. Bạn sẽ không bao giờ có khả năng thoát ra khỏi nó.
Thiền phi logic, hay Thiền logic, là rất, rất rõ ràng. Thiền nói bạn có thể thoát ra ngay khỏi nó mọi khoảnh khắc này vì đó chỉ là việc bám vào quá khứ của bạn. Không phải là nghiệp bám vào bạn, bạn đang bám vào chúng. Nếu bạn dừng bám… được kết thúc ngay.
Làm sao người ta dừng bám? Người ta phải bắt đầu trong cuộc sống thực tại, trong cuộc sống này. Là người chồng và không bao giờ là người chồng. Đó là điều tôi ngụ ý khi tôi nói rằng sannyasin phải là diễn viên hoàn hảo. Là người mẹ và không bao giờ là người mẹ. Không bị đồng nhất với vai trò này. Nó là vai trò, hoàn thành nó thật hoàn hảo nhất có thể được, hoàn thành nó về mặt thẩm mĩ nhất có thể được, hoàn thành nó một cách đáng yêu nhất có thể được, tận hưởng việc hoàn thành nó, để nó là công việc nghệ thuật. Là người vợ đẹp, là người mẹ đẹp, là người chồng đẹp, là người yêu đẹp, nhưng không trở thành một. Khoảnh khắc bạn trở thành một bạn đang lâm vào rắc rối.
Đừng cho phép các nhiệm vụ lắng đọng lên bạn. Đừng cho phép các vai trò lắng đọng lên bạn. Là đích xác giống như diễn viên khéo léo. Diễn viên liên tục đóng nhiều vai – lúc thì người đó là người bố và lúc thì người đó là người mẹ và lúc thì người đó là là kẻ sát nhân và lúc thì người đó trong vai rất nghiêm chỉnh và lúc thì người đó chỉ đóng vai gây cười. Nhưng người đó liên tục đóng mọi vai giống hệt một cách hoàn hảo, người đó không bận tâm người đó đang đóng vai nào. Người đó vẫn còn khéo léo, người đó mang mọi điều người đó có vào nó. Nếu bạn làm cho người đó thành kẻ sát nhân, người đó sẽ là sát nhân giỏi nhất trên thế giới, nếu bạn làm người đó thành thánh nhân, người đó sẽ là thánh nhân giỏi nhất thế giới. Và người đó có thể thay đổi: trong việc diễn này người đó là thánh nhân, trong việc diễn khác người đó trở thành kẻ sát nhân. Nhưng sự hoàn hảo của người đó vẫn còn nguyên si.
Tính linh động này phải xảy ra trong cuộc sống nữa. Cuộc sống là vở kịch lớn. Vâng, sân khấu là rất lớn – toàn thế giới vận hành như một sân khấu và mọi người xung quanh vận hành như diễn viên. Và không ai biết cái toàn thể này đang đi đâu, hay tới kết thúc nào. Câu chuyện không được cho, nó phải được tạo ra, nó phải được ứng biến từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc.
Trong Thiền có những vở kịch nào đó được gọi là kịch Noh. Không kịch bản nào tồn tại, chỉ diễn viên có đó. Màn cất lên và họ ứng khẩu. Mọi sự bắt đầu xảy ra. Cái gì đó nhất định xảy ra khi mọi người có đó. Cho dù họ ngồi im lặng nhìn nhau, cái gì đó đang xảy ra. Cái gì đó nhất định xảy ra, không có bất kì chuẩn bị nào, không có bất kì diễn tập nào.
Cuộc sống đích xác giống điều đó – nó là từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc. Liên tục trượt ra khỏi quá khứ và bất kì cái gì định xảy ra, cho phép nó xảy ra mà không ngăn cản, không có bất kì đè nén nào. Đi vào trong nó toàn bộ nhất có thể được và tự do của bạn sẽ tăng trưởng.
Một điều khác trước khi chúng ta đi vào câu chuyện này. Bản ngã hay cái ngã là bộ phận giả vờ là cái toàn thể – nó cũng dường như tay tôi giả vờ là toàn thân tôi. Thế thì sẽ có khó khăn. Chúng ta là các bộ phận của vũ trụ vô hạn và chúng ta giả vờ là cái toàn thể.
Bản ngã là một loại điên, nó là loạn thần kinh, nó là hoang tưởng tự đại. Bản ngã là rất, rất điên; nếu bạn nghe theo nó bạn có thể thấy cái điên của nó. Nó nghĩ rằng mọi điều là có thể. Nó nghĩ rằng nó có thể chinh phục cái toàn thể, rằng nó có thể chinh phục tự nhiên, rằng nó có thể chinh phục Thượng đế. Nó nghĩ dưới dạng chinh phục. Nó nghĩ dưới dạng hung hăng. Nó nghĩ rằng mọi điều là có thể, rằng mọi điều đó thể được làm. Và nó liên tục trở nên mỗi lúc một tham vọng hơn, nó liên tục trở nên mỗi lúc một điên hơn.
Ở Trung Quốc có một câu chuyện Thiền rất cổ đại tên là Mỹ Hầu Vương. Khỉ là một trong những biểu tượng cổ đại nhất cho tâm trí, cho cái ngã, cho bản ngã. Khỉ là biểu dụ cho sự ngu xuẩn của bản ngã. Và câu chuyện này là hiếm hoi. Chỉ Thiền nhân có thể viết ra câu chuyện như vậy, không tôn giáo nào khác có thể dũng cảm thế. Với các tôn giáo khác – với người Ki tô giáo, với người Hindus, với người Mô ha mét giáo – nó sẽ có vẻ báng bổ, nó sẽ có vẻ bất kính với Phật hay với Thượng đế. Nó không phải vậy. Thiền nhân yêu Phật vô cùng tới mức họ thậm chí có thể đùa với ông ấy. Điều đó là từ yêu lớn lao; họ không sợ. Thiền nhân không phải là người sợ Thượng đế, nhớ lấy, họ là người yêu Thượng đế. Khi bạn yêu ai đó bạn có thể cười nữa. Và họ biết rằng bởi tiếng cười của họ Phật không bị thu nhỏ lại. Thực ra, vởi tiếng cười của mình, họ đang cúng dường tình yêu của họ.
Câu chuyện này đã bị các tôn giáo khác kết án. Vâng, điều chắc chắn là người Ki tô giáo không thể viết ra được những câu chuyện như vậy về Jesus. Người Jaina không thể viết ra được những câu chuyện như thế về Mahavira mà người Phật giáo Ấn Độ cũng không thể viết được câu chuyện như thế này về Phật. Duy nhất ở Trung Quốc và Nhật Bản tôn giáo đã đi tới sự trưởng thành vinh quang tới mức điều đó trở thành có thể. Khôi hài đã trở thành có thể.
Lắng nghe câu chuyện này.
Một con khỉ tới Phật. Nó huênh hoang rằng nó có thể làm mọi thứ, rằng nó không phải là khỉ thường. Nó là giống như Alexander Đại đế. Nó nói, ‘Không thể được! Chính từ này không tồn tại trong từ điển của ta. Ta có thể làm mọi thứ.’ Nó là con khỉ vĩ đại – ít nhất đó là điều nó đã tin.
Phật nói, ‘Ta sẽ đánh cược với ngươi. Nếu ngươi thực sự là láu lỉnh thế và vĩ đại thế, nhảy qua bàn tay phải của ta xem sao. Nếu ngươi thành công ta sẽ bảo Ngọc hoàng Thượng đế tới và sống cùng ta ở Tây phương cực lạc và ngươi sẽ được ngai vàng của ông ấy mà không khó nhọc gì thêm. Nhưng nếu ngươi thua ngươi sẽ trở lại hạ giới và chịu hình phạt ở đó trong một kalpa trước khi ngươi quay lại ta với lời của ngươi.’
‘Lão Phật này,’ con khỉ tự nhủ thầm, ‘là đồ ngu hoàn toàn. Ta có thể nhảy một cú đi chín vạn tám nghìn dặm trong khi lòng bàn tay lão không thể quá hai mươi tư phân. Làm sao ta có thể thua việc nhảy qua nó được?’
‘Ông có chắc ông có quyền làm điều này cho ta không?’ nó nói.
‘Tất nhiên ta làm được,’ Phật nói.
Ông ấy duỗi bàn tay phải ra, mà có vẻ chỉ kích cỡ chiếc lá sen. Con khỉ cất gậy thiết bổng vào sau tai và nhảy với mọi sức mạnh của nó.
‘Mọi sự ổn rồi,’ nó tự nhủ mình, ‘ta đi ngay bây giờ.’ Nó đi nhanh tới mức nó gần như vô hình và Phật quan sát nó bằng con mắt trí huệ thấy một xoáy lốc vụt qua.
Cuối cùng con khỉ đi tới năm cột trụ hồng dựng thẳng trong không trung. ‘Đây là tận cùng thế giới rồi,’ con khỉ tự nói với bản thân nó. ‘Mọi điều ta phải làm là quay lại Phật và công bố vật bồi thường của ta. Ngai vàng là của ta.’
‘Đợi đã,’ nó nói ngay sau đó, ‘tốt hơn cả mình phải ghi lại thế nào đó trong trường hợp mình có rắc rối với Phật.’ Thế là ở đáy của cột trụ trung tâm nó viết: Hiền giả vĩ đại, ngang bằng trời, đã tới chỗ này. Thế rồi để đánh dấu sự bất kính của mình nó đái vào phần dưới cùng của cột trụ thứ nhất và lộn nhào trở lại chỗ nó đã tới từ đó.
Đứng trên lòng bàn tay của Phật nó nói, ‘Này ta đã đi và quay lại đây rồi. Ông có thể đi và nói với Ngọc hoàng Thượng đế trao Thiên đình cho ta.’
‘Mi là con khỉ tanh tưởi,’ Phật nói. ‘Mi vẫn ở trong lòng bàn tay ta mọi lúc.’
‘Ông hoàn toàn lầm,’ con khỉ nói. ‘Ta đã tới tận cùng thế giới nơi ta thấy năm cột trụ mầu thịt dựng thẳng lên trời. Ta đã viết cái gì đó lên một trong chúng. Ta sẽ đưa ông tới đó và chỉ cho ông nếu ông thích.’
‘Không cần điều đó,’ Phật nói. ‘Cứ nhìn xuống đi.’
Con khỉ nhìn săm soi xuống với mắt lửa ánh kim và ở đó tại đáy của ngón giữa của bàn tay Phật nó thấy các chữ được viết: Hiền giả vĩ đại, ngang bằng trời, đã tới chỗ này. Và từ chỗ phân nhánh giữa ngón cái và ngón thứ nhất bốc mùi nước đái khỉ.
Bây giờ con khỉ này là biểu dụ cho bản ngã. Bản ngã nghĩ nó có thể làm mọi thứ. Nó sống cùng ảo tưởng này. Bộ phận sống cùng ảo tưởng rằng nó là cái toàn thể. Bản ngã bất lực sống với ảo tưởng rằng nó là toàn năng. Bản ngã, cái không tồn tại chút nào, nghĩ nó là chính trung tâm của toàn thể sự tồn tại. Do đó có khổ.
Chúng ta liên tục làm mọi loại nỗ lực và chúng tất cả đều thất bại vì chính giả định trước là sai. Con người liên tục cố thành công và không bao giờ thành công. Mọi thành công đều mang tới thất vọng. Chúng ta đã tích luỹ nhiều tiền và chúng ta đã tích luỹ nhiều phương cách và chúng ta đã tiến bộ nhiều trong khoa học, nhưng khổ vẫn tăng trưởng.
Ngày nay khổ là lớn hơn bao giờ. Nó đáng phải không như vậy; về mặt logic nó đáng phải không như vậy. Thế kỉ của chúng ta là thế kỉ tiến bộ nhất về mặt khoa học. Con người chưa bao giờ sung túc thế và con người chưa bao giờ có nhiều công nghệ thế để khai thác tự nhiên – nhưng con người cũng chưa bao giờ khổ đến thế. Cái gì đã đi sai? Chính giả định là sai.
Với vô ngã mọi thứ là có thể; với cái ngã không cái gì là có thể. Nếu bạn muốn chinh phục thế giới bạn sẽ bị đánh bại. Nếu bạn không muốn chinh phục, bạn là người chinh phục. Trong buông xuôi theo sự tồn tại là thắng lợi. Ý chí không dẫn tới thiên đường, chỉ buôn xuôi dẫn tới.
Từ “Thiền: con đường của nghịch lí”, T.1, Ch.5
