Sự tồn tại là việc mở hội liên tục, ngoại trừ con người. Sự tồn tại là hội hoá trang, là cuộc vui, ngoại trừ con người. Con người đã sa ngã khỏi việc mở hội vô cùng này mà vẫn diễn ra mãi. Con người không còn là một phần của nó, con người đứng tách xa, xa lạ – dường như con người đã mất rễ mà con người đáng phải có trong sự tồn tại. Con người là cây đang chết, đang khô héo, không còn sống động. Chim không tới với nó, mây không hát với nó, gió không múa quanh nó.
Cái gì đã xảy ra cho con người và làm sao vậy? Tại sao con người trong địa ngục thế? Tại sao con người bao giờ cũng trong đống lộn xộn thế? Phải có cái gì đó rất nền tảng bị sai.
Phân tích Thiền, chẩn đoán Thiền là ở chỗ đó là vì con người nghĩ rằng con người hiện hữu. Cây không nghĩ – chúng không có cái ngã. Đá không nghĩ – chúng không có cái ngã. Bầu trời không có cái ngã, đất không có cái ngã. Không có cái ngã không có khả năng nào của việc lâm vào khổ. Cái ngã là cánh cửa tới khổ. Phật gọi nó là atta, bản ngã, cái ngã.
Chúng ta khổ vì chúng ta ở quá nhiều trong cái ngã. Điều đó nghĩa là gì khi tôi nói chúng ta ở quá nhiều trong cái ngã? Và đích xác cái gì xảy ra khi chúng ta ở quá nhiều trong cái ngã? Hoặc bạn có thể ở trong sự tồn tại hoặc bạn có thể ở trong cái ngã – cả hai là không thể cùng nhau. Ở trong cái ngã nghĩa là tách rời ra, là phân tách. Ở trong cái ngã nghĩa là trở thành hòn đảo. Ở trong cái ngã nghĩa là vẽ ra đường biên quanh bạn. Ở trong cái ngã nghĩa là làm ra phân biệt giữa ‘cái này là tôi’ và ‘cái kia không là tôi’. Định nghĩa, biên giới, giữa ‘tôi’ và ‘không tôi’ là điều cái ngã là gì – cái ngã cô lập.
Và nó làm bạn thành đông cứng – bạn không còn tuôn chảy. Nếu bạn tuôn chảy cái ngã không thể tồn tại, do đó mọi người đã trở thành gần như tảng băng. Họ không có bất kì hơi ấm nào, họ không có bất kì yêu nào – yêu là ấm áp và họ sợ yêu. Nếu hơi ấm tới họ, họ sẽ bắt đầu tan chảy và các biên giới sẽ biến mất. Trong yêu các biên giới biến mất; trong vui biên giới cũng biến mất, vì vui không lạnh. Ngoại trừ chết, không cái gì là lạnh.
Cái ngã là rất lạnh. Cái ngã là chết. Những người sống trong cái ngã là đã chết, hay có thể họ đã không bao giờ được sinh ra ngay chỗ đầu tiên. Họ bỏ lỡ việc sinh của họ. Được sinh ra, là sống động, ngụ ý là tuôn chảy, là ấm áp, là tan chảy, là tan biến, là không biết bạn kết thúc ở đâu và sự tồn tại bắt đầu ở đâu, là không biết các biên giới, là vẫn còn trong tâm thức khuếch tán đó. Bạn có ý thức, chắc chắn, nhưng không có ý thức cái ngã trong nó. Tâm thức trong bản thân nó là tâm thức không cái ngã.
Ý thức có thể làm cho con người hạnh phúc hơn nhiều so với bất kì cái gì khác trên thế gian. Đó là cơ hội lớn. Nhưng có nguy hiểm ẩn nấp ngay bên cạnh. Ý thức có thể biến thành ý thức cái ngã vào bất kì khoảnh khắc nào, và khoảnh khắc ý thức biến thành ý thức cái ngã, cái sẽ là phúc lạc trở thành tai hoạ. Thế thì bạn là thứ chết ở đây. Thế thì bạn chỉ giả vờ rằng bạn sống, bạn chỉ tin rằng bạn sống. Bạn chỉ kéo lê, bạn chỉ chờ đợi chết tới và giải phóng bạn khỏi cái gọi là sống.
Cách tiếp cận Thiền là cách làm cho bạn lại là không cái ngã, là vô ngã, cách làm tan biến các biên giới lần nữa, cách không bám vào những biên giới này, cách trở thành mở lần nữa, cách là mong manh, cách là sẵn có cho sự tồn tại để cho nó có thể xuyên thấu vào bạn tới chính cốt lõi của bạn.
Lão Tử nói, ‘Mọi người dường như chắc chắn thế về bản thân mình ngoại trừ ta. Mọi người dường như xác định thế trừ ta. Ta vẫn còn rất mông lung, ta vẫn còn mơ hồ. Ta không biết đích xác ta ở đâu hay ta là gì hay ta không là gì. Ta không biết cách xác định cái ngã và người khác. Ta không biết “ta” và “người” có thể được tách rời ở đâu.’
Về mặt tồn tại họ là không tách rời. ‘Ta’ là một cực của ‘người’, chúng là những rung động của cùng năng lượng. Năng lượng đó, cái đang nói trong tôi là đang nghe trong bạn, nó là không tách rời, nó không thể là tách rời. Nó là một phổ, nó là một bước sóng. Nó là cùng sóng đang nói trong tôi và đang nghe trong bạn. Nó là cùng năng lượng mà là đàn ông và là đàn bà trong ai đó khác. Nó là cùng năng lượng mà từ đó toàn thể sự tồn tại được tạo ra. Nó là một chất liệu trong đá và trong sao. Trong đàn ông và đàn bà nó là cùng chất liệu. Nó là một toàn thể.
Làm mất cái toàn thể một này và trở nên bị giới hạn trong cái ngã là khổ. Đó là điều địa ngục là gì. Đừng đợi bất kì địa ngục nào khác, bạn đã ở đó rồi. Bản ngã của bạn là địa ngục của bạn. Không có địa ngục khác. Đừng nghĩ rằng ở sâu đâu đó, ẩn dưới đất, là địa ngục. Nó đã ở đó rồi, bạn đang ở trong nó, nó là trong bạn. Nó tới cùng bản ngã.
Cho nên chúng ta phải hiểu hiện tượng này của bản ngã. Một khi chúng ta hiểu hiện tượng này của bản ngã, Thiền trở thành rất rõ ràng. Thế thì Thiền là phương pháp luận rất, rất đơn giản. Một khi việc hiểu về cái ngã này là gì nảy sinh trong bạn, bạn có thể dễ dàng trở thành người không có ngã. Chính việc hiểu đó giải thoát bạn khỏi cái ngã. Khi việc hiểu này nảy sinh, cái ngã bắt đầu biến mất – cũng như khi bạn mang ánh sáng vào trong phòng, bóng tối biến mất.
Điều đầu tiên là: khi đứa trẻ được sinh ra nó không có bản ngã. Nó không biết nó là ai. Nó đơn giản trống trơn. Thế rồi chúng ta bắt đầu viết lên nó. Chúng ta bảo nó rằng nó là con trai hay nó là con gái, rằng nó là người Mô ha mét giáo hay người Hindu, rằng nó là tốt hay xấu, rằng nó thông minh hay ngu đần. Chúng ta bắt đầu nạp các ý tưởng vào nó. Chúng ta bắt đầu cho nó ý tưởng về nó là ai: nó đẹp hay không đẹp, vâng lời hay không vâng lời, đáng yêu hay không đáng yêu, được cần hay không được cần – có việc nạp liên tục các ý tưởng. Những ý tưởng này tụ tập trong ý thức của nó, chiếc gương trở nên bị bao quanh bởi nhiều bụi, và những ý tưởng nào đó bắt đầu được cố định, được bắt rễ trong con người của đứa trẻ này. Nó bắt đầu nghĩ theo cách bạn dạy nó.
Dần dần nó hoàn toàn quên mất rằng nó tới thế giới này như sự trống rỗng thuần khiết. Nó bắt đầu tin. Và đứa trẻ tin cậy vô hạn. Bất kì cái gì bạn nói nó đều tin cậy bạn. Nó yêu bạn. Nó chưa biết hoài nghi, nó không nghi ngờ. Làm sao nó có thể nghi ngờ được? Nó là thuần khiết thế, nó chỉ là tâm thức thuần khiết, nó là yêu thuần khiết. Cho nên khi người mẹ nói cái gì đó, nó tin cậy cô ấy.
Bây giờ các nhà tâm lí nói rằng nếu bạn liên tục nói cho một người về cái gì đó, người đó sẽ trở thành cái đó. Bạn trở thành cái bạn nghĩ bạn là vậy. Hay, không phải là bạn trở thành nó, nhưng mà ý tưởng này bắt rễ rất sâu – và điều là điều ước định tất cả là gì. Nếu bạn liên tục bảo đứa bé rằng nó là ngu, nó sẽ trở thành ngu, nó sẽ bắt đầu nghĩ rằng nó là ngu. Không chỉ điều đó, nó sẽ bắt đầu hành xử theo cách ngu. Nó phải điều chỉnh theo ý tưởng nào đó mà được trao cho nó. Khi mọi người nghĩ rằng nó là ngu, nó cũng nghĩ rằng nó phải là ngu. Rất khó nghĩ cái gì đó mà không ai nghĩ về bạn. Điều đó là không thể được. Hỗ trợ nào đó là được cần.
Đứa trẻ này rất, rất không được hỗ trợ. Nó nhìn quanh, nó nhìn vào mắt bạn. Mắt bạn vận hành như chiếc gương và nó thấy mặt nó ở đó và điều bạn đang nói. Đứa trẻ có thể trở thành đẹp, có thể trở thành xấu, có thể trở thành thánh nhân, có thể trở thành kẻ tội phạm. Điều đó tuỳ thuộc vào việc ước định, vào cách bạn ước định nó.
Nhưng dù nó trở thành thánh nhân hay tội nhân cũng không thành vấn đề – khi có liên quan tới khổ đằng nào nó cũng sẽ khổ. Dù nó trở thành ngu hay thông minh không thành vấn đề. Nhớ điểm này. Ước định mang tới khổ. Bạn có thể ước định nó là thánh nhân và nó sẽ trở thành thánh nhân, nhưng nó sẽ vẫn còn khổ.
Bạn có thể đi và xem cái gọi là các thánh nhân. Bạn sẽ không thấy nhiều người khổ ở bất kì đâu khác. Đôi khi tội nhân có thể vui vẻ, nhưng thánh nhân không bao giờ. Họ là những thánh nhân lớn thế – làm sao họ có thể cười, làm sao họ có thể tận hưởng, làm sao họ có thể nhảy múa, làm sao họ có thể hát? Làm sao họ có thể là bình thường thế và là con người? Họ là siêu nhân và họ vẫn còn bị đông cứng trong tính siêu nhân đó. Nó chẳng là gì ngoài bản ngã thuần khiết.
Thiền là một loại tôn giáo khác toàn bộ. Nó mang tính người tới cho tôn giáo. Nó không bận tâm về bất kì cái gì siêu nhân, toàn thể mối quan tâm của nó là làm sao làm cho sự sống bình thường là phúc lành. Các tôn giáo khác cố phá huỷ cuộc sống bình thường của bạn và làm cho bạn thành ai đó phi thường. Đây là các trò bản ngã và chúng sẽ không làm bạn hạnh phúc. Chúng ước định bạn, chúng kính trọng bạn – vì bạn là tốt, xã hội kính trọng bạn, vì bạn là tốt bố mẹ kính trọng bạn, vì bạn là tốt thầy cô giáo kính trọng bạn – và dần dần ý tưởng này ăn vào tâm trí bạn rằng nếu bạn vẫn còn là tốt, mọi người sẽ kính trọng bạn và nếu bạn là không tốt không ai sẽ kính trọng bạn.
Nhưng kính trọng không phải là sự sống. Kính trọng là rất độc. Người sống động thực không bận tâm về kính trọng. Người đó sống; người đó sống một cách đích thực. Điều người khác nghĩ không phải là việc suy xét chút nào. Gurdjieff thường nói với đệ tử của ông ấy, ‘Không xem xét. Nhớ, không bao giờ xem xét người khác, vì từ xem xét tới người khác mà bản ngã nảy sinh trong ông. Nó phải bị chặt đi, rễ và tất cả.’
Một khi đứa trẻ bắt đầu bị cố định nó có cái ngã. Cái ngã này là thứ được chế tạo ra. Nó là sản phẩm phụ của xã hội. Bạn không thực sự có nó, bạn chỉ tin vào nó. Nó là niềm tin, và là niềm tin nguy hiểm nhất trong tất cả. Trong thực tế không có cái ngã, trong thực tế nó không thể xảy ra được – vì chúng ta không tách rời khỏi sự tồn tại, chúng ta được nối vào trong một vũ trụ. Đó là nghĩa của từ ‘vũ trụ-universe’ – nó là một. Nó không phải là đa vũ trụ, nó là một vũ trụ. Nó tất cả là một; trong chết, trong sống, trong sinh, trong yêu, trong ghét, chúng ta tất cả là một. Chúng ta dao động cùng nhau.
Hơi thở mà tôi đang hít vào đã tới từ bạn. Mới khoảnh khắc trước nó đã là hơi thở của bạn, bây giờ nó là hơi thở của tôi. Khoảnh khắc sau nó sẽ lại không là của tôi nữa, nó sẽ là của ai đó khác. Bạn thậm chí không thể đòi là hơi thở của bạn – rằng đây là của tôi. Nó di chuyển.
Chúng ta sống trong biển sự sống. Chúng ta sống trong lẫn nhau. Cái thuộc vào bạn có thể thuộc vào tôi, cái thuộc vào tôi có thể thuộc vào bạn. Mới khoảnh khắc trước tôi đã bắt đầu nói, cái gì đó đã ở trong tôi; bây giờ tôi đang rót nó vào trong bạn và nó sẽ trở thành của bạn. Nó sẽ trở thành ý thức của bạn, nó sẽ trở thành kí ức của bạn, nó sẽ trở thành tâm trí của bạn, nó sẽ hoàn toàn là của bạn. Một khi một ý nghĩ đã được nghe, được hiểu, nó là của bạn. Thế thì nó không còn là của tôi. Chúng ta được liên nối.
Cho nên cái ngã là thực thể giả được tạo ra bởi xã hội vì chủ định riêng của nó. Nếu bạn hiểu chủ định này bạn có thể liên tục đóng vai nhưng bạn sẽ không bị nó lừa. Chủ định là ở chỗ mọi người cần một thẻ căn cước bằng không mọi sự sẽ trở thành rất khó khăn. Mọi người cần cái tên, mọi người cần địa chỉ nào đó, mọi người cần thẻ căn cước, hộ chiếu, bằng không mọi sự sẽ trở nên rất khó khăn. Làm sao gọi ai đó? Làm sao đặt địa chỉ cho ai đó? Đây là những thứ tiện dụng – chúng được cần, chắc chắn được cần, nhưng chúng không có sự thực trong chúng. Chúng là những cách thu xếp.
Chúng ta gọi hoa nào đó là ‘hoa hồng’. Đó không phải là cái tên của nó – nó không có tên – nhưng chúng ta phải gọi nó là điều đó bằng không sẽ khó làm phân biệt giữa hoa hồng và hoa sen. Và nếu bạn muốn một đoá hồng sẽ khó nói bạn muốn gì.
Đây là những điều cần thiết. Vâng, bạn cần cái tên nào đó, cái nhãn nào đó, nhưng bạn không là nhãn không là tên. Nhận biết này phải nảy sinh trong bạn – rằng bạn không là cái tên của bạn, rằng bạn không là hình tướng của bạn, rằng bạn không là người Hindu không là người Ki tô giáo không là người Ấn Độ không là người Trung Quốc, rằng bạn không thuộc vào bất kì người nào, bất kì giáo phái nào, bất kì tổ chức nào, rằng cái toàn thể thuộc vào bạn và bạn thuộc về cái toàn thể. Không cái gì kém hơn có thể là đúng. Với việc hiểu này bản ngã của bạn bắt đầu trở nên ngày càng lỏng hơn và một ngày nào đó bạn biết rằng bạn có thể dùng nó nhưng bạn không bị nó dùng.
Từ “Thiền: Con đường của nghịch lí”, T.1, Ch.5
