Jean Paul Sartre đã viết cuốn tự tiểu sử. Ông ấy đã gọi nó là lời. Cái tên này rất có nghĩa. Nó là cuốn tự tiểu sử của mọi người – lời và lời và lời. Bạn được rót đầy với lời, và quá trình lời này liên tục cả ngày, ngay cả trong tâm trí. Khi bạn ngủ, bạn vẫn được rót đầy với lời, ý nghĩ.
Tâm trí chỉ là việc tích luỹ lời, và mọi người đều bị ám ảnh quá nhiều bởi tâm trí. Đó là lí do tại sao việc tự biết mình trở thành ngày càng không thể được. Cái ngã ở bên ngoài lời, hay đằng sau lời, hay bên dưới lời, hay bên trên lời, nhưng không bao giờ trong lời. Bạn tồn tại không trong tâm trí, nhưng chỉ ở dưới tâm trí, đằng sau tâm trí, trên tâm trí – không bao giờ trong tâm trí. Bạn bị hội tụ vào tâm trí, nhưng bạn không có ở đó. Đứng ra ngoài, bạn bị hội tụ vào tâm trí. Vì sự hội tụ thường xuyên này, bạn đã trở nên bị đồng nhất với tâm trí. Bạn nghĩ bạn là tâm trí, đây là vấn đề duy nhất, vấn đề cơ bản, và chừng nào bạn chưa nhận biết rằng bạn không là tâm trí, không cái gì có nghĩa có thể xảy ra cho bạn. Bạn sẽ sống trong khổ.
Đồng nhất này là khổ. Dường như người ta bị đồng nhất với cái bóng. Thế thì toàn thể cuộc sống trở thành giả. Toàn thể cuộc sống của bạn là giả, và sai sót cơ bản là ở chỗ bạn bị đồng nhất với tâm trí. Bạn nghĩ bạn là tâm trí: đây là dốt. Bạn có thể phát triển tâm trí, nhưng theo cách đó dốt nát sẽ không bị tan biến đi. Bạn có thể trở nên rất thông minh, bạn có thể trở nên rất tài năng, bạn thậm chí có thể trở thành thiên tài. Nhưng nếu sự đồng nhất này với tâm trí có đó, về cơ bản bạn vẫn còn tầm thường vì bạn vẫn còn bị đồng nhất với cái bóng giả. Làm sao điều đó xảy ra? Chừng nào bạn chưa hiểu cơ chế về cách nó xảy ra, bạn không thể đi ra ngoài nó, và mọi kĩ thuật thiền đều không là gì ngoài các quá trình đi ra ngoài, đi ra ngoài tâm trí.
Kĩ thuật thiền không chống lại thế giới, chúng chống lại tâm trí – và không thực sự chống lại tâm trí đâu, mà chống lại sự đồng nhất. Bạn bị đồng nhất với tâm trí thế nào? Cớ chế gì đang hoạt động? Tâm trí là sự cần thiết – sự cần thiết lơn, đặc biệt cho nhân loại. Và đó là khác biệt cơ bản giữa con người và con vật. Con người nghĩ, và con người đã dùng suy nghĩ như vũ khí cho cuộc vật lộn để sống còn của mình. Con người có thể sống sót vì con người có thể nghĩ; bằng không con người là bất lực hơn bất kì con vật nào, yếu hơn bất kì con vật nào. Về thể chất, không có khả năng để con người sống sót. Con người có thể sống sót vì con người có thể nghĩ. Vì việc suy nghĩ, con người đã trở thành người chủ của trái đất.
Nếu suy nghĩ mà có ích sâu sắc thế, thế thì sự việc trở thành dễ hiểu tại sao con người đã trở nên bị đồng nhất với tâm trí. Bạn không bị đồng nhất nhiều thế với thân thể. Tất nhiên, các tôn giáo liên tục nói, “Đừng bị đồng nhất với thân thể,” nhưng không người nào thực sự bị đồng nhất với thân thể – không người nào! Bạn bị đồng nhất với tâm trí, không với thân thể, và sự đồng nhất này với thân thể là không tai hại thế như sự đồng nhất với tâm trí – vì thân thể là thực hơn. Thân thể tồn tại, nó có quan hệ với sự tồn tại rất sâu. Tâm trí chỉ là cái bóng.
Đồng nhất với tâm trí là tinh tế hơn đồng nhất với thân thể, nhưng chúng ta bị đồng nhất với tâm trí vì tâm trí đã từng là sự giúp đỡ lớn lao cho sống sót – không chỉ chống lại con vật, chống lại tự nhiên, mà chống lại những con người khác nữa. Nếu bạn có tâm trí sắc sảo, thông minh, bạn sẽ thắng cả với việc chống lại người khác. Bạn sẽ thành công, bạn sẽ trở nên giầu có hơn, vì bạn sẽ tính toán hơn và tinh ranh hơn. Chống lại người khác cũng vậy, tâm trí là vũ khí. Đó là lí do tại sao chúng ta bị đồng nhất nhiều thế – nhớ điều này.
Chống lại chết, chống lại bệnh, chống lại tự nhiên, chống lại con vật, chống lại con người khác, tâm trí đã làm nhiều thứ, cho nên hiển nhiên chúng ta nghĩ về bản thân mình là tâm trí. Nếu ai đó nói rằng thân thể bạn ốm yếu, bạn không cảm thấy bị xúc phạm, nhưng nếu ai đó nói rằng tâm trí bạn dường như ốm yếu, bạn cảm thấy bị xúc phạm. Nếu thân thể bạn ốm yếu, bạn không cảm thấy bị xúc phạm. Tại sao? Bạn không bị đồng nhất với thân thể. Nhưng nếu tâm trí bạn ốm yếu và ai đó nói bạn ốm yếu về tâm lí, ốm tinh thần, không lành mạnh, bạn cảm thấy bị xúc phạm. Bây giờ đây là cái gì đó về bạn, không về thân thể bạn.
Bạn cư xử với thân thể dường như nó là phương tiện, cái gì đó bạn sở hữu, nhưng là như vậy với tâm trí. Với tâm trí, bạn là tâm trí; với thân thể, bạn là người chủ. Thân thể là nô lệ – bạn sở hữu nó.
Tâm trí này đã tạo ra phân chia trong hiện hữu của bạn nữa, và đó là lí do cơ bản thứ hai về tại sao chúng ta bị đồng nhất với nó. Bạn nghĩ không chỉ về những thứ bên ngoài, bạn nghĩ cả về những thứ bên trong nữa. Chẳng hạn, thân thể có nhiều bản năng. Bạn nghĩ về bản năng của bạn nữa. Mà không chỉ bạn nghĩ, bạn tranh đấu chống lại bản năng của bạn nữa, cho nên có tranh đấu nội bộ thường xuyên. Có dục: tâm trí tranh đấu với nó, hay cố tạo khuôn nó theo cách riêng của tâm trí. Nó đè nén dục, làm suy đồi dục, cố kiểm soát dục.
Tâm trí tranh đấu bên trong nữa. Tranh đấu đó tạo ra phân chia giữa bạn và thân thể bạn. Và thực sự, bạn bắt đầu nghĩ rằng thân thể là cái gì đó thù địch, không là bạn, vì thân thể cứ làm những thứ mà tâm trí chống lại. Thân thể sẽ không nghe theo tâm trí, cho nên tâm trí cảm thấy bị xúc phạm, bị thất bại. Nó tấn công thân thể, và thế thì phân chia được tạo ra. Và bạn bao giờ cũng bị đồng nhất với tâm trí, không bao giờ với thân thể.
Tâm trí là bản ngã của bạn. Đó là cái “tôi’ của bạn. Nếu thân thể cảm thấy ham muốn dục, bạn có thể chia rẽ. Bạn có thể nói, “Đây là thân thể, không phải tôi. Tôi chống lại nó. Tôi đã lấy lời nguyện về vô dục, tôi chống lại nó. Đây là thân thể; đây không phải là tôi.” Thế thì bạn là ai? Tâm trí đã lấy lời nguyện sao? Tâm trí này là bản ngã của bạn, và bạn đi ngược lại thân thể vì thân thể rất có tính phá huỷ bản ngã. Bất kì cái gì bạn quyết định, nó không bao giờ nghe theo.
Mọi thứ vô nghĩa khổ hạnh đã được sinh ra vì điều này: thân thể sẽ không nghe theo. Thân thể là tự nhiên, thân thể là một phần của toàn thể vũ trụ, thân thể có luật riêng của nó. Những luật đó là vô ý thức; nó vận hành theo chúng. Tâm trí cố tạo ra luật riêng của nó và trên thân thả. Thế thì xung đột được tạo ra. Thế thì tâm trí bắt đầu tranh đấu với thân thể. Thế thì tâm trí sẽ bỏ đói thân thể; nó sẽ cố giết thân thể bằng mọi cách.
Đó là điều đã từng xảy ra trong quá khứ: cái gọi là những người tôn giáo đã từng thực sự điên chống lại thân thể họ. Và bất kì cái gì họ làm đều ít phần cho Thượng đế và nhiều phần chống lại thân thể. Thực sự, việc đi tìm Thượng đã trở thành đồng nghĩa với việc chống lại thân thể. Người tôn giáo lấy thái độ này, “Giết thân thể, phá huỷ thân thể. Thân thể là kẻ thù.” Và thực sự, đây không phải là thái độ tôn giáo, mà là một trong những thái độ phi tôn giáo nhất, vì nó là bản ngã nhất. Đây là bản ngã, bản ngã cảm thấy bị xúc phạm.
Bạn quyết định không nổi giận nữa, và thế rồi giận tới: bản ngã của bạn cảm thấy bị thất bại. Quyết định của bạn bị vứt bỏ, và giận tới. Và khi giận tới bạn cảm thấy việc tới này từ thân thể. Bạn quyết định chống dục và dục tới: bạn cảm thấy bị xúc phạm, cho nên bạn cố trừng phạt thân thể. Chủ nghĩa khổ hạnh không là gì ngoài trừng phạt – trừng phạt thân thể riêng của bạn để buộc nó cư xử theo bản ngã.
Tâm trí này, quá trình suy nghĩ này, bản ngã này, chỉ là mảnh mẩu của sự hiện hữu toàn bộ toàn thể của bạn, và mảnh mẩu này đang cố là người cầm quyền. Điều này là không thể được, mảnh mẩu không thể cầm quyền được. Nó sẽ thất bại; đó là lí do tại sao có nhiều thất vọng thế trong sống. Bạn không bao giờ có thể thành công – bạn đang cố làm điều không thể được. Mảnh mẩu không thể là người cầm quyền. Cái toàn thể là lớn hơn và cái toàn thể là mạnh hơn.
Điều đó cũng dường như một cành của cây cố kiểm soát toàn thể cây, ngay cả rễ. Làm sao cành có thể kiểm soát được toàn thể cây, và làm sao nó có thể ép buộc rễ phải theo nó? Điều đó là không thể được. Bất kì cái gì nó nghĩ, nó là điên; cành đã phát điên. Nó có thể liên tục nghĩ và mơ, quan niệm về tương lai nào đó nơi cây sẽ đi theo nó, nhưng điều đó là không thể được; nó sẽ phải đi theo cây. Nó sống chỉ bởi vì cây và rễ. Và rễ đã ở đó trước khi có nó. Rễ là nguồn của nó nữa.
Tâm trí bạn chỉ là mảnh mẩu của thân thể bạn; nó không thể kiểm soát được thân thể. Chính nỗ lực để kiểm soát thân thể sẽ tạo ra thất vọng và thất bại. Và toàn thể nhân loại đã từng là thất bại vì điều này. Mọi người đều khổ, trong xung đột, trong phiền não, trong lo âu, run rẩy, vì điều không thể được đang được cố làm. Nhưng bản ngã bao giờ cũng thích cố làm điều không thể được. Điều có thể được không có thách thức với nó; điều không thể được mới là thách thức. Và nếu điều không thể được có thể được làm, thế thì bản ngã sẽ cảm thấy rất tự hào – vì điều không thể này có thể được làm. Bạn có thể cố làm nó, nhưng bạn sẽ phí cuộc đời bạn khi cố làm điều không thể được làm.
Vì nỗ lực bên trong này để trở thành người chủ, bạn bị đồng nhất với tâm trí. Ai muốn bị đồng nhất với nô lệ? Ai muốn bị đồng nhất với vô ý thức? Điều đó là vô dụng. Vô ý thức bị phủ định vì nó không thể được hiểu thấu. Và với vô ý thức không có bản ngã; bạn không thể cảm thấy “tôi”.
Cố hiểu điều đó theo cách này: khi dục chế ngự bạn, thực sự bạn không thể nói “tôi”. Dường như cái gì đó lớn hơn bạn đã chiến quyền sở hữu – dường như bạn đang ở trong dòng chảy mạnh. Bạn không còn nữa; cái gì đó khác đang lái bạn đi. Đó là lí do tại sao những lời này là có nghĩa… đó là lí do tại sao những người chống lại dục sẽ nói, “Dục sở hữu tôi.”
Giận sở hữu bạn, đói sở hữu bạn. Chúng là cái gì đó lớn hơn bạn, và bạn chỉ bị dòng chảy cuốn đi. Điều đó là đáng sợ. Nó rất đáng sợ vì thế thì bạn không còn nữa. Nó là một loại chết. Đó là lí do tại sao bạn chống lại dục nhiều thế – nó là một loại chết. Những người chống lại dục bao giờ cũng sợ chết, và những người không chống dục và có thể chảy trong nó một cách dễ dàng, tự phát, sẽ không bao giờ sợ chết. Thấy mối liên hệ này: những người chống dục bao giờ cũng sợ chết, và những người sợ chết bao giờ cũng chống dục.
Những người sợ chết bao giờ cũng tạo ra các lí thuyết về bất tử; họ bao giờ cũng nghĩ về cuộc sống sau chết. Những người nghĩ về sự bất tử bao giờ cũng chống lại dục – đây là các phương án. Dục cho bạn nỗi sợ. Sợ này là gì? Bạn không còn trong nó, cái gì đó lớn hơn bạn đang sở hữu bạn. Bạn bị vứt bỏ; bạn không còn trong nó.
Cho nên ngay cả những người không chống lại dục, họ nữa cũng không bao giờ thực sự chuyển vào trong dục. Họ không bao giờ chuyển; họ bao giờ cũng kìm giữ lại, cố vẫn còn ở đó, không cho phép bản thân họ, không sẵn sàng cho buông bỏ. Đó là lí do tại sao cực thích, một điều tự nhiên thế, đã trở thành không thể được cho đàn ông và đàn bà. Cực thích sâu nghĩa là bạn đã ở trong cái gì đó mà lớn hơn bạn. Bạn đã ở trong cái gì đó nơi bạn không hiện hữu, bản ngã không hiện hữu.
Bản ngã vật lộn để kiểm soát mọi thứ, và tâm trí giúp bạn. Trong nỗ lực này bạn trở nên bị đồng nhất với tâm trí, và sự đồng nhất này là khổ, nó là cái bóng giả. Tâm trí là công cụ rất tiện ích. Bạn phải dùng nó, nhưng đừng trở nên bị đồng nhất với nó. Nó là công cụ tốt – cần thiết. Dùng nó đi! Nhưng đừng cảm thấy rằng bạn là tâm trí, vì một khi bạn bắt đầu cảm thấy bạn là tâm trí, bạn không thể dùng được nó. Tâm trí bắt đầu dùng bạn. Thế thì bạn đơn giản trôi giạt cùng tâm trí.
Mọi kĩ thuật thiền đều là nỗ lực để cho bạn thoáng nhìn về cái không phải là tâm trí. Cho nên làm sao đi ra ngoài nó? Làm sao bỏ nó và nhìn vào nó cho dù một khoảnh khắc?
Từ “Vigyan Bhairav Mật tông – tập 2”
