Theo Lão Tử, điều này là vì chúng ta đã không bằng lòng với tự nhiên. Chúng ta đã chơi trò chơi với tự nhiên, trò chơi về phẩm chất – mức độ phẩm chất. Chúng ta nói, “Như thế và như thế là thấp, như thế và như thế là cao theo vị trí.” Điều này là tương ứng với nhu cần tiện dụng của chúng ta. Chúng ta cho chuẩn cao hơn với những thứ dường như là hữu dụng hơn với chúng ta nhưng khi tính tiện dụng thay đổi, việc xếp hạng về cao và thấp này cũng thay đổi.
Đã có thời tu sĩ gia đình đã giữ vị trí cao quí. Tại sao? Vì ông ta có hữu dụng của ông ta. Khi mây giông nổi sấm chớp, không ai ngoài tu sĩ biết tại sao nó là vậy – Indra đã giận! Bây giờ làm sao làm cho ngài được hài lòng? Chỉ ông ta có câu trả lời cho điều này. Ông ta biết mật chú làm nguôi cơn giận của Indra. Cho nên ngay cả vua cũng ngồi dưới chân ông ta. Đây là lí do tại sao purohits (tu sĩ gia đình) cố gắng rất chăm chỉ để bảo vệ tri thức của họ với người khác. Tri thức của họ là độc quyền của họ. Ngay cả vua cũng tới hỏi họ. Vua cũng chạm chân của purohit tu sĩ gia đình. Cho nên tu sĩ gia đình đã có thời ở trên đỉnh rất cao.
Tuy nhiên ngày nay nó không phải vậy và trong thời gian hai mươi năm, nhà khoa học thay thế chỗ mà đã thuộc về purohit từ 2000 năm trước. Ngày nay, nhà khoa học là vô giá vì số phận của con người phụ thuộc vào ông ấy. Nếu một nhà khoa học bị mang lén ra khỏi Đức hay Nga, điều đó chắc sẽ thay đổi lịch sử của thế giới!
Ngày nay nếu Mĩ là thịnh vượng và đứng vững thế chính là vì 90% các nhà khoa học của toàn thế giới sống ở Mĩ. Thể chế của nó là tới mức các nhà khoa học từ khắp thế giới bị kéo tới nó. Một hội nghị lớn các nhà tư tưởng đã được tổ chức ở Anh để thúc đẩy các cách thức và phương tiện ngăn cản nhà khoa học của họ khỏi di cư sang Mĩ nếu không đó chắc sẽ là cái chết của quốc gia, họ sợ vậy.
Nhưng làm sao họ có thể dừng các nhà khoa học đó được? Họ không có các viện lớn thế, cũng không có phân công công việc cũng không trả lương cao như thế. Họ cũng không tận hưởng tự do như thế và có tiện nghi như thế để làm việc. Cho dù nhà khoa học không được phép rời khỏi nước của ông ta, nhà khoa học sẽ không đem hết sức ra làm việc và bao giờ cũng cố di cư sang Mĩ.
Những người biết, họ đang quan sát với mắt mở và họ biết rằng tương lai nằm trong tay của nước mà các nhà khoa học đang tụ tập lại đó. Ngày nay nhà khoa học nắm và sử dụng quyền lực.
Và dường như có thể là quyền lực đang ở trong tay của các chính khách nhưng nó không phải vậy. Mọi thứ đang ở dưới mệnh lệnh của nhà khoa học. Các chính khách có thể cứ phàn nàn rằng đi lên mặt trăng là không hữu dụng, mọi người có thể chết đói, nhưng nhà khoa học khăng khăng đòi đi lên mặt trăng và các chính khách phải thu xếp cho ông ấy.
Nếu hôm nay năm nhà khoa học hàng đầu của Mĩ từ chối làm việc, Mĩ sẽ ở dưới chân Nga. Năm người đem lại quyền lực thế! Tính hữu dụng đã thay đổi và mang nhà khoa học vào chỗ của tu sĩ gia đình.
Chen vào giữa, đó là chiến binh người ở trên đỉnh. Kiếm ở trên mọi thứ.
Nơi tính hữu dụng thay đổi, mọi thứ, và mọi thu xếp khác, phải thay đổi cùng nó. Hôm nay trí tuệ có giá trị lớn vì nó giúp bạn vươn lên nhưng nếu trong tương lai gần, chúng ta có khả năng tạo ra máy móc mà có thể làm mọi việc mà người vẫn làm, thì trí tuệ sẽ không còn hữu dụng thêm nữa. Thế thì có thể là người thổi sáo hay người đánh cá hay người chơi bài có thể lên đỉnh. Và bạn, người đang quản lí cửa hàng và thị trường lớn – không ai thậm chí sẽ nhìn bạn! Những người biết nghệ thuật thảnh thơi, sẽ là những người được cần. Người có thể là phúc lạc trong nghỉ ngơi sẽ trở thành có giá trị.
Những người làm việc sẽ mất giá trị của họ, vì máy móc sẽ chứng tỏ là công nhân tốt hơn. Bây giờ một nhà khoa học lớn phải làm những vấn đề toán học phức tạp, nhưng khi ông ấy mất sáu tháng để giải quyết bài toán, máy tính chỉ mất sáu giây. Cho nên máy tính sẽ là giỏi như nhà khoa học và ông ấy sẽ không còn là quan trọng. Thế thì toàn thể tình huống sẽ thay đổi. Một giai cấp người rất khác bây giờ sẽ ở trên đỉnh – người giải trí.
Trong thế giới ngày nay bạn thấy rằng ngôi sao điện ảnh tận hưởng địa vị mà người đó chưa bao giờ có được trước đây, mặc dù sân khấu và kịch bao giờ cũng tồn tại. Người đó không chỉ được công nhận mà còn ra vẻ kẻ cả. Người ta đã không cho rằng công việc đó là đáng kính nhưng đột nhiên chúng ta thấy người đó đã vươn lên cao trong sự quí trọng và cứ mỗi ngày người đó sẽ vươn lên cao hơn! Khi mọi người thấy bản thân họ nhàn rỗi, không có bất kì việc nào, họ sẽ cần ngày càng nhiều giải trí hơn. Họ sẽ cần cái gì đó để giữ cho tâm trí của họ được bận rộn – điệu vũ nào đó, bài ca nào đó, vở kịch nào đó, cái sẽ chất đầy các giờ trống rỗng của họ. Cho nên các diễn viên sẽ vươn lên ngày càng cao hơn. Người đó đã chuyển chính khách sang vị trí thấp hơn trong việc hấp dẫn công chúng. Nhưng tại sao điều này là vậy?
Đây lại là vấn đề của tính hữu dụng. Đã có thời mà diễn viên đã là khan hiếm. Một hay hai người gây cười đã tồn tại trong từng làng. Họ đã không được chú ý gì mấy, nhưng ai có thể đã nói rằng một mình người gây cười này một ngày nào đó sẽ trở thành Charlie Chaplin và ngay cả Gandhiji chắc cũng hăm hở gặp ông ấy? Những người này đã bị coi như là kiểu người vô dụng. Từng làng đều có họ và đã dùng họ nhân các dịp như hôn lễ hay dịp quan trọng nào đó trong làng để làm thành phía sáng hơn cho việc vận hành. Không ai kính trọng họ. Thế thì làm sao có chuyện họ đã vươn lên trong ngưỡng mộ? Khi giá trị cho công việc giảm đi, giá trị của thảnh thơi vươn lên. Chính tính hữu dụng quyết định ai sẽ ở trên đỉnh và ai sẽ không ở đó.
Theo tự nhiên, không ai là cao hay thấp. Lão Tử nói, “Theo tự nhiên, ông là như ông vậy.” Nếu một khi chúng ta chấp nhận sự kiện này thế thì không có tranh chấp, không đấu tranh, cả bên trong hay bên ngoài.
Nếu chúng ta không cho mọi sự là quan trọng mà khó đạt tới, mọi người sẽ gạt bỏ trộm cắp và chôm chỉa. Chúng ta bao giờ cũng kết án kẻ cắp, kẻ cướp, kẻ lừa gạt, kẻ lừa đảo nhưng chúng ta có bao giờ nghĩ họ là cái gì sau đó? Những điều họ ham muốn đang ngày càng đắt đỏ hơn mọi ngày cho nên cám dỗ với họ tăng lên – và chúng ta kết án họ! Đó là trò chơi kì lạ, việc lừa dối xấu xa!
Một mặt chúng ta đặt chỗ danh giá cho viên kim cương Kohinoor và mặt khác, kết án nỗ lực liên tục đạt tới nó. Bây giờ viên Kohinoor này có một thôi và mọi người có cả triệu! Và tất cả họ đều ao ước viên Kohinoor. Mọi người không thể có nó, cho nên không thể đạt tới nó một cách hợp pháp. Bây giờ mọi ngày chúng ta thấy rằng những người phá luật, một mình họ đạt tới thứ mà nếu không làm thế thì không thể nào đạt tới được. Viên Kohinoor để mở cho xem; mọi người đứng xếp hàng. Kẻ phạm pháp chế giễu họ vì theo kẻ đó họ là ngu chẳng biết rằng kẻ đó muốn chen hàng và có được viên kim cương, hô hào người khác tôn trọng hàng đợi.
Tôi đã nghe nói rằng một quan toà có lần đã khiển trách một kẻ cắp khi nói “Anh không xấu hổ mà đi lừa người tốt thế sao?” Kẻ cắp đáp, “Thưa tôn ông, điều không thể được là đi lừa kẻ lừa.” Với họ, lương thiện là chỗ dựa chính của họ. Cho nên kẻ lừa gạt bao giờ cũng mong rằng có quảng cáo về lương thiện nếu không thì kinh doanh của họ sẽ bị tổn thất. Nếu lương thiện lan tràn thế thì một mình bất lương có thể có tác dụng bằng không thì không thể có tác dụng.
Machiavelli hay Chanakya là người đối lập tuyệt đối của Lão Tử. Họ là cực đối lập của Lão Tử. Machiavelli nói “Thuyết giảng lương thiện, chỉ thế bất lương sẽ thịnh vượng. Bảo mọi người đơn giản là ngay thẳng và không lừa dối, chỉ thế thì ông sẽ thành công.”
Trong cuốn sách của mình “Hoàng tử“, Machiavelli đã khuyên các vua rằng vua phải là người khuyến khích đạo đức trong các thần dân của mình nhưng bản thân vua không thực hành điều đó. Bằng không ông ấy nói, cái lợi là gì? Ông ấy khuyên họ không bao giờ theo đạo đức, vì nếu họ theo đạo đức, ai đó khác sẽ tận dụng ưu thế của tình huống này. Họ phải là người thúc đẩy đạo lí và giữ mọi dáng vẻ bên ngoài. Nhưng tỉnh táo và không bao giờ thực hành đạo đức vì chính tính vô đạo bao giờ cũng phát đạt trong sự sống.
Người này chính là người đối lập của Lão Tử. Ông ta là một nhà trí thức lớn và trình hiện một mặt của người như nó thực sự vậy – ngần này chúng ta phải cho phép ông ta. Machiavelli có cái nhìn sâu sắc vào bên trong con người và điều ông ấy nói về người là đúng tới mức độ lớn – 99% đúng. Ông ta nói, “Tôi khuyên họ theo điều nói chung là qui tắc và không phải là ngoại lệ!”
Từ “Con đường Đạo”, T.1, Ch.9 Chất độc của tham vọng và trật tự của sự sống
