Tôi không thể nói được, Susan này, rằng cam kết là tuyệt đối cần thiết nếu mối quan hệ sẽ tiến triển. Và ai đã bao giờ nghe nói tới mối quan hệ tiến triển không? Không mối quan hệ nào đã bao giờ tiến triển… chỉ lúc ban đầu thôi, nhưng đến lúc nó thực sự bắt đầu nắm giữ bạn thì quá trễ rồi. Lúc ban đầu nó dịu dàng, đẹp đẽ, vì cả hai đối tác đều thực sự bị sở hữu bởi hoá chất và sinh học, và họ đang nhìn mọi thứ mà không người nào khác có thể thấy.
Khi bạn rơi vào yêu người đàn bà, mọi người đều cười. Họ nghĩ, ‘Anh này đã phát rồ!’ Mọi người bắt đầu hỏi, ‘Anh thấy cái gì trong người đàn bà này?’ Mọi người bắt đầu hỏi người đàn bà, ‘Cô thấy cái gì trong anh này?’ Nhưng những người yêu liên tục thấy mọi thứ – đủ mọi loại ảo giác. Trong khuôn mặt của người con gái rất bình thường này người yêu có thể thấy trăng! Và người con gái này có thể thấy trong người yêu của mình đủ mọi loại thượng đế! Cô ấy không thể tin được rằng tình yêu như vậy đã bao giờ xảy ra trước đây hay sẽ xảy ra lần nữa. Nó đang xảy ra lần đầu tiên và lần cuối cùng!
Đó là lí do tại sao trong mọi ngôn ngữ đều tồn tại cách diễn đạt ‘rơi vào yêu’. Nó thực sự là rơi vào – nó là rơi vào từ thông minh của bạn, rơi vào từ nhân tính của bạn, nó thực sự là rơi vào trong mương! Và nếu bạn trở nên được cam kết, thế thì bạn không thể thoát ra được khỏi cái mương nữa! Cam kết có nghĩa là, ‘Anh (Em) rơi vào mãi mãi,’ cho nên cái mương sẽ trở thành nấm mồ của bạn.
Hôn nhân đã trở thành nấm mồ của mọi người – và tôi đã thấy không mối quan hệ nào tiến triển cả. Điều tiến triển là yêu, nhưng yêu là đoá hoa tinh tế; bạn không thể phụ thuộc vào nó. Điều tiến triển có tính nhất thời, nhưng dưới tác động của yêu bạn có thể trở nên được cam kết. Và thế thì bạn sẽ hối hận, nhưng thế thì bạn không thể thoát được khỏi cam kết. Bạn đã được nuôi dưỡng bằng những niềm tin này: rằng bạn phải trung thành với lời hứa của bạn, rằng bạn phải nhất quán, rằng bạn phải hoàn thành bất kì lời nào bạn đã nói ra. Bây giờ toàn thể tiến triển của bạn bị phí hoài. Điều tiến triển khi có liên quan tới yêu là nhất thời; nó chắc chắn tiến triển cho khoảnh khắc này, nhưng không mối quan hệ nào tiến triển.
Sự kết nối tiến triển nhưng không phải quan hệ, và bạn phải hiểu khác biệt giữa hai điều này. Yêu, khoảnh khắc nó trở thành quan hệ, là trở thành lệ thuộc. Và khi bạn trong lệ thuộc, bạn không thể có tâm trạng lễ hội được, không thể vui vẻ được. Bạn có thể hoàn thành nghĩa vụ, nhưng nghĩa vụ là từ tục tĩu, xấu xa. Nghĩa vụ nghĩa là bây giờ bạn bị mắc và bạn phải làm điều đó. Yêu không phải là cái gì đó bạn làm, nó là cái gì đó xảy ra; nghĩa vụ là cái gì đó bạn phải làm nó. Đó là việc kéo lê! Bạn trở thành kẻ tử vì đạo. Bạn bắt đầu mang cây chữ thập trên vai riêng của bạn, và bạn có thể nghĩ rằng bạn đang trở thành một Christ…
Nhìn xem mọi ông chồng đều đang mang cây chữ thập! Nhìn các bà vợ mà xem! Không ai dường như là hạnh phúc. Họ liên tục cãi vã, liên tục đánh nhau, liên tục phá huỷ lẫn nhau, thu nhau thành hàng hoá, thành phương tiện. Vợ đang dùng chồng, chồng đang dùng vợ. Có thể vì những chủ định khác nhau – vợ dùng chồng vì chủ định kinh tế và chồng dùng vợ vì chủ định dục – nhưng cả hai đang dùng lẫn nhau. Và làm sao người ta có thể hạnh phúc khi người ta bị dùng?
Cho nên khoảnh khắc chồng nói, ‘Tối nay thì sao?’ vợ lập tức nói, ‘Đang đau đầu đây,’ hay cô ấy nổi cơn tam bành hay bắt đầu cãi vã. Cho nên khi chồng muốn làm tình với vợ, anh ta phải mang kem và hoa và áo sari, hay cái gì đó có tính kinh tế; thế thì đó là kinh doanh, thế thì điều đó đơn giản là cho và nhận.
Điều này không tiến triển – bạn không thể nói rằng mối quan hệ đang tiến triển. Vâng, nếu yêu trở nên có ý thức, thế thì có niềm vui vô cùng – nó tiến triển.
Yêu bình thường là vô ý thức và có tính con vật. Nếu bạn làm nó thành ý thức – điều đó nghĩa là yêu cộng với thiền – thế thì có phẩm chất khác toàn bộ cho nó, cái đẹp khác, hương vị khác; thế thì nó tiến triển. Nhưng nó tiến triển vì ý thức chứ không phải vì yêu. Và ý thức làm thay đổi yêu từ mối quan hệ thành sự kết nối; nó đổi yêu thành tình bạn nhiều hơn. Nó không còn là lệ thuộc, nó cho tự do.
Khoảnh khắc bạn trở nên có tính thiền, bạn dừng việc thu người khác thành vật. Thế thì bạn không còn là chồng và vợ không còn là vợ, các bạn chỉ là hai người bạn. Không có ràng buộc pháp lí. Các bạn sống cùng nhau từ tự do, từ niềm vui. Bạn muốn chia sẻ, đó là lí do tại sao các bạn sống cùng nhau. Và nếu việc chia sẻ đó dừng lại bạn đơn giản nói lời tạm biệt với nhau với sự kính trọng lớn lao, lòng biết ơn, vì bất kì cái gì người kia đã làm người ta phải biết ơn chứ; không có chua chát trong nó.
Ý thức tiến triển theo hai cách: nếu bạn sống cùng nhau nó là tình bạn, và tình bạn cho bạn tự do. Bạn có thể là bạn bè với nhiều người; không có tính sở hữu trong nó. Khi yêu trở thành thân thiết không có sở hữu trong nó, không có loại trừ trong nó, không có ghen tuông trong nó. Và khi không có ghen tuông, không có sở hữu, có tự do.
Tự do tiến triển, thân thiết tiến triển. Và khoảnh khắc yêu bắt đầu trao tự do cho người khác, thế thì có việc đi tới sự hoàn thành vô cùng từ nó, vì ham muốn lớn nhất của con người là tự do, không phải là yêu. Nếu người ta phải chọn giữa yêu và tự do, thế thì người có ý thức sẽ chọn tự do và người vô ý thức sẽ chọn yêu.
Tại sao Phật đã trốn khỏi cung điện của ông ấy? Đã có đủ yêu, thực ra còn nhiều hơn là con người có thể tiêu thụ. Bố ông ấy đã tập hợp mọi đàn bà đẹp sẵn có trong vương quốc; ông ấy bị bao quanh bởi toàn đàn bà đẹp. Ông ấy đã trốn đi – ông ấy có thể thấy sự lệ thuộc. Một ham muốn lớn về tự do trỗi dậy trong ông ấy.
Đó là lí do tại sao ở phương Đông trạng thái tối thượng được gọi là moksha: moksha nghĩa là ‘tự do tuyệt đối’ – nó là hiện tượng cao hơn. Jesus gọi Thượng đế là ‘tình yêu’ – điều đó có chút ít thấp hơn. Phật gọi nó là niết bàn, ‘tự do tuyệt đối’, tuyệt đối tới mức bạn thậm chí tự do khỏi cái ngã của bạn. Cái ngã của bạn là sự lệ thuộc, là giới hạn. Bạn tự do khỏi mọi thứ, ngay cả khỏi bản thân bạn. Nó là tự do thuần khiết!
Tự do là ham muốn tối thượng của con người. Con người đi tới việc nở hoa chỉ trong tự do. Thiền sẽ đem tới tự do.
Và tôi không chống lại yêu: nó chỉ là một bước thấp hơn tự do, và điều hay là có yêu như hương thơm quanh bạn. Để tự do là trung tâm của bạn và yêu là chu vi của bạn. Để yêu là chu vi và tự do là trung tâm, và bạn sẽ có bản thể toàn bộ, một bản thể toàn thể.
Nhưng, Susan, mối quan hệ không bao giờ tiến triển.
Bạn đang hỏi tôi: Làm sao hai người có thể được cam kết với nhau?
Họ không thể được cam kết. Cam kết là hướng tới sự tồn tại, không hướng tới nhau. Cam kết chỉ có thể hướng tới cái toàn thể, không hướng tới nhau.
Làm sao mối quan hệ tiến triển? Bạn hỏi.
Nó không tiến triển đâu – và bạn có thể thấy điều đó ở mọi nơi – nó chỉ giả vờ tiến triển thôi. Mọi người liên tục nói rằng mọi thứ đều ổn, mọi thứ đều tốt. Phỏng có ích gì mà phơi bày nỗi khổ của người ta? Phỏng có ích gì mà phơi vết thương của người ta ra? Người ta liên tục che giấu chúng – phơi ra vết thương của người ta là bẽ mặt, cho nên mọi người giả vờ rằng mọi thứ diễn ra tốt đẹp. Họ liên tục mỉm cười, họ liên tục đè nén nước mắt của họ.
Friedrich Nietzsche tương truyền đã nói, ‘Tôi liên tục mỉm cười và cười bởi lẽ đơn giản rằng nếu tôi KHÔNG mỉm cười tôi có thể bắt đầu khóc.’ Mỉm cười là cách che đậy nước mắt: bạn dịch chuyển năng lượng từ nước mắt sang nụ cười để cho bạn có thể quên đi nước mắt của bạn. Nhưng mọi người đều đầy nước mắt.
Tôi đã nhìn vào cuộc sống của hàng nghìn người, mối quan hệ của họ. Nó toàn là khổ, nhưng họ đang che đậy nó, giả vờ mọi thứ đang diễn ra ổn thoả.
Mối quan hệ không tiến triển, không thể tiến triển được.
Và, Susan, bạn nói: Tôi sợ cam kết, cho nên tôi tránh quan hệ.
Bạn là hoàn toàn đúng trong việc sợ cam kết và bạn là hoàn toàn đúng trong việc tránh quan hệ, nhưng đừng tránh kết nối. Đừng làm bất kì mối quan hệ nào thành duy nhất, cứ thân thiện thôi. Để yêu nảy sinh tới mức độ của thân thiết, để nó chính là phẩm chất của bạn. Là việc yêu đi. Đừng làm nó thành quan hệ, chỉ là việc yêu.
Đây là ba giai đoạn. Quan hệ là thấp nhất; nó có tính con vật. Yêu như phẩm chất của bản thể bạn – hệt như bạn thở, bạn để yêu hiện hữu, đó là tính người. Và yêu ở cách diễn đạt tối thượng của nó thậm chí không phải là phẩm chất; bạn trở thành bản thân yêu. Thế thì nó thậm chí không giống như việc thở, nó là chính bản thể bạn; thế thì nó là tâm linh. Nhưng khả năng thứ ba có thể xảy ra chỉ qua thiền. Việc tinh luyện đó là có thể chỉ nếu năng lượng của bạn đi qua toàn thể giả kim thuật của tính thiền.
Susan, thiền đi. Trở nên nhận biết hơn về điều bạn đang làm, về điều bạn đang nghĩ, về điều bạn đang cảm. Trở nên ngày một nhận biết hơn, nhận biết sâu sắc, và phép màu bắt đầu xảy ra. Khi bạn nhận biết nhiều hơn, mọi loại niềm tin bắt đầu biến mất, mê tín tan biến, tan tác, bóng tối bay hơi và bản thể bên trong của bạn trở thành đầy ánh sáng. Từ ánh sáng đó, yêu là sự thân thiết.
Vấn đề không phải là cam kết chút nào; người ta sống từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc, mãnh liệt, đam mê, toàn bộ. Chính cam kết khi có liên quan tới tôi – là cam kết với khoảnh khắc – bởi vì khoảnh khắc này là thực tại duy nhất có đó. Quá khứ không còn tồn tại nữa, tương lai còn chưa hiện hữu; sự tồn tại chỉ biết tới hiện tại. Được cam kết với khoảnh khắc hiện tại là được cam kết với sự tồn tại, và không cần có bất kì cam kết nào khác.
Từ “Thiền: Thú vị, Sức sống, Phấn khởi và Sinh động”, Ch.5 Tự do và yêu: trung tâm và chu vi
