Ông nên tìm tự do bằng phương tiện của cả kiểm tra và điều tra.
Làm sao tìm ra tự do này? Làm sao tìm ra cốt lõi bản chất của con người bạn? Nó xảy ra trong thiền. Atisha gọi thiền là “nhận biết.” Và nhận biết phải được phát triển; nó chỉ là hạt mầm trong bạn, nó có thể trở thành cây. Và hai điều ông ấy gợi ý sẽ giúp đỡ: một điều là kiểm tra và điều kia là điều tra.
Kiểm tra ngụ ý, không bao giờ cho phép bất kì cái gì đi qua tâm trí của bạn mà không quan sát chăm chú nó. Socrates tương truyền đã nói rằng sự sống là vô giá trị nếu bạn đã không sống nó qua kiểm tra. Sự sống không được kiểm tra là sự sống vô giá trị.
Kiểm tra là bước thứ nhất: trở nên tỉnh táo với điều trôi qua tâm trí của bạn. Và có lưu thông thường xuyên – nhiều ý nghĩ thế, nhiều ham muốn thế, nhiều mơ thế đang trôi qua. Bạn phải có tính quan sát; bạn phải kiểm tra từng và mọi thứ trôi qua tâm trí. Không một ý nghĩ nào được trôi qua vô nhận biết, vì điều đó có nghĩa là bạn đã ngủ. Trở nên ngày càng nhiều tính quan sát đi.
Và bước thứ hai là điều tra. Thứ nhất quan sát, kiểm tra, và thế rồi bắt đầu nhìn vào rễ. Tại sao điều nào đó xảy ra lặp đi lặp lại? Bạn trở nên giận lặp đi lặp lại: kiểm tra sẽ đơn giản chỉ cho bạn rằng giận tới và đi. Điều tra sẽ chỉ ra cho bạn rễ của giận, từ đâu nó tới – vì có thể rằng, gần như bao giờ cũng vậy, gần như bao giờ cũng vậy, rằng giận chỉ là triệu chứng của cái gì đó khác đang được ẩn kín. Có thể là bản ngã của bạn cảm thấy bị tổn thương và bạn trở nên giận, nhưng bản ngã giữ bản thân nó ẩn ngầm dưới đất. Nó giống như rễ của cây: bạn thấy tán lá nhưng bạn không thấy rễ.
Bằng kiểm tra bạn sẽ thấy cây, bằng điều tra bạn sẽ thấy rễ. Và chính là chỉ qua việc thấy rễ mà biến đổi là có thể. Đem rễ ra ánh sáng và cây bắt đầu chết. Nếu bạn có thể tìm thấy rễ của giận của bạn, bạn sẽ ngạc nhiên rằng giận bắt đầu biến mất. Nếu bạn có thể tìm thấy rễ của buồn của bạn, bạn sẽ lại ngạc nhiên.
Trước hết kiểm tra cái gì thường xuyên có đó trong tâm trí của bạn, cái gì đang được lặp đi lặp lại. Bạn không có nhiều ý nghĩ. Nếu bạn kiểm tra chi li bạn sẽ thấy rằng bạn chỉ có vài ý nghĩ được lặp đi lặp lại – có thể dưới hình thể mới, mầu sắc mới, trang phục mới, mặt nạ mới, nhưng bạn chỉ có rất ít nghĩ.
Và nếu bạn đi vào trong một cách chi li bạn sẽ ngạc nhiên: bạn có một ý nghĩ cơ bản.
Gurdjieff thường nói với đệ tử của ông ấy, “Trước hết tìm ra đặc điểm chính của ông.” Và từng người có đặc điểm chính – nó có thể là tham, nó có thể là giận, nó có thể là dục, ghen, nó có thể là cái gì đó khác. Tìm ra cái nào là đặc điểm chính, cái nào là trung tâm mà mọi ý nghĩ và tâm trạng của bạn chuyển động xung quanh. Nếu bạn có thể tìm ra trung tâm này, bạn đã tìm thấy rễ.
Và phép màu là ở chỗ một khi rễ được tìm thấy bạn không cần chặt nó, nó bị chặt trong chính việc tìm thấy nó. Đây là bí mật bên trong của biến đổi.
Quan sát: bạn trở nên buồn lặp đi lặp lại. Đột nhiên chẳng từ đâu cả… mọi thứ đang diễn ra tốt lành, và cái gì đó nhoáng lên và bạn trở nên buồn. Và lần nữa nó lại qua đi, và đến tối nó quay trở lại, và cứ thế mãi. Tại sao điều này xảy ra?
Trước hết kiểm tra, thế rồi điều tra. Bằng việc kiểm tra và điều tra, phẩm chất có tên là nhận biết sẽ được sinh ra trong bạn. Một khi nhận biết có đó bạn có chiếc kiếm mà có thể chặt mọi rễ của mọi bệnh. Và một khi nhận biết được sinh ra, dần dần, dần dần bạn thoát ra khỏi quá khứ và ra khỏi tương lai và bạn đang đi vào hiện tại. Bạn đang trở nên hiện diện hơn với hiện tại. Bạn đang đạt tới một loại hiện diện mà chưa bao giờ có đó; bạn đang trở nên chói sáng. Và trong sự hiện diện này, khi bạn có thể cảm thấy khoảnh khắc đang trôi qua, mọi giác quan của bạn sẽ trở thành thuần khiết, nhạy cảm, tinh thính, tỉnh táo và sống động tới mức toàn thể sự sống sẽ lấy sự mãnh liệt mới. Bạn sẽ đạt tới sự say mê lớn. Thế giới sẽ vẫn như cũ, và vậy mà không như cũ: cây sẽ có vẻ xanh hơn, hoa hồng hồng hơn, người sống động hơn, đẹp hơn – cùng thế giới đó, và sỏi trên bãi biển bắt đầu có vẻ như kim cương và ngọc lục bảo.
Khi nhận biết được bắt rễ rất rất sâu, khi bạn hiện diện cho hiện tại, bạn đạt tới cái nhìn phiêu diêu về sự sống. Đó là lí do tại sao các nhà huyền bí nói về nhiều cái đẹp thế, và bạn không thấy nó. Các nhà huyền bí nói về việc mở hội mênh mông đang diễn ra, còn bạn chẳng thấy bất kì lễ hội nào ở bất kì đâu. Các nhà huyền bí nói về âm nhạc lớn, nhưng bạn chẳng nghe thấy bất kì âm nhạc nào.
Và các nhà huyền bí là đúng – âm nhạc lớn đang trôi qua, nhưng bạn điếc. Cái đẹp lớn ở khắp xung quanh, nhưng bạn mù. Toàn thể sự tồn tại đang mở hội chính khoảnh khắc này, nhiều như nó đã mở hội khi Atisha còn sống. Sự tồn tại là việc mở hội.
Nhưng tim bạn chết. Chỉ tim vật lí của bạn còn đang đập, tim tâm linh của bạn hoàn toàn không vận hành. Và không có nó bạn sẽ không có khả năng thấy việc mở hội của sự sống. Làm sao bạn có thể cảm thấy biết ơn Thượng đế nếu bạn không thấy việc mở hội này? Làm sao bạn có thể cảm thấy cám ơn Thượng đế nếu bạn không thấy món quà này? Cám ơn để làm gì? Bạn chỉ có thể đầy phàn nàn, tiếc nuối, phẫn uất. Bạn chỉ có thể giận sự tồn tại. Tại sao bạn đã được tạo ra, tại sao có khổ này? Bạn chỉ thấy khổ, vì mắt bạn chỉ có thể thấy khổ. Bằng không sự tồn tại là may mắn, là phúc lành.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.25
