Tập luyện một cách vô tư trong mọi khu vực; điều quan trọng là có tập luyện sâu và lan khắp trong mọi thứ.
Điều đầu tiên là vô tư: người ta phải không có định kiến, và không ai là không có định kiến. Và đó là yêu cầu cơ bản để tăng trưởng trong cái nhìn lớn hơn. Để thoát ra khỏi các nhà tù, điều đầu tiên là bỏ các định kiến – định kiến có tên là Hindu giáo, định kiến có tên là Mô ha mét giáo, định kiến có tên là Ki tô giáo. Người ta phải bỏ mọi định kiến. Làm sao bạn đã bao giờ có thể biết được chân lí nếu bạn đã quyết định nó là gì? Nếu bạn đã vận hành từ kết luận, bạn sẽ không bao giờ đạt tới chân lí – không bao giờ! Điều đó là không thể được.
Không bắt đầu bằng các giả định tiên thiên, không bắt đầu bằng bất kì việc tin nào. Chỉ thế thì bạn là người tìm kiếm thực. Nhưng mọi người bắt đầu bằng việc tin – ai đó tin vào Kinh Thánh, ai đó khác tin vào Koran; ai đó tin vào Gita, và ai đó tin vào Dhammapada. Và họ bắt đầu bằng việc tin.
Việc tin ngụ ý bạn không biết, dầu vậy bạn đã coi cái gì đó như đương nhiên có. Bây giờ toàn thể nỗ lực của bạn sẽ là để chứng minh nó là đúng, điều đó sẽ trở thành trò bản ngã của bạn. Từng việc tin trở thành trò bản ngã, bạn phải chứng minh nó là đúng. Nếu nó sai, thế thì bạn sai; nếu nó đúng, thế thì bạn đúng. Và mọi người không là gì ngoài cái túi đầy những việc tin.
Nhớ, mọi việc tin đều là ngu. Tôi không nói rằng những việc tin đó về căn bản là không thực – chúng có thể không thực, chúng có thể thực – nhưng tin là ngu. Biết là thông minh. Việc tin có thể là khi bạn đi tới biết, việc tin có thể là cùng điều bạn đã được người khác bảo cho để tin; nhưng dầu vậy tin nó là sai, và biết nó là đúng – vì một khi bạn tin cái gì đó mà bạn đã không biết, bạn đã bắt đầu thu thập quanh bản thân bạn bóng tối, điều sẽ không giúp cho bạn biết, thấy. Bạn đã trở thành người am tường. Và việc biết xảy ra cho những người không am tường, nhưng hồn nhiên. Việc biết xảy ra cho những đôi mắt tuyệt đối không có bụi của tri thức.
Điều đầu tiên Atisha nói: Là vô tư, bắt đầu không có bất kì kết luận nào, bắt đầu không có bất kì việc tin tiên thiên nào. Bắt đầu với tính tồn tại, không với tính trí tuệ; đây là hai chiều khác nhau, không chỉ khác nhau mà còn đối lập đối xứng.
Ai đó có thể bắt đầu cuộc hành trình của mình vào trong yêu bằng việc học về yêu, bằng việc đi tới thư viện, bằng việc nhìn vào trong Bách khoa toàn thư Encyclopedia Britannica để biết yêu là gì. Đây là truy hỏi trí tuệ. Người đó có thể thu thập nhiều thông tin, người đó có thể viết chuyên luận, và đại học ngu nào đó có thể cho người đó học vị tiến sĩ Ph.D. nhưng người đó chẳng biết gì về yêu. Bất kì cái gì người đó đang viết chỉ là trí tuệ, nó không có tính kinh nghiệm. Và nếu nó không có tính kinh nghiệm, nó là không thực.
Chân lí là kinh nghiệm, không là việc tin. Chân lí không bao giờ tới bằng việc học về nó: chân lí phải được đương đầu, chân lí phải được đối diện. Người nghiên cứu về yêu là giống như người nghiên cứu về Himalayas bằng việc nhìn vào bản đồ núi. Bản đồ không phải là núi! Và nếu bạn bắt đầu tin vào bản đồ, bạn sẽ liên tục bỏ lỡ núi. Nếu bạn trở nên bị ám ảnh quá nhiều với bản đồ, núi có thể có đó chỉ ngay trước bạn, nhưng dầu vậy bạn sẽ không có khả năng thấy nó.
Và đó là cách nó là vậy. Núi ở trước bạn, nhưng mắt bạn đầy bản đồ – bản đồ về cùng núi đó, bản đồ về cùng núi đó, được lập ra bởi những nhà thám hiểm khác nhau. Ai đó đã trèo lên núi này từ phía bắc, ai đó từ phía đông. Họ đã làm ra những bản đồ khác nhau: Koran, Kinh Thánh, Gita – các bản đồ khác nhau của cùng một chân lí. Nhưng bạn quá đầy các bản đồ, quá bị nặng gánh bởi trọng lượng của chúng; bạn không thể di chuyển được ngay cả một li. Bạn không thể thấy được núi đang đứng ngay trước bạn, những đỉnh tuyết trắng trinh nguyên của nó sáng lên như vàng trong ánh mặt trời buổi sáng. Bạn không có mắt để thấy nó.
Mắt định kiến là mù, tim đầy những kết luận là chết. Quá nhiều các giả định tiên thiên và thông minh của bạn bắt đầu mất đi sự sắc bén của nó, cái đẹp của nó, sự mãnh liệt của nó. Nó trở thành đờ đẫn. Thông minh đờ đẫn là điều được gọi là trí tuệ. Cái gọi là giới trí thức của bạn không thực là thông minh, nó chỉ là trí tuệ. Trí tuệ là cái xác. Bạn có thể trang điểm cho nó, bạn có thể trang điểm cho nó bằng ngọc trai lớn, kim cương, đá quí, nhưng dầu vậy cái xác vẫn là cái xác.
Là sống động là chuyện khác toàn bộ. Thông minh là sống động; nó là tự phát, nó là mở, nó là mong manh, nó là vô tư, nó là dũng cảm để vận hành mà không có kết luận. Và tại sao tôi nói nó là dũng cảm? Nó là dũng cảm vì khi bạn vận hành từ kết luận, kết luận bảo vệ bạn, kết luận cho bạn an ninh, an toàn. Bạn biết rõ nó, bạn biết cách đi tới nó, bạn rất hiệu quả với nó. Vận hành không có kết luận là vận hành trong hồn nhiên. Không có an ninh, bạn có thể đi sai, bạn có thể đi lạc lối.
Người sẵn sàng đi vào cuộc thám hiểm có tên chân lí cũng phải sẵn sàng phạm nhiều sai sót, sai lầm, phải có khả năng mạo hiểm. Người ta có thể đi lạc lối, nhưng đó là cách người ta đạt tới. Đi nhiều nhiều lần lạc lối, người ta học cách không đi lạc lối. Phạm nhiều sai lầm người ta học sai lầm là gì, và làm sao không phạm phải nó. Khi biết sai lỗi là gì, người ta tới ngày càng gần hơn với chân lí là gì. Đó là việc thám hiểm cá nhân; bạn không thể phụ thuộc vào kết luận của người khác.
Do đó Atisha nói:
Tập luyện một cách vô tư trong mọi khu vực; điều quan trọng là có tập luyện sâu và lan khắp trong mọi thứ.
Điều thứ hai ông ấy nói: Để cuộc sống của bạn là đa chiều nhất có thể được đi, đừng sống một cách một chiều. Sư, ni và cái gọi là tu sĩ tất cả đều sống một cách một chiều, suốt nhiều thời đại,. Họ sống cuộc sống rất chật hẹp; họ đi như tầu hoả đi, trên đường ray cố định. Họ liên tục làm cùng nghi lễ, cùng lời cầu nguyện, hết ngày nọ tới ngày kia, năm nọ tới năm kia, kiếp nọ tới kiếp kia; họ liên tục lặp lại. Toàn thể cuộc sống của họ chuyển trong các vòng tròn. Và họ không giầu có, họ không thể giầu được – giầu có tới bằng việc sống cuộc sống trong mọi chiều của nó.
Người tôn giáo phải thám hiểm mọi con đường có thể có, phải thử trải nghiệm cuộc sống trong mọi hương vị của nó, ngọt và đắng, tốt và xấu. Người tôn giáo thực sự sẽ rất có tính trải nghiệm. Người đó sẽ trải nghiệm với âm nhạc, người đó sẽ trải nghiệm với điệu vũ, người đó sẽ trải nghiệm với thơ ca, với việc vẽ, với điêu khắc, với kiến trúc. Người đó sẽ liên tục trải nghiệm với mọi thứ, mọi thứ mà trở thành sẵn có; người đó sẽ là đứa trẻ thám hiểm mọi thứ. Và điều đó làm cho cuộc sống bên trong của bạn thành giầu có.
Bạn có biết, mọi khám phá lớn đều được làm bởi những người không một chiều. Người một chiều không bao giờ có thể làm các khám phá; điều đó là không thể được, vì khám phá xảy ra chỉ như việc lai giống. Nhà toán học bắt đầu làm thơ: bây giờ bạn có thể chắc chắn cái gì đó đang trên đường. Toàn thể huấn luyện của người đó là huấn luyện của nhà toán học, cách tiếp cận của người đó là cách tiếp cận của toán học, và người đó bắt đầu làm thơ. Bây giờ, không thi sĩ nào có thể viết thơ như điều này; đây sẽ là cái gì đó mới, vì cái gì đó của toán học nhất định thấm vào. Và toán học và thơ ca có sự gặp gỡ là việc lai giống.
Các nhà khoa học nói trẻ em được sinh ra từ việc lai giống là khoẻ hơn, đẹp hơn, thông minh hơn. Nhưng người là ngu tới mức anh ta không bao giờ học. Bây giờ mọi người đều biết rằng điều tốt là mang bò đực Anh cho bò cái Ấn Độ; điều đó là hoàn toàn hay và điều đó đang được làm. Nhưng khi có liên quan tới người, chúng ta vẫn còn ngu. Sẽ là điều hay nếu mọi người lấy các giống nòi khác, các nền tảng khác, các văn hoá khác. Người Siberi lấy ai đó ở châu Phi – thế thì cái gì đó thực sự sẽ xảy ra, phép màu nào đó.
Gợi ý riêng của tôi là – vì trong vòng vài năm chúng ta sẽ tìm ra các hành tinh khác nơi tiến hoá đã gần đạt tới điểm mà nó đã đạt tới trên trái đất, hay vài hành tinh nơi nó thậm chí đã đạt tới cao hơn – gợi ý riêng của tôi là ủng hộ hôn nhân liên hành tinh. Thế thì phép màu sẽ bắt đầu xảy ra. Người sao Hoả lấy người Poona: thế thì cái gì đó sẽ xảy ra, cái gì đó thực sự mới mà chưa bao giờ xảy ra trước đây!
Atisha nói: Thực nghiệm, trải nghiệm thật nhiều chiều đang sẵn có cho ông.
Trở thành thợ vườn, trở thành thợ giầy, trở thành thợ mộc – đó là điều đang xảy ra trong tâm xã của tôi. Mọi chiều phải được làm thành sẵn có, và mọi người phải thực nghiệm và tận hưởng và thám hiểm. Không phải là khi bạn làm công trình khoa học nào đó, cái gì đó chỉ xảy ra trong thế giới bên ngoài. Khi bạn làm công trình khoa học nào đó, cái gì đó xảy ra bên trong tâm thức của bạn: tâm thức của bạn bắt đầu lấy hình thể, hình thể khoa học. Nếu người này bắt đầu vẽ, thế thì việc vẽ sẽ có cái gì đó của khoa học trong nó. Và nếu hoạ sĩ bắt đầu trở thành nhà vật lí, chắc chắn cái nhìn của ông ấy sẽ cho sinh ra những thứ mới.
Mọi khám phá lớn mãi tới bây giờ đã được làm ra bởi những người đã được huấn luyện về cái gì đó khác, nhưng đã có đủ dũng cảm để đi vào trong các vũ đài nơi họ đã là những người nghiệp dư. Những người ít dũng cảm vẫn còn bám lấy thứ họ biết rõ nhất. Thế thì họ liên tục làm nó trong cả đời họ. Và họ càng làm nó, họ càng trở nên hiệu quả hơn; họ càng trở nên hiệu quả hơn, càng ít có năng lực thử bất kì cái gì mới.
Một nước vẫn còn sống động chỉ nếu mọi người là đa chiều. Mĩ bây giờ là nước sống động nhất trên thế giới bởi lẽ đơn giản là mọi người đang thử theo đủ mọi thứ. Từ toán học tới thiền, mọi thứ đang được thử. Mĩ ở ngay bên bờ của bước tiến lớn; nếu một bước tiến mới sắp xảy ra ở bất kì chỗ nào, nó sẽ xảy ra ở Mĩ. Nó không thể xảy ra ở Ấn Độ. Nó không thể xảy ra vì Morarji Desai và những người như thế sẽ không cho phép nó xảy ra ở Ấn Độ – những tâm trí cứng nhắc, tù đọng, không có viễn kiến về tương lai, không có viễn kiến về điều sẽ xảy ra ngày mai, không có ý tưởng về cái gì thực sự đang xảy ra hôm nay.
Ở Mĩ, mọi người liên tục đổi việc làm – ba năm là giới hạn trung bình khi mọi người đổi việc làm của họ. Ba năm cũng là giới hạn trung bình cho mọi người thay đổi thành phố của họ. Ba năm cũng là giới hạn trung bình cho mọi người đổi vợ chồng. Số ba này là rất bí truyền.
Khi đàn ông đã sống với nhiều đàn bà, đã làm nhiều loại công việc – đã là thợ giầy, đã là thợ mộc, đã là kĩ sư, đã là hoạ sĩ và nhạc sĩ – một cách tự nhiên người đó rất giầu có. Từng đàn bà mà người đó đã sống cùng đã truyền cho người đó mầu sắc nào đó, và từng công việc mà người đó đã làm đã mở ra cánh cửa mới trong con người của người đó. Dần dần, dần dần, nhiều cánh cửa của con người của người đó đang mở ra; tâm thức của người đó mở rộng, người đó trở thành khổng lồ, to lớn.
Bạn là kinh nghiệm của bạn. Do đó, trải nghiệm nhiều hơn đi. Trước khi lắng đọng, trải nghiệm nhiều nhất có thể được đi. Người thực không bao giờ lắng đọng; người thực bao giờ cũng vẫn còn vô gia cư, người lang thang, người phiêu bạt, người phiêu bạt của hồn. Người đó liên tục vẫn còn trong tìm kiếm, người đó vẫn còn là người truy hỏi, người học – người đó không bao giờ trở thành người am tường. Đừng vội vàng trở thành người am tường, vẫn còn là người học đi. Trở thành người am tường là xấu, vẫn còn là người học có cái đẹp và duyên dáng vô cùng trong nó, vì nó là bản thân sự sống.
Tập luyện một cách vô tư trong mọi khu vực; điều quan trọng là có tập luyện sâu và lan khắp trong mọi thứ.
Bất kì cái gì bạn học, học nó trong tính toàn bộ của nó. Đừng để nó chỉ là việc gây chuyện rồi bỏ trốn, đi vào trong nó dường như nó là toàn thể cuộc sống của bạn. Mạo hiểm mọi thứ! Là toàn bộ, dù bạn làm bất kì cái gì, vì chính là chỉ từ tính toàn bộ mà người ta học. Chính chỉ là khi bạn là toàn bộ trong cái gì đó mà điều huyền bí được hiển lộ ra cho bạn. Nếu bạn là toàn bộ trong yêu, thế thì yêu để lộ ra điều huyền bí của nó; nếu bạn là toàn bộ trong thơ ca, thế thì thế giới thơ ca mở tim nó ra.
Nếu bạn là toàn bộ trong yêu với bất kì cái gì, đó là cách có thể duy nhất để có quan hệ với chiều nào đó. Cho nên là toàn bộ đi, và đi tới chính chiều sâu của nó. Đừng chỉ liên tục bơi trong nhiều sông; trở thành người lặn, đi tới nền đá của mọi thứ đi – vì bạn càng đi sâu vào trong bất kì cái gì, bạn sẽ trở nên ngày càng sâu hơn. Chiều sâu gọi chiều sâu, chiều cao kích thích chiều cao. Bất kì cái gì chúng ta làm bên ngoài đồng thời liên tục xảy ra bên trong. Đây là luật nền tảng của cuộc sống.
Atisha nói: Tạo kỉ luật trong nhiều nhiều thứ, là toàn bộ, đi vào chiều sâu, tới chính rễ của mọi thứ – vì các bí mật ở tại rễ, chúng không ở trong hoa. Hoa chỉ là cách diễn đạt của niềm vui, nhưng bí mật không có ở đó. Bí mật bị giấu kín trong rễ, bí mật bao giờ cũng bị giấu kín trong tối. Bạn sẽ phải đi vào trong chiều sâu tối, chỉ thế thì bạn sẽ biết các bí mật. Và bạn càng trải nghiệm sự sống trong tính đa chiều của nó, hồn bạn sẽ càng giầu có hơn. Điều đó tuỳ ở bạn, bạn làm cho hồn của bạn giầu thế nào, hay bạn sống nghèo thế nào.
Hàng triệu người đang sống cuộc sống nghèo – và tôi không nhất thiết ngụ ý nghèo bên ngoài. Tôi biết những người giầu, và nghèo tới mức đôi khi ngay cả người đi xin còn giầu hơn họ. Tôi biết những người giầu có thể đảm đương được mọi thứ nhưng không bao giờ thực nghiệm với bất kì cái gì, người đơn giản sống thực vật một cách sung túc, người đơn giản đang chết, từ từ, từ từ… tồn tại một cách sung túc, nhưng không sống – không mãnh liệt, không tinh thính, không bốc lửa, chỉ cuộc sống lạnh lẽo. Họ sẽ sống một cách sung túc và họ sẽ chết một cách sung túc – nhưng thực ra họ sẽ không bao giờ sống.
Và người đã không bao giờ sống, làm sao người đó có thể chết?
Chết là điều huyền bí tối thượng. Món quà đó chỉ được trao cho những người đã sống một cách thực sự mãnh liệt, người đã đốt cháy ngọn đuốc của họ từ cả hai đầu cùng nhau. Chỉ thế thì đôi khi điều xảy ra là trong một khoảnh khắc của sự mãnh liệt, toàn thể sự sống được khải lộ. Trong một khoảnh khắc của tính mãnh liệt toàn bộ, toàn thể vĩnh hằng mở cánh cửa của nó cho bạn, bạn được Thượng đế đón chào.
Thượng đế không được tìm thấy bằng việc cầu nguyện quì gối của bạn; Thượng đế không được tìm thấy trong đền chùa và nhà thờ. Thượng đế được tìm thấy trong việc sống mãnh liệt – cuộc sống của chiều sâu, chiều sâu và tính toàn bộ, và chết cũng là của chiều sâu và tính toàn bộ. Sống một cách toàn bộ và chết một cách toàn bộ, và Thượng đế là của bạn và chân lí là của bạn.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.2, Ch.21
