Bạn đã bao giờ nghe thấy bất kì cái gì giống điều đó chưa, “Không là nhất quán”? Khi bạn nghe thấy nó lần đầu tiên hay đọc nó lần đầu tiên, bạn sẽ nghĩ đã có sai lầm nào đó, có thể là sai rành rành hay cái gì đó. Vì cái gọi là các thánh nhân của bạn đã từng nói cho bạn chính điều đối lập. “Không là bất nhất,” họ nói. “Là nhất quán.”
Chính ở đây Atisha là tuyệt vời. Ông ấy nói:
Không là nhất quán.
Tại sao? Nhất quán là gì? Nhất quán ngụ ý sống tương ứng với quá khứ. Bạn sẽ nhất quán với cái gì? Nếu bạn muốn nhất quán bạn chỉ có một tham chiếu, và đó là quá khứ. Là nhất quán ngụ ý sống tương ứng với quá khứ, và sống tương ứng với quá khứ không phải là sống chút nào. Sống tương ứng với quá khứ chính là chết. Thế thì cuộc sống của bạn sẽ chỉ là việc lặp lại.
Là nhất quán ngụ ý bạn đã quyết định rằng bây giờ không có gì nữa để sống, rằng bạn đã đi tới dấu chấm hết; bạn không cho phép sự sống có bất kì cái gì mới trao cho bạn, bạn đã đóng các cánh cửa của bạn. Mặt trời sẽ mọc, nhưng bạn sẽ không cho phép các tia sáng của nó đi vào trong phòng của bạn. Và hoa sẽ nở, nhưng bạn sẽ vẫn còn vô nhận biết về hương thơm của chúng. Trăng sẽ tới và đi, nhưng bạn sẽ vẫn còn tù đọng. Bạn đã dừng việc là dòng sông.
Sông không thể là hiện tượng nhất quán. Chỉ ao có thể nhất quán, vì nó không tuôn chảy. Việc chảy bởi chính bản chất của nó phải là không nhất quán, vì nó phải đối diện với những tình huống mới, thách thức mới. Những không gian mới thường xuyên tới với nó; nó phải đáp ứng một cách tự phát, không tương ứng với quá khứ.
Người nhất quán là người logic, cuộc sống của người đó là một chiều. Người đó sống trong số học, người đó theo logic. Nếu bất kì cái gì đi ngược lại logic người đó đơn giản tránh nhìn nó; người đó giả vờ rằng nó không có đó, vì nó làm rối logic của người đó thế.
Và người logic là người nghèo nhất trên thế giới, vì sự sống không chỉ bao gồm logic, mà còn bao gồm cả yêu nữa. Và yêu là phi logic. Chỉ một phần rất nhỏ của sự sống là logic, phần bên ngoài. Bạn càng đi sâu hơn, bạn càng đi vào trong phi logic nhiều hơn, hay, để chính xác hơn, siêu logic.
Logic là tốt ở bãi chợ, nhưng không tốt ở trong đền chùa, không tốt ở trong nhà thờ hồi giáo, không tốt trong nhà thờ. Logic là tốt trong văn phòng, trong cửa hàng, trong cơ xưởng. Logic là không tốt khi bạn ở cùng bạn của bạn, khi bạn ở cùng người yêu của bạn, cùng con bạn. Logic là tốt khi bạn đang giải quyết theo cách kinh doanh. Nhưng sự sống không phải là toàn kinh doanh; có cái gì đó có giá trị trong sự sống hơn nhiều trong bất kì kinh doanh nào. Cho phép cả điều đó nữa đi.
Một giáo sư triết học đi tới bác sĩ và hỏi xin lời khuyên về cách cải thiện cuộc sống dục của mình.
“Ông dường như trong hoàn cảnh thể chất tốt,” bác sĩ nói, sau khi khám xong. “Ông chạy mười dặm một ngày, mọi ngày trong bẩy ngày, rồi gọi điện cho tôi.”
Một tuần sau, giáo sư gọi điện lại. “Nào,” bác sĩ điều trị nói, “việc chạy đã cải thiện cuộc sống dục của ông chưa?”
“Tôi không biết,” giáo sư nói. “Tôi đang chạy bẩy mươi dặm từ nhà bây giờ.”
Đây là cách tâm trí logic vận hành. Nó là một chiều. Sự sống là đa chiều. Đừng hạn chế nó, đừng làm nó thành tuyến tính, đừng làm nó thành đường thẳng. Sống đa chiều của nó, đa pha của nó, và thế thì bạn không thể nhất quán được, vì sự sống là nghịch lí – khoảnh khắc này nó là vui, khoảnh khắc khác nó là buồn. Nếu bạn rất nhất quán, thế thì bạn phải liên tục mỉm cười; dù tim bạn đang khóc hay cười, điều đó không thành vấn đề, bạn phải nhất quán. Bạn phải là Jimmy Carter và liên tục mỉm cười.
Tôi đã nghe rằng vợ ông ấy phải khép miệng của ông ấy lại mọi đêm, vì ban đêm nữa ông ấy liên tục mỉm cười. Nếu bạn thực hành điều như vậy cả ngày, một cách tự nhiên, làm sao bạn có thể thảnh thơi bất thần thế vào ban đêm? Nó trở thành hình mẫu cố định.
Sự sống bao gồm cả buồn nữa. Và buồn cũng là hay; nó có chiều sâu riêng của nó, tinh tế riêng của nó, ngon lành riêng của nó, vị riêng của nó. Một người là nghèo hơn nếu người đó đã không biết tới buồn; người đó bị làm nghèo đi, nghèo đi rất nhiều. Tiếng cười của người đó sẽ là nông, tiếng cười của người đó sẽ không có chiều sâu, vì chiều sâu chỉ tới qua buồn. Người biết buồn, nếu người đó cười, tiếng cười của người đó sẽ có chiều sâu. Tiếng cười của người đó sẽ có cái gì đó của buồn của người đó nữa, tiếng cười của người đó sẽ nhiều mầu sắc hơn.
Người sống cuộc sống trong tính toàn bộ của nó là cầu vồng; người đó sống toàn thể phổ của nó. Người đó không thể nhất quán, người đó phải là không nhất quán.
Atisha đang cho bạn cái gì đó cực kì có giá trị. Sống mọi tâm trạng của cuộc sống đi; chúng là của riêng bạn và tất cả chúng có cái gì đó để đóng góp cho sự trưởng thành của bạn. Đừng trở nên bị hạn chế vào một không gian nhỏ. Dù nó có vẻ thuận tiện và ấm cúng thế nào, đừng trở nên bị hạn chế vào một không gian nhỏ. Là người phiêu lưu đi. Tìm và kiếm mọi mặt của cuộc sống, mọi khía cạnh của cuộc sống.
Người ta nói rằng bạn không thể viết được tiểu thuyết về người tốt. Và điều đó là đúng; người tốt thực sự không có sự sống. Bạn có thể viết tiểu thuyết nào về người đó được? Nhiều nhất bạn có thể viết bản chứng chỉ tính cách nói rằng người đó là tốt – và đó là toàn thể cuộc sống của người đó. Người đó không có mấy sự sống, vì người đó không có tính đa chiều.
Sống, và cho phép mọi điều đó là có thể được. Hát, múa, kêu, khóc, cười, yêu, thiền, trong quan hệ, là một mình. Ở bãi chợ, và đôi khi ở trong núi.
Sự sống là ngắn ngủi. Sống nó giầu có nhất có thể được đi, và đừng cố là nhất quán. Người nhất quán là người rất nghèo. Tất nhiên xã hội kính trọng người nhất quán, vì người nhất quán là dự đoán được. Bạn biết điều người đó sẽ làm ngày mai, bạn biết cách người đó sẽ phản ứng. Người đó là kiểm soát được, người đó có thể dễ dàng bị thao túng. Bạn biết nhấn nút nào và người đó sẽ hành động thế nào. Người đó là cái máy; người đó không phải là con người thực thụ. Bạn có thể bật và tắt người đó và người đó sẽ cư xử tương ứng theo bạn; người đó ở trong tay bạn.
Xã hội kính trọng người nhất quán; xã hội gọi sự nhất quán là “tính cách.” Và người thực không có tính cách. Người thực là vô tính cách, hay ở bên ngoài tính cách. Người thực không thể có khả năng có tính cách, vì tính cách chỉ có thể được tạo ra với giá của sự sống. Nếu bạn từ bỏ sự sống, bạn có thể có tính cách. Nếu bạn không từ bỏ sự sống, bạn sẽ có nhiều tính cách, nhưng bạn sẽ không có tính cách. Nếu bạn không từ bỏ sự sống, làm sao bạn có thể có tính cách được? Từng khoảnh khắc sự sống là mới, và bạn cũng thế.
Xã hội sẽ không kính trọng bạn, bạn sẽ không phải là công dân được kính trọng – nhưng ai quan tâm? Chỉ người tầm thường quan tâm tới sự kính trọng của xã hội. Người thực quan tâm chỉ tới một điều: Liệu tôi có đang sống cuộc sống của tôi hay không, liệu tôi có đang sống tương ứng với cái nhìn riêng của tôi hay không, nó là cuộc sống của tôi, và tôi chịu trách nhiệm cho bản thân tôi.
Trách nhiệm quan trọng nhất không phải là với quốc gia hay với nhà thờ hay với bất kì người nào khác. Trách nhiệm thực là với bản thân bạn. Và nó là điều bạn phải sống cuộc sống của bạn tương ứng với ánh sáng riêng của bạn và bạn phải đi tới bất kì chỗ nào cuộc sống dẫn tới, không có bất kì thoả hiệp nào.
Con người của tính cách làm thoả hiệp. Tính cách của người đó không là gì ngoài nỗ lực để đảm bảo cho xã hội, “Tôi không nguy hiểm,” và để tuyên bố với xã hội, “Tôi sẽ tuân theo các qui tắc của trò chơi, tôi hoàn toàn trong việc tuỳ ý sử dụng của các vị.”
Thánh nhân có tính cách, do đó ông ấy được kính trọng. Hiền nhân không có tính cách, do đó rất khó nhận ra ông ấy. Socrates là hiền nhân, Jesus là hiền nhân, Lão Tử là hiền nhân nhưng rất khó nhận ra họ, gần như không thể được, vì họ không để lại bất kì dấu vết nào đằng sau họ. Họ không khớp vào bất kì khuôn mẫu nào, họ là tự do thuần khiết. Họ giống như chim bay trên trời, họ không để lại bất kì vết chân nào.
Việc tìm hiền nhân làm thầy chỉ dành cho rất ít hồn nhạy cảm, vì người tầm thường đi theo thánh nhân. Chỉ rất rất ít người thông minh hoà hợp bản thân họ với hiền nhân, vì hiền nhân không có tính cách và ông ấy không thể đáp ứng bất kì mong đợi nào của bạn. Ông ấy nhất định làm cho bạn khó chịu, ông ấy nhất định làm bạn thất vọng, ông ấy nhất định làm rung chuyển bạn và làm tan nát bạn theo nhiều nhiều cách.
Dần dần, dần dần ông ấy sẽ làm cho bạn tự do như bản thân ông ấy vậy.
Từ “Sách về Trí huệ”, T.1, Ch.13
