Tôi không hiểu khái niệm về việc nhận ra nguyên bản, hay mặt nguyên bản mà Thiền nhân nói tới. Xin thầy giải thích.
Thiền có cách nói riêng của nó về thực tại tối thượng, hay Thượng đế. Mặt nguyên bản là điều Thượng đế là gì. Mặt nguyên bản ngụ ý mặt của bạn khi bạn không có định nghĩa, khi bạn không có thân thể, không đường nét, không định vị. Mặt nguyên bản ngụ ý thực tại vô hình tướng của bạn, khi bạn thậm chí chưa được sinh ra, khi thậm chí bố bạn hay bố của bố bạn chưa được sinh ra.
Mặt nguyên bản ngụ ý năng lượng nguồn, năng lượng nguồn tuyệt đối, năng lượng nguyên bản mà chúng ta không thể đi ra bên ngoài nó — bên ngoài nó không có cách nào để đi ra. Mặt nguyên bản ngụ ý: bỏ mọi mặt nạ, bỏ mọi tên và hình tướng, và chỉ liên tục nhìn vào trong bản thân bạn và cố tìm ra cái một đó mà bạn đã không tạo ra, cái đó không phải là hệ thống niềm tin, cái đó không liên quan gì với tâm trí của bạn. Liên tục nhìn, liên tục nhìn… một ngày nào đó bạn tình cờ bắt gặp sự kiện về việc chứng kiến — đó là điều duy nhất mà bạn đã không tạo ra, và đó là thứ duy nhất mà bạn không thể đi ra ngoài. Để tôi nhắc lại điều đó, nó là có ý nghĩa. Việc chứng kiến là thứ duy nhất trong bạn mà bạn không thể đi ra ngoài. Bạn không thể chứng kiến nhân chứng.
Làm sao bạn có thể chứng kiến nhân chứng? Bạn có thể chứng kiến thân thể — điều đó trở thành chắc chắn rằng bạn không là thân thể. Bạn có thể nhắm mắt lại và bạn có thể thấy thân thể bạn, thân thể có đó. Đầu bạn có hơi bị đau, chân bạn bị tê. Cho nên một điều là chắc chắn — bạn là tách rời khỏi việc tê chân này, bằng không làm sao bạn sẽ biết? Người biết phải là tách rời khỏi cái được biết. Một điều là chắc chắn: rằng bạn không là đầu hay đau đầu. Bạn là tâm thức này, cái đang biết điều đó.
Thế rồi đi sâu hơn. Thân thể không phải là bạn. Ý nghĩ đang nổi trong tâm trí — lưu thông thường xuyên. Ý nghĩ này tới, ý nghĩ khác tới, và chúng liên tục xô vào và ra. Bạn có là những ý nghĩ này không? Làm sao bạn có thể là vậy? Thế thì ai là người quan sát này? Những ý nghĩ này giống như khách và bạn là chủ. Cho nên một tầng khác đã bị phá vỡ. Bạn không là những ý nghĩ này, bạn không thể là những ý nghĩ này. Bạn là nhân chứng này, người liên tục thấy.
Một ý nghĩ nảy sinh, tức giận đang khởi lên. Ai đó đã xúc phạm bạn và bạn cảm thấy tức giận — một ý nghĩ nảy sinh, làn khói giận nảy sinh. Ai là người này, người biết rằng giận đang tới? Và thế rồi nó lắng xuống nữa! Một khoảnh khắc nó đã không có đó, một khoảnh khắc nó đã có đó, lần nữa nó lại mất đi. Bây giờ ai là người đang chứng kiến? Đây là bạn! Nhưng bạn có thể chứng kiến nhân chứng này không? Không có cách nào. Nếu bạn có thể chứng kiến nhân chứng đó, thế thì người đang chứng kiến sẽ là bạn — không phải là người được chứng kiến, mà là người đang chứng kiến.
Điều này là tối giản tối thượng. Bây giờ bạn không thể đi ra ngoài nó được. Đây là nguyên bản. Điều người Hindu gọi là sakshin, nhân chứng, Thiền nhân gọi là mặt nguyên bản. Đó là điều các tôn giáo khác gọi là Thượng đế. Thượng đế là mặt nguyên bản của bạn.
Nghe chuyện ngụ ngôn này:
Một người thần kinh, nghiện chuyện ma, đọc một chuyện ma viết hay muộn trong đêm. Anh ta có được khái niệm rằng ma mà anh ta đã đọc đang ở trong nhà. Anh ta dựng chướng ngại cửa ra vào, anh ta run vì sợ, và có nguy cơ bị đau tim. Theo cách này đó anh ta biết nó là ảo tưởng, nó chỉ cái gì đó anh ta đã từng đọc tới. Đây là ‘việc nhận ra nguyên bản’ của anh ta, điều không bao giờ mất đi hoàn toàn. Nhưng trong thực tế anh ta chấp nhận ma, và điều này ảnh hưởng tới anh ta về thể chất. Mọi tiếng cót két của đồ đạc và tiếng gió đều làm tăng thêm niềm tin của anh ta vào ma.
Từ quan điểm của việc nhận ra nguyên bản, không có gì cần được làm, vì ma không có sự tồn tại. Từ quan điểm của thực tại thực tế, để giải phóng bản thân mình khỏi sợ, cái đè nặng anh ta, anh ta phải chấp nhận kỉ luật kiềm chế tâm trí anh ta khỏi các ý nghĩ dựa trên việc chấp nhận sự tồn tại của ma, và trở về việc nhận ra nguyên bản của anh ta. Nhưng nếu anh ta phải để ý tới chế độ này như một loại thuốc giết ma, anh ta lại đang khẳng định sự tồn tại của nó và che tối việc nhận ra nguyên bản.
Ngay cả nói rằng đối thể của việc thực hành là để giải phóng anh ta khỏi ma không phải là vấn đề — không bao giờ có ma. Thực hành việc nhận ra là mục đích riêng của nó. Đồ đạc kêu cót két và gió thổi, nhưng nhà bao giờ cũng an bình.
Bây giờ đây là câu chuyện hay, và đôi khi bản thân bạn phải đã quan sát nó muộn trong đêm khi đọc chuyện ma hay tiểu thuyết trinh thám hay cái gì đó. Và bạn biết, về căn bản bạn biết, về nền tảng bạn biết, rằng đây chỉ là hư cấu. Nhưng bạn đã được tham gia vào trong nó. Chuyện ma, nếu được viết hay, có thể làm cho bạn sợ nhiều thế.
Bạn muốn đi sang phòng tắm và bạn không thể đi được. Và bạn biết — không phải là bạn không biết — bạn biết rằng điều này là ngu xuẩn. Nhưng khó khăn thực tế đã nảy sinh. Bạn bao giờ cũng đi sang cùng phòng tắm vào nửa đêm và chẳng bao giờ có vấn đề gì. Bây giờ…. Và bạn có thể nói rằng bạn không biết được không? Bạn đã từng đọc chuyện ma, và bạn biết rằng ma này, nó dường như có đó trong nhà tắm, là không có đó!
Nếu bạn có thể hiểu câu chuyện này, bạn sẽ hiểu toàn thể quan điểm của Thiền. Bản ngã là ma. Nó không có đó. Và bạn biết điều đó! Nhưng khó khăn thực tế có đó. Bạn biết nó và vậy mà… gió thổi tới và có tiếng ồn, lá khô xào xạc trong vườn đang bị gió tung đi đây đó, và bạn cảm thấy… hay bạn tưởng tượng tiếng bước chân của ai đó. Mèo chạy vào phòng tắm… cái gì đó rơi đổ… chính việc va chạm của nó! Và bạn một mình trong nhà… và chuyện ma trong tay bạn… và bạn ở dưới tác động của nó! Và bây giờ bóng đái sắp xả ra! Và bạn không thể vào phòng tắm được.
Và bạn biết điều đó mọi lúc — rằng đây là lá khô, rằng gió bao giờ cũng thổi chúng theo cách này. Và bạn biết rằng chuột — nó đôi khi làm mọi thứ trong phòng tắm. Nhưng ai biết…? có lẽ…? Cái có lẽ này trao thực tại cho cái gì đó mà chỉ là bóng ma của tưởng tượng của bạn.
Bây giờ, bạn có thể đi tới Thầy, hay bạn có thể nhẩm đọc mật chú, bạn có thể bắt đầu tụng “Ram, Ram, Ram” để giúp bạn. Bây giờ ma đầu tiên là giả, ma thứ hai cũng là giả. Bây giờ bạn đang cầu tới Thượng đế, “Cứu con với!” và nhẩm đọc mật chú vì bóng đái sắp xả ra và bạn phải đi. Bạn cần cách nào đó để gạt bỏ ma này. Bạn đã nghe nói rằng cái tên của Ram là rất tiềm năng. Bạn đã nghe các câu chuyện. Bây giờ mọi câu chuyện này trở nên đáng tin. Bạn đã nghe ai đó đi qua nghĩa địa và ma bắt đầu đi theo người đó, và người đó nói “Ram, Ram, Ram” ba lần — và ma đi mất và anh ta có thể đi qua nghĩa địa mà không rắc rối gì.
Bây giờ mọi câu chuyện đó… bây giờ tâm trí bạn đang trong rối loạn! Bạn bắt đầu lẩm nhẩm “Ram, Ram, Ram.” Bạn phải đi, cho nên bạn sẽ tìm cách nào đó này khác. Bóng đái sắp xả ra, cho nên bạn nói “Ram, Ram, Ram” — rung rinh, run rẩy, nửa tin, nửa không tin. Bạn đi vào phòng tắm. Ram giúp.
Thực ra không có ma, cho nên không có nhu cầu để Ram giúp bạn. Nhưng Ram giúp. Và bạn rất rấy hạnh phúc rằng Ram đã giúp bạn. Cho nên mật chú này là tiềm năng. Bây giờ ma này bị bỏ đi, ma khác có đó. Bây giờ bạn sẽ trở nên bị gắn bó với cái tên “Ram” này. Bây giờ bất kì khi nào bạn sợ bạn sẽ bắt đầu tụng “Ram”.
Từ ngu xuẩn này tới ngu xuẩn khác… từ cái giả này tới cái giả khác.
Đây là cách tiếp cận của Thiền: thay vì thay thế ma, xin thấy ra sự kiện là không có ma ngay chỗ đầu tiên! Thế thì không có nhu cầu trở nên phụ thuộc vào bất kì mật chú nào và không có nhu cầu trở nên phụ thuộc vào bất kì Thượng đế nào, và không có nhu cầu trở nên phụ thuộc vào bất kì người nào dù bất kì cái gì. Chỉ thấy rằng bệnh mà bạn nghĩ có đó là không có đó, cho nên thuốc là không được cần tới.
Nhìn vào trong sự kiện rằng bạn là tĩnh lặng nguyên bản của bạn — ngay bây giờ, chính khoảnh khắc này, bạn là các Thượng đế nam và các Thượng đế nữ — thấy điều này, chuyện ma mà bạn đã đọc trong hàng triệu kiếp đơn giản biến mất không để lại dấu vết nào đằng sau. Đây là điều Thiền nhân gọi là mặt nguyên bản, hay, việc nhận ra nguyên bản.
Từ “Thiền: con đường của nghịch lí”, t.3, ch.4
