Tâm trí của con người, não của con người, đã trở thành vết thương ốm yếu. Nó không còn là trung tâm lành mạnh, nó đã biến thành ung nhọt không lành mạnh. Đó là lí do tại sao mọi chú ý của chúng ta đều được tập trung vào nó. Có lẽ bạn có thể đã không nghĩ về sự kiện rằng khi một phần thân thể trở nên ốm yếu, mọi chú ý của người ta đều dồn vào nó.
Người ta chỉ trở nên nhận biết về chân nếu có đau ở chân; nếu không có đau thế thì người ta không nhận biết về chân chút nào. Nếu có vết thương trên tay thế thì người ta trở nên nhận biết về tay; nếu không có vết thương thế thì người ta không biết về tay chút nào. Não của chúng ta chắc chắn đã trở nên ốm yếu theo cách này cách khác, vì trong hai mươi bốn gờ chúng ta chỉ nhận biết về nó chứ không về cái gì khác.
Thân thể càng mạnh khoẻ, nó sẽ càng ít được cảm thấy. Người ta cảm thấy chỉ phần đã trở thành không mạnh khoẻ. Phần duy nhất của thân thể mà chúng ta cảm thấy bây giờ là não. Ý thức của chúng ta chỉ dồn vào quanh nó – chỉ biết nó, chỉ nhận ra nó. Vết thương ốm yếu đã xuất hiện ở đó. Không được tự do với vết thương này, không trở nên tự do với chính căng thẳng này và chính trạng thái rất bồn chồn này của tâm trí, không người nào có thể tiến tới trung tâm sự sống của mình. Cho nên hôm nay chúng ta sẽ thảo luận về trạng thái này của não và cách thay đổi nó.
Điều thứ nhất là ở chỗ chúng ta phải hiểu rõ ràng trạng thái của não. Nếu bạn ngồi một mình trong mười phút và chân thành viết ra mảnh giấy bất kì ý nghĩ nào diễn ra qua tâm trí bạn, bạn sẽ không sẵn lòng đưa mảnh giấy đó cho ngay cả người bạn thân nhất của bạn – vì bạn sẽ thấy các ý nghĩ là điên tới mức ngay bản thân bạn lẫn bất kì người nào khác không thể trông đợi chúng từ bạn. Bạn sẽ thấy các ý nghĩ không liên quan, vô tích sự và mâu thuẫn tới mức bạn sẽ nghĩ bạn đã phát điên.
Nếu bạn chân thành viết ra bất kì cái gì tới trong tâm trí bạn trong mười phút, bạn sẽ rất ngạc nhiên với điều đang xảy ra ở đó. Bạn sẽ tự hỏi liệu bạn lành mạnh hay điên khùng. Chúng ta chẳng bao giờ nhìn vào trong tâm trí chúng ta cho dù mười phút để xem cái gì diễn ra ở đó – hay có thể chính điều chúng ta không nhìn vào bên trong nó là vì sâu bên dưới chúng ta đã biết cái gì đang xảy ra ở đó.
Có lẽ chúng ta sợ. Đó là lí do tại sao mọi người sợ ở một mình và tìm bạn đồng hành hai mươi bốn giờ một ngày – muốn gặp bạn bè hay đi tới câu lạc bộ hay cái gì đó. Và nếu người này không thể tìm thấy bất kì người nào khác thế thì anh ta sẽ đọc báo hay nghe radio. Không ai muốn là một mình vì khoảnh khắc bạn là một mình bạn bắt đầu tìm ra về trạng thái thực của bạn.
Khi người khác hiện diện, chúng ta được tham gia vào trong việc quan hệ với người đó và chúng ta không nhận biết về bản thân chúng ta. Việc tìm người khác không là gì ngoài việc tìm cơ hội để thoát khỏi bản thân người ta. Lí do cơ bản mà chúng ta trở nên quan tâm tới người khác là ở chỗ chúng ta sợ bản thân mình, và chúng ta biết rất rõ rằng nếu chúng ta biết bản thân mình hoàn toàn, chúng ta sẽ thấy rằng chúng ta tuyệt đối điên. Để thoát khỏi trạng thái này con người tìm bầu bạn, đi tìm bạn đồng hành, tìm người bạn, tìm xã hội, tìm đám đông.
Con người sợ một mình. Con người trở nên sợ một mình vì trong tính một mình con người sẽ thấy sự phản xạ của trạng thái thực của mình, con người sẽ bắt gặp phản xạ của mặt riêng của mình. Và điều đó sẽ rất kinh hoàng, rất đáng sợ. Cho nên, từ lúc thức dậy buổi sáng cho tới đi ngủ ban đêm, con người dùng mọi loại phương pháp để thoát khỏi bản thân mình để cho người đó không phải đối diện với bản thân mình. Con người sợ rằng mình có thể thấy bản thân mình.
Con người đã phát minh ra hàng nghìn cách để trốn thoát khỏi bản thân mình. Và hoàn cảnh tâm trí con người càng tồi tệ, chúng ta càng làm ra những phát minh mới để trốn thoát khỏi bản thân chúng ta. Nếu chúng ta nhìn vào năm mươi năm qua, chúng ta sẽ thấy rằng con người đã tạo ra nhiều sao lãng để thoát khỏi bản thân mình hơn bao giờ trước đây trong lịch sử. Rạp chiếu phim, radio, truyền hình, toàn là những cách thoát khỏi bản thân người ta. Con người đang trở thành bồn chồn thế. Chúng ta đi tìm giải trí, chúng ta làm nhiều thu xếp để quên đi bản thân chúng ta trong chốc lát vì tình huống bên trong của chúng ta đang trở nên tồi tệ hơn. Trên khắp thế giới, cùng với sự phát triển của văn minh, việc dùng ma tuý đã tăng lên. Gần đây một số ma tuý mới đã được khám phá mà đang trở nên rất phổ biến ở châu Âu và ở châu Mĩ. Có những ma tuý như L.S.D, mescaline, cần sa…. Trong mọi thành phố có văn hoá ở châu Âu và Mĩ, trong mọi người có giáo dục, nỗ lực khám phá ma tuý mới đang ở cực đỉnh. Việc tìm kiếm để khám phá ra các phương tiện tin cậy cho con người quên bản thân mình vẫn tiếp tục – bằng không con người sẽ trong khó khăn lớn.
Lí do đằng sau mọi điều này là gì? Tại sao chúng ta muốn quên bản thân mình? Tại sao chúng ta hăm hở thế về việc quên cái ngã? Và đừng nghĩ rằng chỉ những người đang đi xem phim mới đang cố quên bản thân họ. Những người đang đi vào đền cũng đi với cùng lí do, không có khác biệt. Đền là cách thức cổ để quên bản thân người ta; rạp chiếu phim là cách mới. Nếu một người ngồi và tụng “Rama-Rama”, đừng nghĩ rằng người đó đang làm bất kì cái gì khác hơn là cố quên đi bản thân người đó trong việc tụng – cũng như ai đó khác đang cố quên đi bản thân mình bằng việc nghe bài hát trong phim. Không có khác biệt giữa hai loại người này.
Nỗ lực để bị vướng mắc vào bất kì cái gì bên ngoài bản thân người ta – dù đó là “Rama”, hay phim, hay nhạc – nỗ lực để trở nên bị vướng mắc trong bất kì cái gì sâu bên dưới không là gì ngoài nỗ lực thoát khỏi bản thân người ta. Tất cả chúng ta đều bị vướng mắc vào việc thoát khỏi cái ngã theo cách này cách nọ. Điều này chỉ ra rằng hoàn cảnh của chúng ta ở bên trong đang tồi tệ hơn và chúng ta đang đánh mất dũng cảm cho dù để nhìn vào nó. Chúng ta sợ nhìn theo hướng đó. Chúng ta hành động như đà điểu. Khi thấy kẻ thù đà điểu giấu mặt trong cát vì điều nguy hiểm là nhìn vào kẻ thù. Vì kẻ thù này không thấy được, logic của đà điểu nói, “Cái không thấy được là không có đó. Mình an toàn.” Nhưng logic này là sai. Đà điểu có thể được tha thứ nhưng con người không thể được tha thứ. Bằng việc không thấy được, cái gì đó không dừng tồn tại. Nếu một thứ là thấy được, cái gì đó có thể được làm về nó, nhưng nếu nó là không thấy được thì không có khả năng nào để làm bất kì cái gì.
Chúng ta muốn quên đi trạng thái ở bên trong; chúng ta không muốn nhìn nó. Có thể thuyết phục tâm trí chúng ta rằng cái gì đó không thấy được là không có đó nhưng điều đó không có nghĩa rằng nó đã đi mất. Không có quan hệ giữa việc không thấy được và việc không tồn tại. Nếu cái gì đó đã là thấy được thế thì có lẽ chúng ta có thể đã có khả năng thay đổi nó, nhưng khi nó là không thấy được, thay đổi là không có khả năng. Nó sẽ liên tục tăng trưởng bên trong như vết thương, như ung nhọt mà chúng ta đã che giấu và không muốn nhìn vào.
Não đã trở thành vết thương. Một ngày nào đó, nếu cái máy được chúng ta phát minh ra có thể nhìn vào điều đang xảy ra bên trong từng người, thế thì mọi người chắc sẽ tự tử ngay lập tức! Không ai sẽ cho phép bất kì người nào khác nhìn điều đang diễn ra bên trong mình. Một ngày nào đó này khác điều đó sẽ trở thành có thể. Ngay bây giờ chúng ta có thể biết ơn rằng không có cửa sổ nào trong đầu chúng ta mà qua đó chúng ta có thể nhìn vào trong não của nhau và xem điều đang diễn ra ở đó.
Điều mọi người đang che giấu và điều họ nói ở bên ngoài là rất khác nhau. Điều bạn thấy bên ngoài trên mặt họ là khác hoàn toàn với điều đang diễn ra bên trong họ. Có thể là bên ngoài họ đang nói về yêu nhưng bên trong họ đầy ghét. Họ có thể nói với ai đó, “Chào bạn! Tôi vui mừng gặp bạn. Tôi sung sướng rằng tôi đã gặp bạn sáng nay,” nhưng bên trong họ nói, “Sao mình phải nhìn bộ mặt của người ngu xuẩn này như điều đầu tiên trong sáng nay?”
Nếu như có cửa sổ để nhìn vào đầu mọi người, chúng ta chắc đã gặp khó khăn lớn, cuộc sống chắc trở thành thực sự khó sống. Chúng ta có thể nói với ai đó theo cách thức thân tình nhưng vẫn nghĩ bên trong, “Khi nào người này sẽ chết đi.” Có thứ này trên bề mặt và thứ gì đó khác ngầm bên dưới và chúng ta không dám nhìn vào trong, nhìn vào bên trong và thấy.
Một người mẹ và cô con gái sống cùng nhau và cả hai đã bước vào trong giấc ngủ của họ. Một đêm vào quãng ba giờ người mẹ thức dậy và đi và vườn sau nhà. Sau một chốc cô con gái cũng thức dậy trong giấc ngủ của mình và bước vào trong vườn. Ngay khi bà già trông thấy cô con gái, bà ấy hét lên, “Đồ yêu nghiệt! Mày đã lấy đi tuổi thanh xuân của tao. Từ lúc mày được sinh ra, tao đã bắt đầu già đi. Mày là kẻ thù của tao. Nếu như mày mà không được sinh ra, tao chắc vẫn còn trẻ!”
Và khi cô gái thấy mẹ mình, cô ta hét lên, “Bà là mụ phù thuỷ! Vì bà mà cuộc đời tôi đã trở nên khó khăn và lệ thuộc. Bà bao giờ cũng là tảng đá chắn dòng chảy cuộc đời tôi. Bà là xiềng xích nặng nề lên cuộc đời tôi!”
Vào khoảnh khắc đó gà trống gáy lên và cả hai người thức dậy. Nhìn thấy cô gái, bà già nói, “Con cưng! Sao con dậy sớm thế? Con có thể bị cảm đấy. Lại đây, chúng ta đi vào bên trong!”
Lập tức cô gái chạm chân mẹ già của mình. Cô ấy có thói quen chạm chân mẹ mình mọi sáng. Cô ấy nói, “Mẹ ơi! Mẹ dậy sớm thế. Sức khoẻ của mẹ không tốt. Mẹ không nên dậy sớm thế. Lại đây và nghỉ ngơi đi!”
Bạn có thể thấy khác biệt giữa điều họ nói trong giấc ngủ và khi họ thức.
Bất kì cái gì một người nói trong giấc ngủ của mình đều là chân thực hơn điều người đó nói khi người đó thức, vì nó nhiều phần là từ cái bên trong. Điều bạn thấy về bản thân bạn trong mơ có nhiều tính thực tại hơn là điều bạn thấy ở bãi chợ và trong đám đông. Mặt trong đám đông được trang điểm và giả tạo. Sâu bên dưới bên trong bản thân bạn, bạn là người khác toàn bộ. Bạn có thể xoay xở để che giấu nhiều thứ bằng việc dán những ý nghĩ tốt nào đó lên bề mặt, nhưng bên trong lửa ý nghĩ đang bùng cháy. Trền bề mặt bạn có thể dường như tuyệt đối im lặng và lành mạnh, nhưng bên trong mọi thứ là không lành mạnh và rối loạn. Trên bề mặt bạn dường như mỉm cười nhưng có thể rằng nụ cười đó đang che đậy đống nước mắt. Thực ra, có khả năng là bạn đã rèn luyện nụ cười của bạn chỉ để che giấu nước mắt bên trong. Đây thường là điều mọi người làm.
Ai đó có lần đã hỏi Nietzsche, “Ông bao giờ cũng cười! Ông vui vẻ thế! Ông có thực sự cảm thấy theo cách này không?”
Nietzsche nói, “Giờ vì ông đã hỏi, tôi sẽ nói cho ông thực tại. Tôi cười để cho tôi không bắt đầu khóc. Trước khi việc khóc của tôi có thể bắt đầu, tôi kìm nén nó bằng việc cười. Tôi dừng nó lại bên trong bản thân tôi. Tiếng cười của tôi phải thuyết phục họ rằng tôi đang sung sướng. Và tôi cười chỉ vì tôi sợ tới mức tôi cảm thấy việc giảm nhẹ bởi việc cười. Đôi khi tôi có thể an ủi bản thân tôi.”
Không ai đã thấy Phật cười, không ai đã thấy Mahavira cười, không ai đã thấy Christ cười. Phải có lí do. Có lẽ không có nước mắt bên trong cho nên không có nhu cầu cười để che giấu chúng. Có lẽ bên trong không nỗi buồn nào còn lại để che giấu bằng mỉm cười. Bất kì cái gì bị rối loạn bên trong đều đã biến mất, cho nên bây giờ không có nhu cầu gắn hoa của tiếng cười ở bên ngoài.
Người có thân thể bốc mùi hôi cần phun nước hoa lên nó. Người có thân thể xấu cần làm nỗ lực để có vẻ đẹp. Người buồn bên trong phải học cười, và người bị chất đầy nước mắt bên trong phải giữ mỉm cười ở bên ngoài. Người đầy gai bên trong phải đính hoa lên bản thân mình ở bên ngoài.
Con người là tuyệt đối không phải như người đó dường như là vậy, người đó là cái đối lập toàn bộ. Người đó là thứ này bên trong và là cái gì đó khác bên ngoài. Và nếu người khác bị lừa bởi điều chúng ta đã gắn lên bên ngoài, thì cũng được, nhưng vấn đề là ở chỗ bản thân chúng ta bị lừa bởi điều đó. Nếu chỉ người khác bị lừa bởi dáng vẻ bên ngoài, điều đó chắc cũng được – điều đó không rất đáng ngạc nhiên vì mọi người thường chỉ thấy cái bên ngoài. Nhưng bản thân chúng ta bị lừa vì chúng ta nghĩ chúng ta thực sự là hình ảnh mà người khác thấy. Chúng ta nhìn bản thân chúng ta qua con mắt của người khác, chúng ta không bao giờ thấy bản thân chúng ta một cách trực tiếp như chúng ta vậy, như chúng ta đích thực là vậy.
Hình ảnh được hình thành trong mắt người khác đánh lừa chúng ta và chúng ta trở nên sợ nhìn vào bên trong. Chúng ta muốn thấy hình ảnh mọi người có về chúng ta, không phải bản thân chúng ta. Mọi người nói cái gì? Chúng ta trở nên quan tâm biết mọi người nói gì về chúng ta. Không có gì khác sau tò mò này để biết. Chúng ta nghĩ chúng ta có thể nhận ra bản thân chúng ta qua hình ảnh được hình thành trong mắt người khác. Điều này rất đáng ngạc nhiên! Ngay cả để biết bản thân mình, chúng ta phải nhìn vào mắt của người khác.
Con người sợ rằng mọi người có thể nói cái gì đó xấu về mình. Người đó cảm thấy sung sướng nếu mọi người nói cái gì đó tốt về mình, vì tri thức của người đó về bản thân mình phụ thuộc vào ý kiến của họ. Người đó không có tri thức trực tiếp về bản thân mình; người đó không có bất kì kinh nghiệm trực tiếp nào về việc biết bản thân mình. Kinh nghiệm này có thể xảy ra, nhưng nó không xảy ra vì chúng ta cố thoát khỏi nó.
Điều đầu tiên trong việc đương đầu với tâm trí là không bận tâm về điều người khác nói hay cách người ta xuất hiện với người khác; thay vì thế, người ta phải có việc đương đầu trực tiếp với điều người ta về bản chất là vậy. Trong tính một mình của mình, người ta phải mở tâm trí của mình một cách toàn bộ và xem cái gì có đó. Đó là hành động dũng cảm. Chính hàng động dũng cảm mênh mông là quyết định đi vào địa ngục ẩn kín bên trong bản thân người ta. Chính hành động dũng cảm lớn lao là nhìn vào bản thân người ta trong sự trần trụi của người ta. Dũng cảm lớn được cần.
Từ “Hành trình bên trong”, Ch.4
