Đây không phải là vấn đề cá nhân, nó là câu hỏi triết lí.
Các kiếp sống của chúng ta là cả tiền định và không tiền định. Cả có và không. Và cả hai câu trả lời này là đúng cho mọi câu hỏi về sự sống.
Theo một cách nào đó, mọi thứ là được tiền định. Bất kì cái gì là vật lí trong chúng ta, vật chất, bất kì cái gì là tâm trí, đều được tiền định. Nhưng cái gì đó trong bạn thường xuyên vẫn còn không được xác định, không dự đoán được. Cái gì đó đó là tâm thức của bạn.
Nếu bạn bị đồng nhất với thân thể của bạn và sự tồn tại vật chất, theo cùng tỉ lệ bạn bị xác định bởi luật nhân quả. Thế thì bạn là cái máy. Nhưng nếu bạn không bị đồng nhất với sự tồn tại vật chất của bạn, với cả thân thể và tâm trí – nếu bạn có thể cảm thấy bản thân bạn là cái gì đó tách rời, khác biệt, ở trên và siêu việt trên thân-tâm – thế thì tâm thức siêu việt đó không bị tiền định. Nó là tự phát, tự do. Tâm thức ngụ ý tự do; vật chất ngụ ý nô lệ. Cho nên tuỳ vào cách bạn xác định bản thân bạn. Nếu bạn nói, “Tôi chỉ là thân thể,” thế thì mọi thứ về bạn hoàn toàn được xác định.
Người nói rằng con người chỉ là thân thể không thể nói rằng con người không bị tiền định. Bình thường, người không tin vào những điều như tâm thức cũng không tin vào tiền định. Người có tính tôn giáo và tin vào tâm thức bình thường tin vào tiền định. Cho nên điều tôi đang nói có thể có vẻ rất mâu thuẫn. Nhưng dầu vậy, nó là hoàn cảnh.
Người đã biết tâm thức đã biết tự do. Cho nên chỉ người tâm linh có thể nói rằng không có việc xác định chút nào. Việc nhận ra đó chỉ tới khi bạn hoàn toàn không bị đồng nhất với thân thể. Nếu bạn cảm thấy rằng bạn chỉ là sự tồn tại vật chất, thế thì không tự do nào là có thể. Với vật chất, không tự do nào là có thể. Vật chất ngụ ý cái không thể là tự do. Nó phải chảy trong chuỗi nhân quả.
Một khi ai đó đã đạt tới tâm thức, chứng ngộ, người đó hoàn toàn ở ngoài cõi nhân quả. Người đó trở nên tuyệt đối không thể dự đoán được. Bạn không thể nói được bất kì cái gì về người đó. Người đó bắt đầu sống từng khoảnh khắc; sự tồn tại của người đó trở thành có tính nguyên tử.
Sự tồn tại của bạn là mộ chuỗi tựa dòng sông trong đó mọi bước đều bị xác định bởi quá khứ. Tương lai của bạn không là tương lai thực sự; nó chỉ là sản phẩm phụ của quá khứ. Nó chỉ là quá khứ xác định, hình thành và ước định tương lai của bạn. Đó là lí do tại sao tương lai của bạn là dự đoán được.
Skinner nói rằng con người là dự đoán được như bất kì cái gì khác. Khó khăn duy nhất là ở chỗ chúng ta còn chưa phát minh ra phương tiện để biết toàn bộ quá khứ của con người. Khoảnh khắc chúng ta có thể biết quá khứ của người đó, chúng ta có thể dự đoán mọi thứ về người đó. Dựa trên những người mà ông ấy đã cùng làm việc với, Skinner là đúng, vì họ toàn là những người dự đoán được chung cuộc. Ông ấy đã thực nghiệm với hàng trăm người và ông ấy đã thấy rằng tất cả họ đều là những người máy móc, rằng không cái gì tồn tại bên trong họ mà có thể được gọi là tự do.
Nhưng khảo cứu của ông ấy bị giới hạn. Không Phật nào đã tới phòng thí nghiệm của ông ấy để được làm thực nghiệm. Nếu cho dù một người là tự do, nếu cho dù một người là không máy móc, không thể dự đoán được, toàn thể lí thuyết của Skinner sụp đổ. Nếu một người trong toàn thể lịch sử nhân loại là tự do và không thể dự đoán được, thế thì con người có tiềm năng tự do và không thể dự đoán được.
Toàn thể khả năng của tự do tuỳ thuộc vào liệu bạn nhấn mạnh vào thân thể của bạn hay tâm thức của bạn. Nếu bạn chỉ là dòng chảy hướng ra ngoài của sự sống, thế thì mọi thứ được xác định. Hay bạn cũng là cái gì đó bên trong? Đừng cho bất kì câu trả lời công thức làm sẵn. Đừng nói, “Tôi là hồn.” Nếu bạn cảm thấy không có gì khác bên trong bạn, thế thì cứ thành thực về điều đó đi. Thành thực này sẽ là bước đầu tiên hướng tới tự do bên trong của tâm thức.
Nếu bạn đi sâu vào bên trong, bạn sẽ cảm thấy rằng mọi thứ chỉ là một phần của phía bên ngoài. Thân thể bạn đã tới từ bên ngoài, ý nghĩ của bạn đã tới từ bên ngoài,ngay cả cái ngã của bạn đã được người khác trao cho bạn. Đó là lí do tại sao bạn sợ ý kiến của người khác thế – vì họ hoàn toàn kiểm soát cái ngã của bạn. Họ có thể thay đổi ý kiến của họ về bạn vào bất kì khoảnh khắc nào. Cái ngã của bạn, thân thể bạn, ý nghĩ của bạn được trao cho bạn bởi người khác, vậy cái gì ở bên trong? Bạn là sự tích luỹ các tầng và các tầng của bên ngoài. Nếu bạn bị đồng nhất với nhân cách này của bạn, cái tới từ người khác, thế thì mọi thứ được xác định.
Trở nên nhận biết về mọi thứ tới từ bên ngoài và trở thành không bị đồng nhất với nó. Thế thì một khoảnh khắc sẽ tới khi cái bên ngoài sụp đổ hoàn toàn. Bạn sẽ ở trong chân không. Chân không này là lối chuyển giữa cái bên ngoài và cái bên trong, cánh cửa. Chúng ta sợ chân không thế, sợ là trống rỗng tới mức chúng ta bám lấy việc tích luỹ bên ngoài. Người ta phải đủ dũng cảm để không đồng nhất với việc tích luỹ và vẫn còn trong chân không. Nếu bạn không đủ dũng cảm, bạn sẽ đi ra và bám lấy cái gì đó, và được rót đầy với nó. Nhưng khoảnh khắc này của việc ở trong chân không là thiền. Nếu bạn đủ dũng cảm, nếu bạn có thể vẫn còn trong khoảnh khắc này, toàn thể con người bạn sẽ sớm tự động quay vào trong.
Khi không có gì để bị gắn vào từ bên ngoài, con người bạn quay vào trong. Thế thì lần đầu tiên bạn biết rằng bạn là cái gì đó siêu việt trên mọi thứ bạn đã từng nghĩ bản thân bạn là vậy. Bây giờ bạn là cái gì đó khác với trở thành, bạn là hiện hữu. Hiện hữu này là tự do; không cái gì có thể xác định nó. Nó là tuyệt đối tự do. Không chuỗi nhân quả nào là có thể.
Hành động của bạn có quan hệ với các hành động quá khứ. A đã tạo ra tình huống cho B để trở thành có thể; B tạo ra tình huống trong đó C nở hoa. Hành động của bạn được kết nối với hành động quá khứ và điều này quay trở lại sự bắt đầu vô thuỷ và đi tới chung cuộc vô chung. Không chỉ các hành động riêng của bạn xác định ra bạn, mà hành động của bố bạn và mẹ bạn cũng có sự liên tục với hành động của bạn. Xã hội của bạn, lịch sử của bạn, mọi điều đã xảy ra trước đây, bằng cách nào đó có liên quan tới hành động hiện tại của bạn. Toàn thể lịch sử đã đi tới nở hoa trong bạn.
Mọi thứ mà bao giờ cũng đã xảy ra được kết nối với hành động của bạn, cho nên hành động của bạn hiển nhiên được xác định. Nó là phần nhỏ thế của toàn thể bức tranh. Lịch sử là lực sống động thế và hành động cá nhân của bạn là phần nhỏ thế của nó.
Marx đã nói, “Không phải tâm thức xác định ra các điều kiện của xã hội. Chính xã hội và các điều kiện của nó xác định ra tâm thức. Không phải là những người vĩ đại tạo ra các xã hội vĩ đại. Chính các xã hội vĩ đạo tạo ra con người vĩ đại.” Và ông ấy đúng theo cách nào đó, vì bạn không phải là người khởi đầu các hành động của bạn. Toàn thể lịch sử đã xác định chúng. Bạn chỉ tiến hành chúng.
Toàn thể quá trình tiến hoá đã đi vào việc làm ra các tế bào sinh học của bạn. Thế rồi những tế bào này trong bạn trở thành một phần của người khác. Bạn có thể nghĩ rằng bạn là người bố, nhưng bạn chỉ là sân khấu trên đó toàn thể tiến hoá sinh học đã hành động và đã buộc bạn hành động. Hành động sinh sản là ép buộc thế vì nó ở bên ngoài bạn; nó là toàn thể quá trình tiến hoá làm việc qua bạn.
Đây là một cách trong đó hành động xảy ra trong quan hệ với các hành động quá khứ khác. Nhưng khi một người trở nên chứng ngộ, một hiện tượng mới bắt đầu xảy ra. Các hành động không còn được kết nối với các hành động quá khứ. Bất kì hành động nào, bây giờ, chỉ được kết nối với tâm thức của người đó. Nó tới từ tâm thức của người đó chứ không từ quá khứ. Đó là lí do tại sao người chứng ngộ không thể được dự đoán.
Skinner nói rằng chúng ta có thể xác định bạn sẽ làm gì nếu các hành động quá khứ của bạn được biết. Ông ấy nói rằng câu ngạn ngữ cổ, “Bạn có thể dẫn ngựa tới chỗ có nước nhưng bạn không thể làm cho nó uống nước,” là sai. Bạn có thể ép nó uống. Bạn có thể tạo ra bầu không khí để cho ngựa sẽ phải uống. Ngựa có thể bị ép buộc, và bạn cũng có thể bị ép buộc, vì hành động của bạn được tạo ra bởi tình huống, bởi hoàn cảnh. Nhưng cho dù bạn có thể mang vị Phật tới song, bạn không thể ép ông ấy uống được. Bạn càng ép ông ấy, điều đó sẽ càng không thể được. Không nóng nào sẽ làm cho ông ấy uống. Cho dù hàng nghìn mặt trời chiếu lên ông ấy cũng sẽ không giúp gì. Phật có nguồn gốc hành động khác. Nó không liên quan tới các hành động khác; nó được nối với tâm thức.
Đó là lí do tại sao tôi nhấn mạnh rằng bạn hành động có ý thức. Thế thì, mọi khoảnh khắc bạn hành động, vấn đề không phải là sự tiếp tục của các hành động khác. Bạn là tự do. Bây giờ bạn bắt đầu hành động, và không ai có thể nói bạn sẽ hành động thế nào.
Thói quen có tính máy móc; chúng lặp lại bản thân chúng. Bạn càng lặp lại cái gì đó, bạn càng trở nên hiệu quả hơn. Hiệu quả ngụ ý rằng bây giờ tâm thức không được cần. Nếu người ta là người gõ máy hiệu quả điều đó có nghĩa rằng không nỗ lực nào được cần; việc gõ máy có thể được làm một cách vô thức. Cho dù người đó đang nghĩ về cái gì đó khác việc gõ máy vẫn tiếp tục. Thân thể đang gõ; người này không được cần. Tính hiệu quả ngụ ý rằng sự việc là chắc chắn tới mức không nỗ lực nào là có thể. Với tự do, nỗ lực bao giờ cũng là có thể. Máy không thể phạm lỗi . Để phạm lỗi, người ta phải có ý thức.
Cho nên hành động của bạn có mối quan hệ với chuỗi các hành động trước của bạn. Chúng được xác định. Thời thơ ấu của bạn xác định thời thanh niên của bạn; thời thanh niên của bạn xác định tuổi già của bạn. Sinh của bạn xác định chết của bạn; mọi thứ đều được xác định. Phật thường nói, “Cung cấp nguyên nhân, và hậu quả sẽ có đó.” Đây là thế giới nhân quả trong đó mọi thứ được xác định.
Nếu bạn hành động với toàn bộ ý thức, một tình huống hoàn toàn khác tồn tại. Thế thì mọi thứ là từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc. Tâm thức là một luồng; nó không tĩnh tại. Nó là bản thân sự sống, cho nên nó thay đổi. Nó sống động. Nó liên tục mở rộng; nó liên tục trở thành mới, tươi tắn, trẻ trung. Thế thì, hành động của bạn sẽ là tự phát.
Tôi nhớ tới một chuyện Thiền….
Một Thiền sư hỏi đệ tử của ông ấy một câu hỏi đặc biệt. Câu hỏi này đã được trả lời đích xác như nó đáng phải được trả lời. Ngày hôm sau thầy hỏi đích xác cùng câu hỏi này. Đệ tử nói, “Nhưng tôi đã trả lời câu hỏi này hôm qua rồi.”
Thầy nói, “Giờ ta đang hỏi lại ông đấy.” Đệ tử này lặp lại cùng câu trả lời. Thầy nói, “Ông không biết!”
Đệ tử này nói, “Nhưng hôm qua tôi đã trả lời theo cùng cách và thầy đã gật đầu rồ. Cho nên tôi diễn giải rằng câu trả lời đó đã là đúng. Sao thầy đã đổi ý bây giờ?”
Thầy nói, “Bất kì cái gì có thể được lặp lại đều không tới từ ông. Câu trả lời đã tới từ kí ức của ông, không từ tâm thức của ông. Nếu như ông đã thực sự biết, câu trả lời chắc sẽ khác vì nhiều thứ thế đã thay đổi. Ta không là cùng người đã hỏi ông câu hỏi này hôm qua. Toàn thể tình huống là khác. Ông cũng là khác, nhưng câu trả lời là cùng một thứ. Ta phải hỏi lại câu hỏi này chỉ để xem liệu ông có lặp lại câu trả lời không. Không cái gì có thể được lặp lại.”
Bạn càng sống động, càng ít lặp lại. Chỉ người chết có thể nhất quán. Việc sống là bất nhất thế; sống là tự do. Tự do không thể là nhất quán. Nhất quán với cái gì? Bạn có thể nhất quán chỉ với quá khứ.
Người chứng ngộ là nhất quán chỉ trong tâm thức của người đó; người đó không bao giờ nhất quán với quá khứ của mình. Người đó là toàn bộ trong hành động. Không cái gì bị bỏ lại đằng sau; không cái gì bị bỏ ra. Khoảnh khắc tiếp hành động này được kết thúc và tâm thức người đó lại tươi tắn. Tâm thức sẽ có đó bất kì khi nào tình huống nảy sinh, nhưng từng hành động sẽ được thực hiện trong tự do hoàn toàn, dường như đó là lần đầu tiên mà người này đã từng ở trong tình huống đặc biệt này.
Đó là lí do tại sao tôi đã trả lời cả có và không cho câu hỏi của bạn. Điều đó tuỳ vào bạn, liệu bạn là tâm thức, hay liệu bạn là việc tích luỹ, sự tồn tại thân thể.
Tôn giáo cho tự do vì tôn giáo cho tâm thức. Khoa học càng biết về vật chất, thế giới sẽ càng bị làm thành nô lệ. Toàn thể hiện tượng vật chất này là của nhân quả: nếu bạn biết rằng cái này được cho, cái kia xảy ra – thế thì mọi thứ có thể được xác định.
Trước khi thế kỉ này kết thúc, chúng ta sẽ thấy toàn thể tiến trình của nhân loại được xác định theo nhiều cách. Thảm hoạ lớn nhất mà có thể có không phải là xung đột hạt nhân. Nó chỉ có thể tàn phá. Thảm hoạ thực sẽ tới từ khoa học tâm lí. Họ sẽ biết cách con người có thể bị kiểm soát hoàn toàn. Vì chúng ta không ý thức, chúng ta có thể bị làm cho cư xử theo cách tiền định.
Như chúng ta vậy, mọi thứ về chúng ta đều được xác định. Ai đó là người Hindu; ai đó khác là người Mô ha mét giáo. Đây là tiền định, không tự do. Bố mẹ đã quyết định; xã hội đang quyết định. Ai đó là bác sĩ và ai đó khác là kĩ sư. Bây giờ hành vi của người đó được xác định.
Chúng ta đã bị kiểm soát thường xuyên, và phương pháp của chúng ta vẫn rất nguyên thuỷ. Những kĩ thuật mới hơn sẽ có khả năng xác định ra hành vi của chúng ta tới mức mà không ai sẽ có khả năng nói rằng có hồn. Nếu mọi đáp ứng của bạn đều được xác định, thế thì nghĩa của hồn là gì?
Đáp ứng của bạn có thể được xác định qua hoá chất thân thể. Nếu rượu được cho bạn, bạn hành xử khác đi. Hoá chất thân thể của bạn là khác cho nên bạn hành xử khác. Vào một thời, kĩ thuật mật tông tối thượng đã cho uống chất độc và vẫn còn ý thức. Nếu một người vẫn còn ý thức khi mọi thứ đã chỉ ra rằng người đó đáng phải là vô thức, chỉ thế mật tông sẽ nói người này đã chứng ngộ, bằng không thì không đâu.
Nếu hoá chất thân thể có thể thay đổi tâm thức của bạn, thế thì nghĩa của tâm thức là gì? Nếu việc tiêm có thể làm cho bạn vô thức, thế thì nghĩa là gì? Thế thì thuốc hoá chất trong việc tiêm là mạnh hơn tâm thức riêng của bạn. Mật tông nói có thể siêu việt trên mọi chất độc và vẫn còn ý thức. Chất kích thích đã được cho, nhưng đáp ứng không có đó.
Dục là hiện tượng hoá chất. Một lượng hooc môn đặc biệt tạo ra ham muốn dục. Bạn trở thành ham muốn này. Bạn có thể hối hận khi hoá chất thân thể bạn đã trở lại mức bình thường của nó, nhưng hối hận là vô nghĩa. Khi hooc môn lại có đó, bạn sẽ hành động theo cùng cách. Cho nên mật tông cũng đã thực nghiệm với dục. Nếu bạn cảm thấy không ham muốn dục trong một tình huống mà là dục toàn bộ, thế thì bạn là tự do. Hoá chất thân thể bạn đã bị bỏ lại xa đằng sau. Thân thể có đó, nhưng bạn không trong thân thể.
Giận cũng chỉ là hoá chất. Các nhà sinh hoá sẽ sớm có khả năng làm cho bạn thành không giận, hay không dục. Nhưng bạn sẽ không có khả năng là Phật. Phật đã không có năng lực giận. Ông ấy đã có khả năng của nó, nhưng tác dụng của việc cảm thấy giận không có đó.
Nếu hoá chất thân thể bạn bị kiểm soát, bạn sẽ không có năng lực là giận. Điều kiện hoá chất làm cho bạn cảm thấy giận không có đó, cho nên tác dụng của giận không có đó. Hay nếu hooc môn dục của bạn bị loại bỏ khỏi thân thể của bạn, bạn sẽ không có tính dục. Nhưng điều thực không phải là liệu bạn có tính dục hay không, giận hay không. Điều thực là cách là nhận biết trong tình huống yêu cầu vô thức của bạn, điều chỉ xảy ra trong vô thức.
Bất kì khi nào một tình huống như vậy có đó, suy ngẫm về nó đi. Bạn đã được cho một cơ hội lớn. Nếu bạn cảm thấy ghen, suy ngẫm về nó đi. Đây là khoảnh khắc đúng. Hoá chất thân thể của bạn đang làm việc bên trong bạn. Nó sẽ làm cho bạn thành vô thức; nó sẽ làm cho bạn hành xử dường như bạn điên. Bây giờ, có ý thức đi. Để ghen có đó, đừng kìm nén nó, nhưng có ý thức; là nhân chứng cho nó.
Nếu có giận, là nhân chứng cho nó; nếu có dục, là nhân chứng cho nó. Để bất kì cái gì đang xảy ra bên trong bạn xảy ra, và bắt đầu suy ngẫm về toàn thể tình huống. Dần dần, nhận biết của bạn càng sâu sắc hơn, càng ít có khả năng hành vi của bạn bị xác định cho bạn. Bạn trở thành tự do. Moksha, tự do, không ngụ ý bất kì cái gì khác. Nó chỉ ngụ ý tâm thức là tự do tới mức không cái gì có thể xác định được nó.
Từ “Tâm lí của bí truyền”, Ch.11
