Có phải cái gì đó bản chất đang thiếu trong trị liệu tâm lí phương Tây không?
Không chỉ cái gì đó bản chất đang thiếu trong trị liệu tâm lí phương Tây — cái bản chất đang thiếu! Trị liệu tâm lí phương Tây vẫn mang tính đối thể, từ bên ngoài. Họ còn chưa đi tới điểm mà thiền trở thành điều quan trọng nhất trong trị liệu tâm lí. Họ vẫn đang tìm từ bên ngoài — họ đang nhìn vào hành vi.
Hành vi là cách diễn đạt bên ngoài nhất của tâm lí của bạn, nhưng nó không phải là gốc. Nó là kết quả, sản phẩm phụ. Trị liệu tâm lí phương Tây vẫn đang tỉa lá cây. Bằng việc tỉa lá cây bạn không thể phá huỷ được cây. Họ vẫn chưa đi tới rễ; những rễ đó bị ẩn kín dưới đất. Họ đang nhìn trên đất. Khi bạn nhìn cây bạn có xu hướng quên rễ — chúng là không thấy được, chúng là không hiển nhiên. Rễ không ngu xuẩn thế để mà là hiển nhiên; rễ không ngu xuẩn thế để mà có đó, rất rõ ràng. Chúng che giấu bản thân chúng; chúng là nguồn bí mật của cây. Nguồn bí mật phải vẫn còn ở chỗ bí mật nhất để cho không ai tiếp cận tới nó một cách rõ ràng. Đích xác cùng điều này là hoàn cảnh với con người.
Tâm lí học phương Tây vẫn liên tục nghĩ về lá và cành và tán lá, và cách diễn đạt bên ngoài của tâm lí. Nhưng từ đâu mà tất cả điều đó nảy sinh — nguồn, cốt lõi bên trong nhất của nó — vẫn còn không được với tới, nó vẫn còn không bị chạm tới.
Khi tâm lí học bắt đầu đi vào trong tính chủ thể của nhân loại, nó trở thành kĩ thuật về thiền. Thế thì nó không còn quan tâm tới hành vi, nó không còn quan tâm tới hành động, nó không còn quan tâm tới triệu chứng. Nó quan tâm tới chính mọi nguồn của nó. Và bằng việc thay đổi nguồn, mọi thứ được thay đổi. Không có thay đổi nguồn, bạn có thể liên tục thay đổi mọi thứ và không cái gì về căn bản đã bao giờ thay đổi.
Không có thay đổi nguồn, mọi thứ chỉ là việc chắp vá. Ai đó trở nên ốm — ốm tinh thần – điều đó chỉ ra cái gì? Nó đơn giản chỉ ra rằng rễ nào đó trong hiện hữu của con người bị mục nát; ở đâu đó trong nguồn có chất độc. Bạn chắp vá anh ta lại; bạn làm cái gì đó trên bề mặt. Bạn phân tích hành vi của người đó và mơ của người đó, và bạn cố hiểu vấn đề của người đó một cách khách quan, từ bên ngoài. Bạn quan sát và bạn cố chắp vá. Vâng, điều đó có thể được làm. Ốm bệnh có thể được dừng lại từ điểm này, nhưng sớm hay muộn nó sẽ khẳng định bản thân nó từ điểm khác, vì chất độc gốc vẫn chưa được thay đổi. Chỉ triệu chứng đã được xử lí, không phải là bản thân bệnh.
Cùng điều này diễn ra trong y học nữa. Bạn đau đầu? Họ sẽ cho bạn thuốc giảm đau. Thuốc giảm đau không phải là thuốc chữa, nó đơn giản làm cho bạn vô nhận biết về triệu chứng. Thuốc giảm đau không phá huỷ đau đầu; nó đơn giản không cho phép bạn biết về điều đó. Nó làm lẫn lộn bạn. Đau đầu vẫn còn đó nhưng bạn không còn nhận biết về nó. Nó tạo ra một loại quên lãng.
Nhưng tại sao ngay chỗ đầu tiên đau đầu có đó? Y học thông thường không bận tâm về điều đó. Nếu bạn đi tới bác sĩ ông ấy sẽ không bận tâm tại sao ngay chỗ đầu tiên bạn bị đau đầu. Bạn bị đau đầu! — vấn đề là đơn giản với ông ấy: “Triệu chứng có đó, uống thuốc này — thuốc nào đó, hoá chất nào đó — và triệu chứng đó sẽ biến mất.” Đau đầu có thể biến mất và bạn có thể bị rối loại dạ dầy ngày hôm sau; triệu chứng khác đã tới.
Con người là một; con người là một toàn thể — sự thống nhất hữu cơ. Bạn có thể đẩy vấn đề từ phía bên này, nó sẽ khẳng định bản thân nó từ phía bên kia. Có thể mất thời gian để đi tới phía bên kia, để du hành tới điểm kia, nhưng nó nhất định đi tới. Và thế rồi bị đẩy từ phía bên kia nó lại chuyển sang phía khác… và con người có nhiều phía. Nó liên tục bị đẩy từ góc này sang góc khác.
Từ tất cả những điều này bạn trở nên ngày càng ốm hơn thay vì mạnh khoẻ. Và đôi khi chuyện xảy ra là chính một bệnh rất nhỏ trở thành bệnh lớn. Chẳng hạn, nếu đau đầu không được phép, và đau dạ dầy không được phép, và đau lưng không được phép, và không đau nào được phép… ngay khi đau tới và bạn uống cái gì đó và bạn dừng nó lại. Nếu trong nhiều năm liên tiếp bạn liên tục làm việc đè nén này — đây là đè nén — thế thì một ngày nào đó mọi bệnh tập hợp lại với nhau, khẳng định bản thân nó theo một cách có tổ chức. Nó có thể trở thành ung thư. Mọi bệnh đã tập hợp lại cùng nhau và bây giờ nó khẳng định bản thân nó gần như việc bùng nổ.
Tại sao với ung thư chúng ta vẫn chưa có khả năng tìm ra thuốc? Có thể ung thư là cách diễn đạt của mọi bệnh bị đè nén của con người. Chúng ta biết cách đè nén một bệnh mãi cho tới giờ; bây giờ đây không phải là riêng một bệnh, đây là chính cuộc tấn công tập thể. Nó là tấn công toàn bộ — mọi bệnh đã đi cùng nhau, tay nắm tay cùng nhau. Chúng đã làm ra quân đội… và chúng tấn công bạn. Đó là lí do tại sao thuốc thất bại; dường như không có khả năng nào ngay bây giờ có thể tìm ra bất kì thuốc nào.
Ung thư là bệnh mới. Nó không tồn tại trong các xã hội nguyên thuỷ. Tại sao? — điều phải được hỏi là tại sao nó không tồn tại trong các xã hội nguyên thuỷ. Vì người nguyên thuỷ không đè nén, không có nhu cầu. Nó là việc nổi dậy của chính hệ thống của bạn. Nếu bạn không đè nén, không có nhu cầu cho bất kì việc nổi dậy nào. Những thứ nhỏ bé xảy ra và ra đi.
Thái độ tôn giáo là tìm, không phải triệu chứng mà tìm nguồn gốc. Đó là điều tôi gọi là ‘Tâm lí của chư Phật’. Nếu bạn bị đau đầu, đó không phải là ốm của bạn, đó không phải là bệnh của bạn. Thực ra, đó là dấu hiệu từ thân thể của bạn rằng cái gì đó đi sai ở nguồn — chạy về nguồn đi! Tìm ra cái gì đi sai. Đầu đơn giản cho bạn tín hiệu, tín hiệu nguy hiểm, báo động rằng “Lắng nghe thân thân thể đi. Cái gì đó đang đi sai. Bạn đang làm cái gì đó không đúng, cái đang phá huỷ sự hài hoà của thân thể. Đừng làm nó thêm nữa! bằng không đau đầu sẽ tiếp tục nhắc nhở bạn.”
Đau đầu không phải là bệnh, và đau đầu không phải là kẻ thù của bạn — nó là bạn của bạn. Nó đang trong phục vụ bạn. Điều rất, rất bản chất cho sự tồn tại của bạn là thân thể phải làm cho bạn tỉnh táo khi cái gì đó đi sai. Thay vì sửa đổi cái sai đó, bạn đơn giản tắt báo động đi — bạn uống thuốc giảm đau. Điều này là ngớ ngẩn. Và đây là điều đang xảy ra trong y học và đây là điều đang xảy ra trong trị liệu tâm lí — điều trị triệu chứng.
Đó là lí do tại sao điều bản chất bị thiếu. Điều bản chất là: nhìn vào trong nguồn gốc. Lần sau bạn bị đau đầu thử một kĩ thuật thiền nhỏ, chỉ bằng thực nghiệm, thế rồi bạn có thể đi tiếp tới các bệnh lớn hơn và các triệu chứng lớn hơn.
Khi bạn bị đau đầu chỉ thử một thực nghiệm nhỏ. Ngồi im lặng và quan sát nó, nhìn vào trong nó — không như bạn đang nhìn vào kẻ thù, không. Nếu bạn nhìn nó như kẻ thù, bạn sẽ không có khả năng nhìn đúng. Bạn sẽ né tránh — không ai nhìn thẳng vào kẻ thù; người ta né tránh, người ta có xu hướng né tránh. Nhìn vào nó dường như là bạn của bạn đi. Nó là bạn của bạn; nó đang trong phục vụ bạn. Nó đang nói, “Cái gì đó là sai rồi — nhìn vào trong nó đi.” Chỉ ngồi im lặng và nhìn vào trong đau đầu mà không có ý tưởng dừng nó lại, không có ham muốn rằng nó phải biến mất, không xung đột, không tranh đấu, không đối kháng. Chỉ nhìn vào trong nó, vào trong nó là cái gì.
Quan sát, để cho nếu có thông điệp bên trong nào đó, cái đau đầu có thể trao nó cho bạn. Nó có thông điệp được mã hoá. Và nếu bạn nhìn một cách im lặng bạn sẽ ngạc nhiên. Nếu bạn nhìn một cách im lặng ba điều sẽ xảy ra. Thứ nhất: bạn càng nhìn vào trong nó, nó sẽ trở nên càng đau nhức hơn. Và thế rồi bạn sẽ có hơi chút phân vân: “Làm sao điều này sẽ giúp đỡ nến nó đang trở nên đau nhức hơn?” Nó đang trở nên đau nhức hơn vì bạn đã từng né tránh nó. Nó đã có đó nhưng bạn đã né tránh nó; bạn đã đè nén nó — ngay cả không có thuốc giảm đau bạn đã đè nén nó. Khi bạn nhìn vào trong nó, đè nén biến mất. Đau đầu sẽ đi tới đau nhức tự nhiên của nó. Thế thì bạn đang nghe nó với tai không bị nút lại, không nút len nào quanh tai bạn. Nó sẽ rất đau nhức.
Điều thứ nhất: nó sẽ trở nên đau nhức. Nếu nó đang trở nên đau nhức, bạn có thể được thoả mãn rằng bạn đang nhìn đúng. Nếu nó không trở nên đau nhức, thế thì bạn còn chưa nhìn; bạn vẫn né tránh. Nhìn vào trong nó — nó trở nên đau nhức. Đó là chỉ dẫn đầu tiên rằng vâng, nó đang trong cái nhìn của bạn.
Điều thứ hai sẽ là ở chỗ nó sẽ trở nên tụ vào một điểm nhiều hơn; nó sẽ không lan rộng qua không gian lớn hơn. Đầu tiên bạn đã nghĩ, “Nó là toàn thể đau đầu của tôi.” Bây giờ bạn sẽ thấy nó không phải là toàn thể đầu, nó chỉ là một điểm nhỏ. Điều đó cũng là chỉ báo rằng bây giờ bạn đang nhìn chăm chăm sâu hơn vào trong nó. Cảm giác lan toả của đau là thủ đoạn — đó là cách né tránh nó. Nếu nó ở một điểm thế thì nó sẽ đau nhức hơn. Cho nên bạn tạo ra ảo tưởng rằng chính toàn thể đầu đang đau. Lan toả khắp đầu, thế thì nó không mãnh liệt tại bất kì điểm nào. Đây là các thủ đoạn mà chúng ta liên tục chơi.
Nhìn vào trong nó và bước thứ hai sẽ là ở chỗ nó đi tới ngày càng nhỏ hơn và nhỏ hơn. Và một khoảnh khắc tới khi nó chỉ là chính một đầu mũi kim — rất sắc, sắc vô cùng, rất đau. Bạn chưa bao giờ thấy cái đau như vậy trong đầu. Nhưng bị giới hạn rất nhiều vào một chỗ nhỏ. Tiếp tục nhìn vào trong nó đi.
Và thế rồi điều thứ ba và quan trọng nhất xảy ra. Nếu bạn liên tục nhìn vào điểm này khi nó rất đau nhức và bị giới hạn và tập trung tại một điểm, nhiều lần bạn sẽ thấy rằng nó biến mất. Khi cái nhìn chăm chăm của bạn là hoàn hảo nó sẽ biến mất. Và khi nó biến mất bạn sẽ có thoáng nhìn về nó tới từ đâu — nguyên nhân là gì. Khi hiệu quả này biến mất bạn sẽ thấy nguyên nhân. Nó sẽ xảy ra nhiều lần. Lần nữa nó sẽ có đó. Việc nhìn chăm chăm của bạn không nhiều hơn việc báo động đó, việc tập trung đó, việc chăm chú đó — nó sẽ quay lại. Bất kì khi nào việc nhìn chăm chăm của bạn thực sự có đó, nó sẽ biến mất; và khi nó biến mất, ẩn đằng sau nó là nguyên nhân. Và bạn sẽ ngạc nhiên tâm trí bạn sẵn sàng để lộ nguyên nhân là gì.
Cả nghìn lẻ một nguyên nhân có thể có đó. Có những nguyên nhân khác nhau. Cùng báo động được cho vì hệ thống báo động là đơn giản. Không có nhiều hệ thống báo động trong thân thể bạn. Với các nguyên nhân khác nhau cùng một báo động được cho. Mới đây bạn có thể đã giận và bạn đã không diễn đạt nó. Đột nhiên, như việc khải lộ, nó sẽ đứng đó. Bạn sẽ thấy mọi giận của bạn mà bạn đã từng mang, mang theo… như mủ bên trong bạn. Bây giờ điều này là quá nhiều, và giận đó muốn được xả ra. Nó cần việc tẩy rửa. Tẩy rửa đi! — và lập tức bạn sẽ thấy đau đầu đã biến mất. Và không có nhu cầu về thuốc giảm đau, không có nhu cầu về bất kì điều trị nào.
Và khi giận đã biến mất, một phẩm chất khác toàn bộ của hạnh phúc sẽ nảy sinh trong bạn mà không bao giờ có thể nảy sinh ra từ thuốc giảm đau. Thuốc giảm đau đè nén — giận vẫn còn ẩn bên trong bạn, bạo hành liên tục phát rồ bên trong bạn. Bạn chỉ giữ cho báo động bị tắt đi, có vậy thôi. Không cái gì thay đổi, chỉ báo động không còn đó nữa.
Điều này diễn ra mãi, và nó trở nên ngày càng được tích luỹ. Nó có thể cho bạn các khối u, nó có thể cho bạn bệnh lao — một ngày nào đó nó có thể cho bạn ung thư. Khi số lượng lớn tụ tập lại, có thay đổi về chất. Có giới hạn nào đó cho thân thể để chịu đựng bất kì cái gì, bên ngoài giới hạn đó nó bắt đầu cảm thấy ốm. Điều như vậy cũng là hoàn cảnh với tâm trí. Và đừng bao giờ nghĩ về thân thể và tâm trí là hai thứ tách rời; chúng không vậy. Con người là thân thể- tâm trí, tâm thần thân thể.
Bây giời có hai tâm lí học ở phương Tây: tâm lí học không bận tâm mấy về thân thể, và tâm lí học không bận tâm mấy về tâm trí — tâm lí học được bắt rễ trong thân thể và tâm lí học được bắt rễ trong tâm trí — phân loại Đề Các cổ vẫn tiếp tục. Tân lí học thực sẽ không ở trong bất kì cách nào nghiêng hoặc vào tâm trí hoặc nghiêng vào thân thể; nó sẽ lấy tính toàn bộ của con người như một sự thống nhất.
Con người là tâm thần thân thể; con người là thân thể – tâm trí cùng nhau. Thân thể không là gì ngoài tâm trí được diễn đạt ra bên ngoài, và tâm trí không là gì ngoài thân thể được diễn đạt trong nguồn sâu hơn của con người bạn. Cả hai là các cực của một năng lượng. Năng lượng một này rung động, đập rộn ràng, ảnh hưởng tới cả hai. Cho nên tâm lí học không thể mang tính Pavlov hay Skinneri. Tâm lí học không thể là tâm lí học hành vi, và tâm lí học không thể là tâm lí học Freud hay Jung; chúng là nửa nửa. Và chân lí một nửa đôi khi là tồi hơn nhiều so với phi chân lí toàn thể. Phi chân lí toàn thể ít nhất vẫn là toàn thể. Chân lí một nửa là nguy hiểm hơn — và trị liệu tâm lí phương Tây bị mắc vào trong nó. Một nửa bị mắc với thân thể, một nửa bị mắc với tâm trí.
Đề Các liên tục ngự trị; ông ấy vẫn còn là cha của triết học phương Tây. Ông ấy đáng phải bị hạ bệ, càng sớm càng tốt. Bất kì lưỡng phân nào trong con người, bất kì phân chia nào, bất kì chia chẻ nào trong con người, là nguy hiểm vì con người tồn tại như một thể thống nhất hữu cơ, con người tồn tại như điệu vũ. Và mọi thứ được liên thuộc lẫn nhau, không cái gì tách rời. Và con người phải không bị đối xử một cách cục bộ. Khi cái đầu bị ốm, đấy không chỉ là cái đầu ốm — đấy là toàn thể hệ thống bị ốm. Cái đầu đơn giản cho triệu chứng. Khi dạ dầy bị ốm, đấy không chỉ là dạ dầy ốm; đấy bao giờ cũng là toàn thể hệ thống bị ốm. Cho nên toàn thể hệ thống phải được điều trị, và toàn thể bệnh nhân phải được chăm sóc. Không trị liệu cục bộ nào, không thuốc thang cục bộ nào, không trị liệu tâm lí cục bộ nào, sẽ giúp đỡ. Chính ý tưởng này là nguy hiểm.
Nhưng đây là cách tâm trí khoa học phương Tây đã từng vận hành trong ba trăm năm. Nếu bạn có cái gì đó sai, họ sẵn sàng loại bỏ nó ngay lập tức. Họ không bận tâm rằng vấn đề không bao giờ là của bộ phận — vấn đề là của cái toàn thể. Nếu cái gì đó sai họ sẵn sàng loại bỏ nó. Nếu răng của bạn sâu, họ sẵn sàng nhổ răng. Nếu amidan của bạn đang gây rắc rối cho bạn, họ sẵn sàng cắt bỏ amidan. Nhưng amidan không tồn tại trong chân không. Nếu cái gì đó là sai với amidan, cái gì đó phải là sai ở đâu đó khác nữa. Bằng việc cắt bỏ amidan bạn sẽ đơn giản tắt báo động đi. Bây giờ ốm sẽ phải tìm cách báo động khác nào đó ở đâu đó khác.
Đừng đối xử với con người theo bộ phận. Điều đó là rất bất kính. Đối xử với con người như một toàn thể đi, kính trọng con người như một toàn thể. Và điều đó là đúng khi y học diễn ra và khi trị liệu tâm lí diễn ra.
Nhưng điều bản chất nhất bị thiếu là thiền. Tâm lí học vẫn chưa bắt gặp lãnh thổ của con người. Nguồn bên trong nhất, trống rỗng bên trong của con người, vẫn còn chưa được xuyên thấu. Nó không thể bị xuyên thấu bởi phương pháp khoa học — đó là rắc rối.
Và nếu bạn đã quyết định từ trước rằng các phương pháp đúng duy nhất là phương pháp khoa học, thế thì không có khả năng nào đi vào trống rỗng bên trong này. Thế thì chính phương pháp luận của bạn ngăn cản điều này; thế thì bạn ở trong định kiến — bạn không mở. Bạn nói, “Chúng tôi sẽ đi xa như phương pháp luận khoa học cho phép.” Nhưng phương pháp luận khoa học chỉ có thể đi xa khi đối thể có liên quan. Chủ thể vẫn còn xa khỏi nó; nó không thể đi tới đó. Bởi chính bản chất nó không thể xuyên thấu vào cốt lõi bên trong nhất của bạn; nó chỉ có thể liên tục chạm vào bề mặt.
Cho nên nếu bạn nghĩ rằng phương pháp luận này không thể được thay đổi và không có phương pháp luận khác — rằng đây là phương pháp luận duy nhất và đây là phương pháp luận khoa học duy nhất — thế thì trị liệu tâm lí phương Tây là mang định mệnh thất bại.
Với đối thể phương pháp khác được cần; với chủ thể phương pháp khác được cần. Với đối thể, suy nghĩ được cần; với chủ thể, vô suy nghĩ được cần — chính cái đối lập được cần. Dường như bạn đang cố ngửi bằng mắt. Bạn không thể ngửi được bằng mắt. Không cái gì sai với mắt; mắt là hoàn hảo. Nhưng nếu bạn muốn ngửi hoa hồng bạn phải mang nó tới gần mũi, không tới gần mắt hay tới gần tai. Nếu bạn muốn nghe nhạc bạn phải mang nó tới tai, không tới mũi. Nếu ai đó khăng khăng rằng “Tôi sẽ nghe nhạc qua mũi,” thế thì người đó sẽ không nghe thấy nhạc. Và một cách tự nhiên người đó sẽ nói, “Không tồn tại nhạc vì tôi không thể nghe được nó.” Chính cách tiếp cận của người đó, chính thiên lệch của người đó, ngăn cản người đó không nghe thấy nó.
Ý nghĩ là hướng đối thể. Vô ý nghĩ là hướng chủ thể. Nếu bạn muốn đi ra ngoài, nếu bạn muốn nghĩ về người khác, bạn sẽ phải nghĩ. Nếu bạn muốn đi vào trong bạn sẽ phải bỏ suy nghĩ. Không có người khác, cho nên suy nghĩ không được cần tới. Chỉ bạn hiện hữu, cho nên chỉ im lặng được cần, vô suy nghĩ được cần. Tâm trí có thể bị bỏ đi, bạn có thể có đó mà không có tâm trí. Tri thức có thể bị bỏ đi, bạn không cần mang nó ở đó; nó là hành lí không cần thiết. Nó sẽ không cho phép bạn đi vào bên trong. Bạn sẽ phải dỡ gánh nặng cho bản thân bạn về mọi tri thức của bạn.
Và nhớ, tôi không nói rằng cách tiếp cận đối thể là sai. Tôi đang nói cách tiếp cận đối thể không rất bản chất. Tôi không nói nó là sai — nó là hoàn toàn tốt khi nó diễn ra. Nhưng nó không đi đủ xa, và nó không thể đi tới cốt lõi bên trong nhất.
Đó là điều bị thiếu — điều bản chất nhất bị thiếu!
Trị liệu tâm lí phương Tây đã không bắt gặp thiền. Không cái gì giống như vipassana đã xảy ra. Chừng nào nó chưa xảy ra hồn sẽ bị thiếu, và trị liệu tâm lí học phương Tây sẽ vẫn còn chỉ là thân thể chết, cái xác. Nó sẽ không thở, nó sẽ không sống.
Từ “Thiền: con đường của nghịch lí”, t.3, ch.6
