Thiền là gì?
Điều đó gần như không thể nào trả lời được vì Thiền không phải là triết lí, nó không phải là học thuyết. Nó là kinh nghiệm, kinh nghiệm về lãnh thổ riêng của bạn, về tính chủ thể riêng của bạn – không phải là kinh nghiệm về đối thể. Nếu nó mà là đối thể nào đó bên ngoài bạn, chắc sẽ có khả năng mô tả nó, phân tích nó, xác định nó. Nó là không định nghĩa được bởi chính bản chất của nó; nó không ở bên trong hiểu thấu của trí tuệ. Nó là kinh nghiệm về việc loại bỏ tâm trí của bạn, việc biến mất khỏi tâm trí của bạn vào trong con người bạn, trượt ra khỏi tâm trí và đi vào trong con người của bạn.
Tâm trí là thực thể giả; con người của bạn là mặt thực của bạn, mặt nguyên bản của bạn. Tâm trí được xã hội tạo ra, do đó có các loại tâm trí khác nhau – tâm trí Hindu, tâm trí Ki tô giáo, tâm trí Do Thái – nhưng con người là một; nó không là người Ki tô giáo không là người Hindu không là người Mô ha mét giáo. Con người thậm chí không là cá nhân, nó là vũ trụ.
Điều đó giống như giọt sương tuột vào trong đại dương. Nó biến mất như giọt sương; không cái gì còn lại của nó như giọt sương. Nó chết, nhưng, mặt khác, nó được tái sinh. Nó trở thành đại dương. Nhưng không có người nào để nói cái gì đã xảy ra và không có cách nào để nói điều đó; không lời nào là đủ thích hợp.
Tôi có thể nói cho bạn cách nó xảy ra, nhưng tôi không thể nói cho bạn nó là gì. Tôi có thể chỉ dẫn hướng tới nó… ngón tay chỉ trăng… nhưng ngón tay không phải là trăng. Và có hàng triệu người liên tục tôn thờ ngón tay. Bạn càng trở nên bị gắn bó với ngón tay, bạn càng ít có năng lực thấy trăng. Ngón tay phải bị quên đi. Một khi bạn đã nắm được vấn đề nhìn vào đâu, thế thì quên ngón tay đi và nhìn vào trăng.
Thiền là một trong những trải nghiệm tâm linh thuần khiết nhất, không bị ô uế bởi bất kì ý nghĩ nào, bất kì thượng đế học nào, bất kì suy đoán nào. Nó là vô tranh cãi, nó đơn giản hiện hữu.
Lắng nghe Yoka. Yoka nói:
Bạn thân mến, bạn có biết con người thực của Thiền không? Ông ấy đã quên hiểu biết trí tuệ của điều ông ấy đã học để đạt tới hiểu biết sâu lắng.
Ông ấy sống trong thanh thản, bình thản và toại nguyện. Ông ấy là tự do với mọi lo âu, và ông ấy hành động một cách tự nhiên và hợp lí. Ông ấy không vật lộn để tránh ảo vọng mà ông ấy cũng không tìm kiếm tỏ ngộ.
Ông ấy biết rằng ảo vọng là vô căn cứ và tỏ ngộ đó không là gì khác hơn bản thân ông ấy.
Ông ấy thấy bản tính thực của việc không biết là bản tính của phật và ông ấy thấy rằng thực tại của thân thể ảo vọng của ông ấy là tương đương với… thân thể vĩnh hằng của Phật.
Khi ông ấy nhận ra đầy đủ thân của Phật, thân của luật vũ trụ, ông ấy có hư không. Ông ấy trở thành hư không.
Bản thân ông ấy là cội nguồn của mọi thứ và cuộc sống bình thường của ông ấy là cái tên khác cho Phật vĩnh hằng.
Nếu bạn sống trong việc hiểu này, bạn có thể thay đổi trong một khoảnh khắc. Bạn có thể biến đổi bản thân bạn một cách tuyệt đối, không phí bất kì thời gian nào.
Những hướng dẫn hay. Trước hết, bạn phải quên đi mọi thứ bạn đã học. Mọi việc học của bạn đều là rào chắn. Gạt nó sang bên đi. Thiền không thể được học và không thể được dạy, nhưng bạn có thể thấm đẫm nó, bạn có thể thấm đẫm linh hồn của nó.
Sống cùng Thầy bạn có thể uống, bạn có thể uống nước cam lồ vô hình, bạn có thể được rót đầy bởi nó, nhưng bạn sẽ phải hoàn thành một điều kiện: bạn phải gạt tâm trí sang bên.
Gayan đã viết cho tôi rằng trong khi lắng nghe tôi cô ấy cảm thấy thích nhảy múa. Đó là cách đệ tử nhất định cảm thấy: cái gì đó bên trong bạn bắt đầu nhảy múa, ca hát. Cái gì đó bên trong bạn hân hoan. Cái gì đó bên trong bạn lập tức rơi vào hoà điệu với Thầy; sự đồng bộ sâu sắc xảy ra. Điều đó không thể được dạy, điều đó không thể được học, nhưng điều đó có thể được diễn ra. Việc xảy ra đó ở bên ngoài lời và bên ngoài kinh sách. Nó cần một nghệ thuật mới toàn bộ: nghệ thuật về buông xuôi, nghệ thuật về buông bỏ toàn bộ.
Điều kiện thứ nhất là: quên đi mọi điều bạn đã học. Điều kiện thứ hai là: là bình thản, yên tĩnh, được mãn nguyện. Ham muốn giữ bạn xa khỏi khoảnh khắc hiện tại, xa xăm. Và Thiền là vị của thực tại ở đây và bây giờ. Nó là cái cảm về cái ở đây và bây giờ. Thiền không quan tâm tới bất kì Thượng đế nào sau chết, Thiền quan tâm tới tính thượng đế bao quanh bạn ngay bây giờ.
Những âm thanh này, những chim này, những cây này, những người này, im lặng này… ba nghìn người biến mất vào trong im lặng, đánh mất đi căn cước, bản ngã của họ… và đột nhiên Thiền có đó! Nó trở thành gần như có thể sờ thấy được. Bạn có thể chạm vào nó, bạn có thể ăn nó, bạn có thể uống nó. Nhưng không có cách nào truyền đạt nó qua lời. Bạn phải bình thản và yên tĩnh và mãn nguyện tới mức bạn có thể hiện hữu trong hiện tại. Bạn phải thoát khỏi mọi lo lắng.
Lo lắng đơn giản có nghĩa bạn không tin cậy vào sự tồn tại; bạn đang cố lo lắng theo cách riêng của bạn. Bạn sợ. Bạn chưa nhận biết rằng sự tồn tại lo lắng cho bạn, rằng nó là mẹ bạn, rằng nó là bố bạn. Một khi bạn bắt đầu cảm thấy việc là mẹ này, việc là bố này bao quanh bạn, trong không khí, trong mặt trời, trong mặt trăng, trong các ngôi sao, bạn bỏ việc lo lắng cho bản thân bạn. Không có nhu cầu phải lo nghĩ. Bạn bắt đầu tuôn chảy cùng sự tồn tại. Bạn bỏ việc xô đẩy dòng sông. Và thế thì, Sagar này, bạn sẽ có khả năng hiểu Thiền là gì. Bạn phải sống một cách tự nhiên và hợp lí.
Nhớ lấy, xã hội đã làm bạn thành tuyệt đối nhân tạo. Nó đã cho bạn các lí tưởng, nó đã áp đặt những đạo đức nào đó, tính cách nào đó lên bạn. Nó đã phá huỷ tính tự phát của bạn. Bạn phải thu lại điều đó, bạn phải giành lại điều đó. Đó là điều bản chất nhất cần được làm.
Một khi bạn đã giành lại bản tính của bạn, Thiền bắt đầu trào lên bên trong bạn. Thiền là bản tính của bạn, chính bản tính của bạn. Khi bạn tự phát và có trách nhiệm, đáp ứng với thực tại từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc mà không có bất kì công thức làm sẵn nào, phản ánh thực tại như tấm gương, bạn đang sống cuộc sống của Thiền. Và đó là cuộc sống biết điều – không hợp lí, nhớ lấy, mà biết điều.
Người biết điều không là người hợp lí. Họ không tương đương, họ không đồng nghĩa. Người hợp lí không bao giờ biết điều, người hợp lí cố phủ nhận cái phi lí. Và sự sống bao gồm cả hợp lí và phi lí. Người biết điều chấp nhận cả hai. Người đó chấp nhận sự ngược đời của sự sống: người đó chấp nhận cái hợp lí, người đó chấp nhận cái phi lí; người đó không thấy sự không nhất quán trong chúng. Do đó người đó vẫn còn không bị phân chia; không cái gì có thể phân chia người đó. Không phân chia nào tồn tại trong con người của người đó và người đó không thấy phân chia ở bất kì chỗ nào. Sống và chết là một với người đó, mùa hè và mùa đông là một với người đó, đàn ông và đàn bà là một với người đó. Người đó biết rằng phân chia là bề ngoài; sâu bên dưới mọi thứ là một. Người đó biết tính một của sự sống, do đó người đó không bị làm rối bởi bất kì mâu thuẫn nào.
Con người của Thiền chứa mọi mâu thuẫn. Người đó là đủ bao la, người đó có thể chứa các mâu thuẫn. Người đó tận hưởng các điều ngược đời. Người đó không làm sự sống thành vấn đề. Người có nhìn sự sống như điều bí ẩn. Người đó không quan tâm tới giải nó, người đó chỉ quan tâm tới việc sống nó – sống nó tới mức tối đa.
Ông ấy biết rằng ảo vọng là vô căn cứ.
Do đó ông ấy không bị lo nghĩ như các sư Hindu người thoát khỏi thế giới vì thế giới là ảo vọng. Bạn có thấy cái ngu xuẩn của việc đó không? Nếu thế giới là ảo vọng, tại sao bạn thoát khỏi nó? Để làm gì? Nếu nó không hiện hữu, nếu nó không thực sự có đó, thế thì tại sao bạn chạy thoát đi?
Nếu bạn thấy một người đang chạy và bạn hỏi người đó, “Anh đi đâu đấy?” và người đó nói, “Có dây thừng mà chỉ dường như là rắn – nó không là rắn – và tôi đang chạy xa khỏi dáng vẻ đó của rắn,” bạn sẽ nói, “Anh ngu thì có! Nếu anh biết nó là dây thừng, thế thì đừng chạy. Và nếu anh biết nó không phải là dây thừng, thế thì đừng nói rằng nó là ảo vọng, rằng nó chỉ là dáng vẻ.”
Nhưng đó là điều các sư Hindu monks đã từng làm trong hàng nghìn năm: gọi thế giới là maya, ảo vọng, và vậy mà vẫn từ bỏ nó. Từ bỏ vợ bạn vì vợ là ảo vọng, từ bỏ con bạn vì chúng là ảo vọng, từ bỏ cuộc sống bình thường hàng ngày của bạn vì nó là ảo vọng. Trốn thoát lên Himalayas – mọi thứ là ảo vọng. Nhưng thế thì tại sao bạn chạy trốn? Trốn khỏi cái gì?
Đó là cái đẹp của Thiền. Thiền nói:
Ông ấy biết rằng ảo vọng là vô căn cứ và tỏ ngộ đó không là gì khác hơn bản thân ông ấy.
Ông ấy biết rằng mọi thứ là ảo vọng cho nên không có nhu cầu trốn thoát. Nó là vô căn cứ, bạn không cần lo nghĩ về nó. Nó là dây thừng – nó dường như là rắn. Vậy sao chạy trốn? Tại sao từ bỏ? Để nó dường như là rắn đi, để nó có đó là dây thừng đi. Dù nó là bất kì cái gì, dáng vẻ là vô căn cứ, do đó không có nhu cầu từ bỏ.
Thiền không dạy từ bỏ. Nó dạy hiểu biết, nhận biết, năng lực để thấy mọi sự như chúng vậy. Và thế thì không có nhu cầu chạy trốn khỏi bất kì chỗ nào. Dù bạn ở bất kì đâu, Thiền giúp bạn thảnh thơi.
Và không có nhu cầu tìm Thượng đế, tìm tỏ ngộ, samadhi, chứng ngộ – chính việc tìm này là rào chắn. Chúng ta tìm các thứ chỉ nếu chúng ta không ở bên trong con người chúng ta; nếu chúng ở bên trong con người chúng ta, không có nhu cầu tìm và kiếm. Chỉ thảnh thơi! Trong chính việc thảnh thơi đó bạn đã tìm thấy chúng. Tỏ ngộ là bản tính của chúng ta. Samadhi là bản tính của chúng ta. Thượng đế là bản tính của chúng ta. Do đó, con người của Thiền không đi đâu cả; người đó đơn giản nghỉ ngơi trong bản thân mình.
Ông ấy thấy bản tính thực của việc không biết là bản tính của phật…
Vận hành từ trạng thái của việc không biết là vận hành trong hiện tại. Nếu bạn vận hành từ trạng thái của việc biết, bạn đang vận hành từ quá khứ. Mọi việc biết đều là từ quá khứ. Tri thức nghĩa là quá khứ: kinh nghiệm của bạn, kí ức của bạn. Nếu bạn vận hành qua chúng bạn không đáp ứng với thực tại. Cách duy nhất để đáp ứng với thực tại là hoàn toàn hồn nhiên.
Khi bạn vận hành từ trạng thái không biết, đáp ứng của bạn là toàn bộ và bao giờ cũng thích hợp. Nó bao giờ cũng mang tới việc hoàn thành, nó giải thoát. Do đó Yoka nói nó là: “bản tính của Phật”.
Và khi bạn nhận ra điều này một cách toàn bộ, bạn là hư không. Không phải là bạn trở thành linh hồn chứng ngộ đâu, không; bạn biến mất. Bản ngã không còn được tìm thấy nữa. Không có người nào trở nên được chứng ngộ: đó là chứng ngộ. Theo Thiền, khi không có người nào được chứng ngộ, chứng ngộ đã xảy ra. Khi bạn chỉ là hư không thuần khiết, im lặng sâu lắng, không thể thăm dò được tới mức không có cách nào để đo nó; trinh nguyên, thuần khiết tới mức không ai đã bao giờ bước vào trong nó – ngay cả bạn cũng không thể bước vào trong nó – chỉ khi bạn biến mất, nó có đó.
Hư không này là chân lí tối thượng. Phật gọi nó là shunya, trống rỗng. Và nếu bạn có thể sống trong hư không này, thế thì sự sống bình thường của bạn là cái tên khác cho sự sống linh thiêng.
Đó là một trong những thông điệp vĩ đại nhất của Thiền. Nó không phá huỷ cuộc sống bình thường của bạn, nó làm giầu cho cuộc sống đó. Mọi tôn giáo khác đã từng có tính phá huỷ, họ đã là những kẻ đầu độc, họ đã là những kẻ kết án. Họ đã từng kết án cuộc sống bình thường của bạn và ca ngợi cuộc sống lí tưởng nào đó mà chẳng tồn tại ở bất kì đâu. Họ kết án cái đang hiện hữu và họ ca ngợi cái không hiện hữu.
Thiền nói: Đây là tất cả. Không có cuộc sống khác, không có sự tồn tại khác. Sự tồn tại bình thường này là đẹp. Không có nhu cầu về bất kì thế giới khác nào; thế giới này là quá đủ. Thiền là giả kim thuật vĩ đại nhất. Nó biến đổi cuộc sống bình thường, trần tục của bạn thành cuộc sống linh thiêng, thiêng liêng.
Một Thiền sư, Lâm Tế, được hỏi, “Thầy thường làm gì trước chứng ngộ của thầy?”
Ông ấy nói, “Ta thường làm cùng điều ta đang làm bây giờ. Ta thường kéo nước từ giếng lên cho thầy ta và ta thường chẻ củi cho thầy ta và cho đạo tràng. Ta liên tục làm cùng một việc: ta kéo nước từ giếng lên và ta chẻ củi cho các đệ tử.”
Người này nói, “Nhưng thế thì khác biệt gì giữa người chứng ngộ và người không chứng ngộ?”
Lâm Tế nói, “Người không chứng ngộ nghĩ rằng đây là cuộc sống bình thường – chẻ củi, kéo nước từ giếng – và người chứng ngộ biết đây là thiêng liêng, linh thiêng, đây là điều thiêng liên.”
Và điều cuối cùng cần được nhớ, Sagar này, là ở chỗ Thiền không tin vào quá trình dần dần. Nó nói: Vì bản tính của bạn là Phật, vì chính bản tính của bạn là chứng ngộ, bạn có thể có được nó ngay bây giờ. Không cần chờ đợi thậm chí một khoảnh khắc. Thiền tin vào chứng ngộ bất thần, do đó Yoka nói nó có thể xảy ra trong một khoảnh khắc.
Mọi tôn giáo khác đều trì hoãn. Người Hindu nói bạn sẽ phải được sinh ra nhiều lần; chỉ thế thì bạn có thể được chứng ngộ. Tại sao? – vì đầu tiên bạn phải hoàn tác mọi nghiệp xấu mà bạn đã làm trong các kiếp quá khứ của bạn. Bây giờ, bạn đã sống trong hàng triệu kiếp rồi, sẽ phải mất bao lâu để hoàn tác lại những nghiệp đó? Và trong khi bạn hoàn tác những nghiệp đó bạn sẽ làm thêm các nghiệp khác, cho nên lần nữa bạn sẽ tích luỹ nghiệp xấu. Điều đó nghĩa là không thể nào trở nên được chứng ngộ hay không thể nào gần tới chứng ngộ.
Thiền nói: Bất kì cái gì bạn đã làm đều đã làm trong mơ. Thức dậy, và nó được kết thúc. Không phải là khi bạn thức dậy đầu tiên bạn phải hoàn tác điều bạn đã làm trong mơ; chỉ bằng việc thức dậy mọi mơ được kết thúc. Việc biết rằng chúng là mơ là chấm dứt chúng. Bạn đã sống cuộc sống ngủ trong nhiều kiếp rồi và bất kì cái gì bạn đã làm đều đã được làm trong ngủ của bạn. Nó không là cái gì rất quan trọng: nó là cùng chất liệu mà mơ được tạo ra.
Thức dậy đi!
Từ “Bước trong thiền, ngồi trong thiền” Ch.2
